Журтубузгъа жол ачыкъ болгъанда...

Шёндюча эсимдедиле малкъарлыла кёчгюнчюлюкден туугъан жерлерине къайтхан кюнле. Мен, биргеме окъугъан нёгерлерими бир къаууму бла, Жемталада орта школну олсагъатда бошап, бийик билим берген окъуу юйлеге кирирге хазырлана  эдик. Ары дери уа устазларыбыздан, абадан адамладан да: «Таулу къарындашларыбыз кёп да бармай къайтырыкъдыла»,-деп, эшите-эшите тургъанбыз. Жетди ол унутулмазлыкъ 1957 жыл да. Малкъарлыла тыкътыкъма машиналада келе эдиле. Аладан сабийлени жилягъанлары, абаданланы уа къууанчлы ауазлары эшитилгендиле. Къартла уа кёз жашларын тыялмай эдиле. Жилямай да къалай къаллыкъ эдиле, аланы ичлеринден кёпле киши жеринде къалгъандыла. Алай андан къайтып, туугъан эллеринде .Огъары Жемталада- жашаргъа унамай кетгенле да болгъандыла. Анга да сейир этерча тюйюл эди. Элде оюлмагъан юй жокъ эди, ач бёрюлеча, жетмеген жерлери къалмагъан хауле итледен башха жан кёрюнмей эди.

Бюгюнлюкде да, элли жыл озгъандан сора, ол насыплы кюнле, туугъан жерни жылыуу, тауладан ургъан нюр таматаланы кёз алларындан кетмейдиле.

- Бизни юйюрюбюз,-дейди мени ушакъ нёгерим Текуланы Тахир, Къыргъызстаннга тюшген эди. Ол къыйын, ач жыллада атам Шамиль бла анам Мадинахан алты сабийни жанын сакълар ючюн кёрмеген къыйынлыкълары къалмагъанды. Алай туугъан журтубузгъа жол ачыкъ болгъанда, бар къыйынлыкъла да унутулгъан эдиле. Кетерге асыры ашыкъгъандан, атам, анам да къыйналып ишлеген юйюбюзню, ырысхыбызны, малыбызны да бош адамлагъа юлешген эдиле. Биз жашагъан жерде алай кёпле этгендиле.

Жолда 12 кюнню барып, ач да, жаланнгач да болуп, юйге алай жетген эдик. Нальчикни темир жол вокзалына жетгенибизде уа, ол къыйынлыкъланы олсагъат унутхан эдик. Жюрегибиз къууанчдан толуп къарай эдик аллыбызгъа келген къабартылылагъа, оруслулагъа, чюйютлюлеге. Къобуз тартыула узакъдан эшитиле, кимле жырлап, кимле тепсеп, къууанчны чеги жокъ эди. Къалайгъа къарасакъ да, бир бирни къучакълагъан, уппа этген, жилягъан. Чагъыраякъла кётюрюлюп, халкъыбызгъа алгъышла айтыла эдиле.

Вокзалда кёп мычымай, ол кюн окъуна туугъан элибизге - Кёнделеннге - ашыкъдыкъ. Мингден артыкъ юйюр жашагъан элде юйлени жаланда тюплери кёрюнюп тура эдиле. Атам а, анга да къарамай, асыры къууаннгандан, ташланы иш да къучакълап, уппа эте эди. «Аллах, санга минг кере шукур болсун, от жагъабызгъа къайтдыкъ эсе болду, къолубуз, аягъыбыз сау къадарда юй да ишлербиз, ырысхы да этербиз», - дей эди.

Алай да болгъанды. Абаданла, кенгешип, юйлени изеу этип ишлерге, бек алгъа кёп сабийли юйюрлеге, эрлери ёлген тиширыулагъа, сакъатлагъа башларын сугъар жерле мажарыргъа оноулашхандыла. Бу ишден киши артха турмагъанды, сабийле окъуна къарыулары жетген жумушлагъа чабып айланнгандыла.

Артда  мен Кёнделенде орта школну да бошадым, Къабарты-Малкъар къырал университетде, РФ-ни Ич ишлерини Ростовда академиясында окъуп чыкъдым, милицияны тюрлю-тюрлю бёлюмлеринде 25 жылны ишлеп тургъанма. Россейни Ич ишлерини министерствосундан кёп кере махтау къагъыт алгъанма, «За доблестную службу» деген орденим барды, отставкагъа майор болуп кетгенме.

Юй бийчем Додуланы Гулизар бла юч сабий да ёсдюргенбиз. Къызыбыз Мариям КъМКъУ-ну информатика колледжинде экономикадан бла информатикадан окъутады. Бир жашыбыз Илияс Саратовда право жаны бла академияны бошагъанды, башхасы - Рустам а Къабарты-Малкъар эл мюлк академияны.

Киши жеринде къыйынлыкъ, учузлукъ сынагъан эсе да халкъыбыз, бюгюлмегенди, башына бютюн къаты, бир-бирге бютюн иги болургъа кюрешгенди. Бюгюнлюкде биз башха халкъла бла бирге шуёхлукъда, келишиулюкде жашайбыз, ала бла тенг эркинликлерибиз бардыла.

Аппайланы  Аминатны юйюрю уа Къазахстанда тургъанды. «Мени къарындашчыкъларым Амин бла Кемал анабыз Кизика бла бирге танг аласындан къарангы тюшгюнчю сабанлада беллерин кётюрмей ишлегендиле», - деп эсгереди ол. - Бал туз чюгюндюрню чагалагъандыла, къазгъандыла, къургъакъсытып, орунлагъа жыйгъандыла. Асыры къызыудан, жумуртханы юзмезге кёмсенг, бишип къала эди. Ма аллай исси кюнледен биринде, 1956 жылда, анабызны, чабып келип, бизни къучакълагъаны эсимдеди. Кеси уа, асыры жилягъандан, сёзлерин кючден ангылата эди. Алай мен аны айтханын айырдым: «Мени балачыкъларым, бир иги хапар эшитип келеме, энди бизге туугъан жерибизге, тауларыбызгъа, къайтыргъа эркин этдиле».

Андан сора болгъан ырысхычыгъыбызны учуз-учуз берип, жол хакъ жыябыз да, кетебиз. Туугъан элибиз Ташлы-Талагъа жетгенибизлей а, олсагъат къабырлагъа бардыкъ, атабыз, харип, Мукляны къабырында сюелип, кёп жилягъанбыз.

Жашар жерибиз болмагъандан, ал кезиуледе жууукъларыбызда кечинирге тюшгенди, Владикавказгъа, Хабазгъа да баргъан эдик. Артда уа эллилени болушлукълары бла эки отоуу болгъан юйчюк ишледик да, ары кирип, жашап башладыкъ.