Игиликни аманлыкъдан, азатлыкъны тарлыкъдан айыргъан дерсле

Быйыл 1 ноябрьде бизни республикада профессионал Орус драма театр ачылгъанлы 85 жыл болады.

Къабарты-Малкъарда театр искусствону профессионал болумда къурау къайгъыгъа озгъан ёмюрню 20-30-чу жылларында киргендиле. Жангы жаш къырал кесине иги кесек культура борчланы алгъанды. Ол театр адамны кёз къарамын къурауда, ызы бла жашау жолунда атларгъа къаллай бир магъаналы болгъанын алдан окъуна ангылагъанды. Ол себепден халкъны жангы идеологиягъа кёре  юйретиуде аны да хайырланнганды.

Элледе, шахарлада школлада, башха окъуу мекямлада да театр кружокла ачылгъандыла, халкъ сахна оюнлагъа сюйюп къарагъанды. Кеслерин анда кёрген жигитлеге ушатып, аман къылыкъларын тюзетирге, кёзге ариу кёрюнюрге сюйгенлени саны ёсе баргъанын, театр искусствону кючю къалай уллу болгъанын кёрюп, къыралны оноуда сюелген адамлары миллет театрланы къураугъа киришгендиле.

Ол ууакъ оюнла миллетибизни культура башламчылыгъында кеслерини ишлерин этгендиле – таулуланы, кюзгюге къарагъанча, жашау болумларын, къайгъыларын, къууанчларын сахнагъа чыгъарып, кёп затны юсюнден оюм этдиргендиле. Аны бла бирге уллу театр культурагъа жол ызлагъандыла.

1933-1934  жыллада Ленин атлы окъуу городокда театр ишлеге юйретген студия ачылгъанды. Анда орус, малкъар, къабарты жаш тёлю да бирден юйреннгенди сахна искусствону тасхаларына. Аланы педагог-режиссёр Ф.А. Шевченко бла И.К. Шиккер окъутхандыла.

1935 жылда уа Нальчикде профсоюзланы драма театрлары ачылгъанды. Анда ишлегенле ол драма кружокдан чыкъгъанла болгъандыла. Ала къараучулагъа кеслерин сюйдюргендиле, жаланда клублада угъай, ишчи жерлеге барып, алада да кёргюзтгендиле оюнларын. Алай а алагъа къырал толу хакъ тёлемегенди. Ол себепден аланы хар бири да башха жерледе уруннгандыла, театр жаны бла уа ишлеринден бош заманда, ингирде, кюрешгендиле. Ол орус профсоюз театр Нальчикде Александр Сухов-Кобылинни «Свадьба Кречинского», Алексей Файкону «Человек с портфелем», Александр Корнейчукну «Платон Кречет» деген пьесаларына кёре спектакльле салгъандыла.

Экинчи жыл къырал орус драма театр ачаргъа деп, республиканы Баш Советини Президиумуну бегими чыкъгъанды. Аны ол замандагъы директору Михаил Смоленский болгъанды. Ол биринчи кере къараучуланы 1936 жылда 1 ноябрьде Виктор Гусевни пьесасына кёре салыннган «Слава» атлы оюннга жыйгъанды. Аны ачылгъаны бла байламлы алгъышлау къагъытла жибергенлени араларында белгили театр артистле Иван Москвин, Василий Качалов, Александра Яблочкина да болгъандыла. Ызы бла театр Николай Погодинни «Аристократ», Константин Тренёвну «Любовь Яровая», Всеволод Вишневскийни «Оптимистическая трагедия» пьесаларына кёре спектакльле салгъандыла.

Уллу Ата журт урушну заманында уа ала уруш этген солдатлагъа, окопла къазгъанлагъа, госпитальлада жатхан жаралылагъа Николай Погодинни «Человек с ружьём», «Кремлёвские куранты», Валентин Катаевни «Шёл солдат с фронта», Максим Горькийни «Мещане» деген оюнларын кёргюзтгендиле.

Тюрлю-тюрлю жыллада театрда кёпле ишлегендиле, ала миллет, россей, тыш къарыллы комедия, трагедия жанрлада да кёргюзтгендиле оюнларын. 1968 жылда анга пролетар жазыучу Максим Горькийни аты аталгъанды. Ол жыл ала жангы энчи мекям да алгъандыла. Бусагъатда да театр анда турады.

Анда ишлеген режиссёрланы тизмесинде бизни таулу жаш Къулийланы Борис да болгъанды. Ол анда бир ненча спектакль салгъанды, ол санда Гарсия Лорканы «Кровавая свадьба», Жан-Батист Мольерни «Лекарь поневоле», «Жорж Данден», Григорий Горинни «Поминальная молитва» деген пьесаларына кёре. Режиссёр Къулбайланы Мусалим а Наталья Птушкинаны пьесасына кёре «Рождественский романс» деген спектакльни салгъанды.

Таулула сюргюнден къайтып келген жыллада  орус театрны труппасы Рахайланы Исмайылны «Тауладан къагъыт» деген пьесасына кёре оюн къурагъанды. Гуртуланы Салихни «Жаралы ташын» а орус театр бу жыллада кёргюзтгенди. Бусагъатда театрда малкъарлы болуп, Оракъланы Абдуллахны жашы Замир ишлейди. Аны юсюнден ёхтемленип айтыргъа боллукъбуз бюгюн. Ол кеси экономист-юрист болуп тургъанлай келгенди театргъа. Ол атлам терс эди деп киши да айталлыкъ тюйюлдю. Замир орус театрны бек аламат актёрларындан бириди. Не тюрлю жанрда да эсде къалгъан сыфатла къурайды.

Мен аны «Кече ортасында тонау» деген комедияда полициячыны ойнагъанын кёргенимде, ол эпизод рольгъа салгъан суратлау уллу артистлени ышанларын келтиргенди эсиме. Оракъланы Замир дагъыда Авксентий Цагарелини «Ханумасында» князьны, Георгий Горинни «Поминальная молитвасында» Фёдорну, Мольерни «Лекарь поневоле» деген пьесасында Леандрны, Николай Гогольну «Женитьбасында» Яичницаны, Антон Чеховну «Медведь. Ах, уж эти женщины!» комедиясында Смирновну, Александр Островскийни «На всякого мудреца довольно простоты» деген пьесасында Нил Федосеевични эм башха оюнлада иги кесек жигитни сыфатларын къурагъанды.

Ол  сабий спектакльледе да сюйюп ойнайды. «Комедия жанрны бек иги артисти» деген номинацияда аны энчи белгилегенлери да барды мурдору. Алай а Гуртуланы Салихни «Жаралы таш» деген трагедиясын салгъанларында, анга Абуну ролю жетген эди да, ол аны къалай аламат ойнагъанын барыбыз да кёргенбиз.

Театр – ол энчи уллу дунияды.  Иги китапча, сейир киноча, сени бюгюннгю къайгъыларынгдан къачырып, башха жашаугъа кийиреди. Анда уа – игиликни аманлыкъдан, халаллыкъны къырслыкъдан, азатлыкъны тарлыкъдан айыргъан ёмюрлюк дерсле.  Ала къайсы тилде айтылсала да, ангылашыныулудула эм излемлидиле.