Аппамы сыфатын, сёзлерин, ишлерин эсимден кетералмайма

                  Малкъар халкъны къыраллыгъы къайтарылгъан кюннге
Аппасыны юсюнден бу хапарны Журтубайланы (Чочайланы) Кезибан келтиргенди. Бусагъатда юйюрде таматалагъа, алгъынча, сый-намыс берилмегенине жарсый, ол жанына бир кесек эс бурдурургъа излеп.

Заман тюрленнгени бла бирге хар не да – адамны жашау болуму, сезими, кёз къарамы да башха бет ала барадыла деп, аны сылтаугъа тутуп,  иги ышанларыбызны, адеп- къылыкъ хунерибизни тас этерге боллукъбуз. Таулу адам жети атагъа дери билирге керекди дегенлигибиз - ата-бабаларыбыз бла байламлы адебибизни, ала жюрютген адет-тёрелерибизни сакъларгъа, жангы жашаугъа тап келтирирге,аны  игилендире барыргъа борчлубуз деген тюйюлмюдю?

Мени аппам, анамы атасы Абдуллаланы Айсаны жашы Махмут, 1861 жылда Огъары Бахсанда туугъанды.  Хар бир элли адамча,  мал бла кюрешгенди, уллу юйюр ёсдюргенди: юч жаш бла алты къыз. Жашланы таматасы Алий, Уллу Ата журт урушха кетип, андан къайтмагъанды. Аны аман къуууму атасына бла анасына Къазахстанда келгенди. Аппам, мени къолумдан тутуп бара, ол ачы хапарны билгенде, къоллары къалтырагъаны эсимдеди.

Аны бир жашы Мамма къурулушда ишлеп тургъанды. Мустафа уа – агроном - Орус Бахсанда тохтап, анда жашайды. Анамы эгечи Шаху, Байдалагъа барып, сабийден ауруп ёлген эди. Аны къызчыгъын анам Халимат ёсдюргенди. Татлы – Байзуллалада юй болгъанды. Сора барыбыз да сюйген Забит, кесини юйюрю болмагъанлыкъгъа, ёсе келгенибизге аналыкъ этип тургъанды.

Анамы бир эгечи Фатимат, Къабарты-Малкъарны сыйлы устазы, кеси заманында Калининни къолундан саугъа алгъанды. Аны эки сабийи да республикада белгили адамладыла. Бири – Жарыкъландырыу министерствогъа таматалыкъ этип тургъан Баниева Роза, экинчиси да – жюрек ауруулагъа къарагъан Башийланы Исмайыл. Эгечлени кичиси  Сакинат а Гергъокъладады.

Ма быллай уллу юйюр ёсдюрген аппамы эсимде къалгъан  адамлыкъ шартларын, таулулукъ ышанларын туура этерге сюеме. Сюргюнню къыйын жылларында ол кёплеге онг тапдыргъанды. Урушда жоюлгъан жашы Алий ючюн алгъан пенсиясындан кимге да юлюш чыгъара тургъанды.

Биз Алма-Ата тийресинде 8-чи ГЭС деген жерчикде эдик. Аппам пенсия алыргъа узакъда  болмагъан  почтагъа барыучу эди. Эшекге минип кетсе, артха аны жюкден толтуруп къайтыучусу эсимде эди. Алай бла ол тийреде кёплеге жарагъанды, кёп сабийни къууандыргъанды.

Анга ол заманда сексен жылдан  иги да атлагъан эди, алай жыл санын айтып билмейме. Соргъан болса да, ышарып: «Ненча жыл бола эсе да, бары да меникиледиле», – деп къоюучу эди.

Биз юй ишлей эдик. Мени, сабийни, алай этерге жарамайды, ол аманды, бу игиди деп юйрете болур эдиле. Мен а, эслирек болгъанлай, аппама:

– Иги, аман деген неди? – деп сорама.

Ол а:

– Юч аман зат барды дунияда: зарлыкъ, тилчилик, къызгъанчлыкъ. Ала болмасала юсюнгде, санга аман адамса деп киши айтмаз, – деген эди.

Не бек къыйын болса да, адам жашагъан жерде той-оюн  да болмай къалмайды. Таулу дегенинг бары да жыйыла эди къууанч этген юйню арбазына. Мен да болгъан бир тойда аппам былай айтып тохтайды:

-Бюгюн тепсерге сюеме да, мени бла сюзюлюрге бу арбазда бек жаш адамны чыгъарыгъыз. Сора, бир къызчыкъ бла тепсеп бошап:

– Сен алыкъа кёп жашарыкъса, кёп тепсериксе, ма, кесинге чурукъла ал,- – деп,  аны хуржунуна ахча сукъгъанды.

Иши, оюну да алай эди. Атамдан а бек къууаныучу эди. «Журтубай улу, сени манга берген Аллах санга да кесингча бирни берсин!» – деучю эди.  Аппам Азияда 1957 жылда ёлгенди. «Мени топурагъым мында боллукъду», – деп, алгъадан да билип, айтып тургъанды.

Бир кере мен: - Аппа, сен тейри эшиги ачылгъанын кёргенсе дейдиле, алаймыды? – деп соргъан эдим.

– Оразада  тенгими жашын басдырып келе, аны уа артыкълыкъ этип ёлтюрген эдиле,  къайдан эсе да бир жарыкъ урады да, ол заманда, тейри эшиги эсиме тюшюп: «Сабийлерим адам къолундан ёлмесинле!» – деп тилеген эдим, – деди.

Алай да болду. Огъары Бахсанда аппамы чюй урулмай ишленнген юйю бюгюн да сюеледи. Аны эки эшиги барды.  «Ол экинчи эшик бла ненча амалсыз адамны къутхаргъан болурма», – деучю эди.  

Дагъыда  былай юйретгени эсимдеди: «Оразаны 15-чи кечесин оздурма – ол къадар кечеди. Ол чакъда жууукъ-ахлугъа, миллетинге, къыралынга, дуниягъа игилик тилей тур». Аллай онгну кеси да оздурмагъанды.   

Аппамы огъурлулугъун, сабырлыгъын, не уллу къыйынлыкълагъа да къарамай,  кимге да болушургъа, эс тапдырыргъа кюрешгенин бир заманда да унутмайма. Анга ушаргъа итиннгенлей жашайма.

МУСУКАЛАНЫ Сакинат хазырлагъанды.