Алыкъа бардыла жазылмагъан таурухларыбыз, жомакъларыбыз да…

Элбрус районну Нейтрино элинде орта школда малкъар тилден бла литературадан устазы Жаппуланы Зайнаф окъуучулары бла бирге таматала айтхан жомакъланы, таурухланы, жырланы жазып алады. «Мен жашагъан Нейтрино эл 1944  жылда  8-чи мартха дери Губасанты деген атны жюрютгенди. Бир 50 жылдан бери аны аты Нейтриноду. Губасанты деген сууну эки жанында да эки эл болгъанды: Аргъы Губасантыда, сууну сол жанында, Тилланы тукъуму жашагъанды, берги Губасантыда уа Курданлары эл къурап тургъандыла, - дейди Жаппуланы Зайнаф. - Тиллары мени атамы ана къарындашларыдыла. Къарт анам Тилланы Гыяны (Муссаны) къызы Ханий Губасантыда туугъанды, башланнган школну да анда бошагъанды. Урушну, кёчгюнчюлюкню хатасындан толу билим алалмагъанды, алай атам айтханнга кёре, кёп затны эсинде тута эди. Школ заманда билген назмучукъларын, жырларын унутмай, сабийлерине айтханлай тургъанды. Мени атам анасы айтыучу эки жомакъны къагъытха жазып асырагъанды, бизге да кёп кере айта туруучу эди. Ким биледи, отузунчу жыллада таулу сабийлеге айтылып, ала эслеринде тутхан жомакъла бюгюннгю сабийлени да къууандырырла».  

«Къонгуроучукъ»

Эртте-эртте бир чычханчыкъ жашап болгъанды. Аны уа бир аламат кюмюш къонгуроучугъу болгъанды. Чычханчыкъ къонгуроучугъу бла саламда ойнаргъа бек сюйгенди. Алай бла бир жол чычханчыкъ кюмюш къонгуроучугъу бла саламда ойнай болгъанды. Къонгуроучугъун зынгырдата, чычханчыкъ былай жырлай эди: «Зынг-зынг, зынгырдауукъ, зынгырдагъан къонгуроучукъ!»

Ойнай-ойнай кетгенди да чычханчыкъ, сора къонгуроучугъун тас этгенди саламда. Саламны ары чачханды, бери чачханды, илляуун тапмагъанды, бек жарсыулу болгъады. «Ой, мени кюмюш къонгуроучугъум, ой, мени зынгырдауукъ къонгуроучугъум!» - деп жилягъанды. Сора манга ким болушаллыкъды деп, оюм этерге кюрешгенди. Чычханчыкъ арсарсыз отчукъгъа атланнганды, кесини акъылына ыразы болуп: «Отчукъ саламны кюйдюрсюн, мен а къонгуроучугъуму табарма!» - деп къууаннганды.

Чычханчыкъ отха келгенди да, былай айтханды: «Отчукъ, отчукъ, манга бир болуш!»

«Не болушлукъ керекди санга, чычханчыкъ?» - деп соргъанды отчукъ.

«Сен саламны кюйдюрсенг, мен къонгуроучугъуму табарыкъма!» - дегенди чычханчыкъ.

«Санга керекди, кесинг кюйдюр саламны!» - деп, отчукъ чычханнга болушургъа унамагъанды. Жарсыулу чычханчыкъ алайда баргъан суугъа чапханды. «Суучукъ, суучукъ, манга болуш!» - деп тилегенди. «Не болушлукъ керекди санга, чычханчыкъ?» - деп соргъанды суучукъ.

«Ма алайда отчукъ саламны кюйдюрюге унамайды, сен аны бар да бир ёчюлт!» - деп тилегенди чычханчыкъ. «Ол санга керекди. Кесинг бар да ёчюлт!» - деп, суучукъ да чычханчыкъны тилегин толтурмагъанды.

Чычханчыкъ тёш къатында эшеклени кёргенди. Была манга болушурла деген акъыл бла ол аланы къатларына баргъанды. «Нек мудахса, чычханчыкъ, не болгъанды?» - деп соргъандыла эшекле. «Ой, мен жарлы, манга болушлукъ керекди. Алайда ол суучукъну ичип тауусургъа керекди, болушугъуз манга», - деп эшекледен тилегенди. «Ол дегенинг неди, кесинг ич да тауус!» - деп, эшекле чычханчыкъны масхара этип къойгъандыла.

Энди манга ким болушсун деп бара тургъанлай, ойнай тургъан жашчыкъланы кёргенди, къатларына баргъанды. «Жашчыкъла, жашчыкъла, манга болушугъуз», - деп тилегенди. «Чычханчыкъ, не бла болушайыкъ?» - деп  соргъандыла жашчыкъла. «Ма алайда эшекле турадыла, сиз аланы тутугъуз да, бек кёп чапдырыгъыз да, арытыгъыз!» - дегенди чычханчыкъ. «Ой сени огъесе, кесинг тут да чапдыр!» - деп кюлгендиле жашчыкъла.

Чычханчыкъ бек мудах болгъанды. «Мени жарлы къонгуроучугъум, энди тас болупму къаллыкъса?» - деп жилягъанды. Сора суу алыргъа бара тургъан аналаны кёргенди, была манга болушурла деп, аланы къатларына жетгенди. «Анала, анала, ма алайда сизни жашларыгъыз тюйюше турадыла», - дегенди. Ол алай айтханлай, анала жашчыкълагъа, жашчыкъла эшеклеге, эшекле суугъа, суу саламгъа чапхандыла. Аланы келгенлерин кёрюп, салам да къонгуроучукъну алайда къоюп, сууурулуп кетгенди. Чычханчыкъ къонгуроучугъун тапханды, къууаннганды.

Басмагъа Байсыланы Марзият хазырлагъанды.
Поделиться: