«Жашау дерсле унутулмасынла»

Педагогика илмуланы доктору Байчеккуланы Нина Харуновна жаш тёлюню билимин, культурасын ёсдюрюуге битеу жашауун жоралагъанды. Бюгюн ол  устазлыкъ бла байламлы сагъышларын айтады.

- Заман бек терк учуп барады. Тюнене биз сабийле эдик, бюгюн а, таматала, уллайгъан адамла. Алай гитчелигибизде кёрген адамлыкъ дерследен бири да унутулмагъанды…

Акъ-Сууда бизни устазларыбызны асламысы оруслула эдиле. Алача ишлерине берилген, сабийлеге къуллукъ этген адамлагъа артда тюбемегенме. Ол устазла манга бюгюн да юлгюдюле. Студентлеге къаллайла болургъа кереклерин ангылатханымда, кёз аллымда орус устазларым турадыла.

Малкъар халкъны тарыхы ачыкъ шагъатлайды: миллетчиликден гюнахлы зат жокъду дунияда. Бизни не тилибизни, не миллет культурабызны билмеген орус устазланы тау элледе ишлегенлерин мен жигитликге санайма. Аладан бир-бирлери, таулула бла юйюрле къурап, арабызда къалып къалгъандыла, кетмегендиле туугъан жерлерине. Аллай ишлени унутургъа жарамайды. Интеллигенциябызны асламысын орус устазла хазырлагъандыла.

Халкъла араларында шуёхлукъ, ёз миллетибизге сюймеклик да бир бирге хурмет эте билиуден башланады. Кесими юйюрюмю юсюнден айтайым: не къызыу кюнде да, ишлеп, терлесе окъуна,  атам Харун бизни, сабийлени, къатында кёлегин тешмегенди. Жаннетли болсун, къаллай огъурлу, терен акъыллы адам эди ол. Атам бизге алыучу сейирлик китапланы артда бир жерде да кёрмегенме. Анабыз а, хар бирибизни къолуна музыка инструмент берип, юйде той этдириучю эди.

Аш ашаргъа олтурсакъ, сыртларыбызны тюз тутаргъа, ашыкъмай ашаргъа кюреше эдик. Хар сёзню, атламны кесини жери барды. Адам кесин сюйгенича жюрютюрге эркин тюйюлдю. Низамгъа сабийни сабийликден юйретмесенг, артда кеч болады.

Анабыз ёлгенден сора, акъ-суучула бизге бек кёп ариу сёзле айтхандыла. Аланы алгъышлары, таза ниетлери бек болушхан сунама.

Эллилерибиз, огъурлу аппала, ыннала. Атабыз ныгъышда къартлагъа дунияда бола тургъан ишлени юсюнден айт деучю эди да, «Коммунизмге жол» газетде окъугъанымы айтыучу эдим. Ол мени биринчи устаз сынауум болгъанды: жыйылгъанланы аллында кесими жюрютюрге, лекциямы ангылашыулу этерге юйреннгенме.

Биз окъугъан заманда устазланы даражалары бийик эди, ала хар элде, шахарда хурметли адамла эдиле. Жарсыугъа, перестройканы жылларында  педагогика факультетлеге бла вузлагъа осал окъугъанла барып тургъандыла. Анга къошулуп, реформала да чайкъагъандыла билим бериуню къаласын. Алай, насыпха, оюлуу бошалгъанды. Быйыл педагогика колледжге кирир ючюн конкурс бар эди. Абитуриентлени  араларында битеу бешлеге окъугъанла аз тюйюл эдиле. Ол нени кёргюзтеди? Устазны даражасы бийик бола башлагъанны.

Къууанама таулу халкъ билимге багъа берип, анга итиннгенлей жашагъанына. Алай ана тилибизни шатык билирге итиниу а жокъду. Малкъар тилни билмеген сабий малкъар адетлени-тёрелени жюрютюрюк тюйюлдю. Битеудуния литературагъа Чингиз Айтматов манкуртну сыфатын кийиргенди – эсин тас этген адамны. Ол анасын ёлтюреди. Сабий атасыны-анасыны, ыннасыны-аппасыны, халкъыны жашау жолларын, ана тилин, миллетини тарыхын билирге керекди. Ол билим аны тюз халда тутарыкъ кючдю.