Миллетни атын жигитлери, тирнеклери айтдыргъанла

Чегем ауузунда, Акъ Топуракъ тийресинде Бора деген жер барды. Аны иеси Гочаланы Бораны юсюнден таматаладан эшите тургъанма. Ол Чегем ауузунда аты айтылгъан, тирилиги бла ырысхы этген, мал жайгъан, хар жюз ийнекден жюз бузоу алгъан киши болгъанды, мал кютерге уа бегендеге Хадаужукъланы бийден Заюково жанында жер алгъанды.

Аны юй бийчеси Шахмырзаланы Сослий эди. Ол да кёплени эслериндеди. Аныча къол уста аз эди Чегем ауузунда дейдиле. Сергей Миронович Киров бир кере бери келгенде, уста къоллу таулу къыз этген жамычыны анга Кировну революционер тенги, Сослийни уа киеую Жансуйланы Дауут берген эди дейдиле. Ол аны къалай сюйюп жюрютгенин да кёргендиле таулула.

Сослийни юсюнден манга хуштосыртчыла, ызы бла уа аны туудугъу Гочаланы Музафар кёп хапар айтхандыла. Туудугъу: «Биз анга Гокка дегенбиз юйде. Бизни Сослий хансланы барын да билгенди. Ол аладан дарман этерге уста болгъанды. Ол заманлада сапын бек багъалы затха саналгъанды. Аны мануфактура сата келгенле келтиргендиле элге. Сослий а аны лыбытадан этгенди. Анга кёре, ариу ийис этер ючюн, гокка хансла да къошханды. Ниети ариудан болур эди, Аллах анга сау ёмюр бергенди жашаргъа», - дей эди.

Бораны бла Сослийни къадарлары ала кибик ырысхылы адамланы къадарларындан башха болмагъанды – ала къыйын салып жайгъан ырысхыларын, малларын колхозгъа кеслери бергендиле. Алай болгъанлыкъгъа,1933 жылда Бораны атын кулакга чыгъаргъандыла, эки жашын да тутуп, сибирьлик этгендиле. Таматасы Хасан Къазахстанны лагеринде беш жыл олтургъанды. Кичиси Магометге да (суратда) беш жыл берген эдиле. Ол башха тюзелиу-урунуу колониягъа тюшгенде, Бора онг этип, кёп бармай аны чыгъаргъан эди.

Сибирьлик сынагъан Хасан къайтып келгенде, тюз да ол Чегемге киргенлей, аны аскерге чакъыргъандыла. Ол жыл окъуна Уллу Ата журт уруш башланып, Бораны тамата жашы жери, къыралы, халкъы ючюн къаты сермешлеге киргенди. Ол къазауатдан къайтмагъанды.

Бораны кичи жашы Магометни лагерьден  чыгъаргъанлай окъуна, атасы окъургъа Ленинградха жибергенди. Баям, анга да мында тынчлыкъ болмазын билген болур эди. Ол анда Вознесенский атлы финанс-экономика институтда окъугъанды. Андан къайтханлай, эки жылны Чегем районда ишлегенди – алгъа райфинотделни таматасы, ызы бла райисполкомну председателини орунбасары болуп.

Билимли къуллукъчу болгъаны себепли, Магометни урушха алмагъандыла, партизан ишни къураргъа къатышсын деп, мында къойгъандыла. Магомет бла аны экиге айланнган эгечи Жансуйланы Шамса Элбрус жанында тёртюнчю партизан отрядда болгъандыла.

1942 жылда ноябрьни ахыр кюнлеринде фашистле Чегем ауузуна киргенде, ол анда жаралы болгъан нёгерлерине онг тапдырыргъа сюйюп, таула бла Акъ Топуракъгъа ётгенди. Жумушун тындырып, артха кетип бара, аллын бир къауум атлы тыйгъандыла – киргинчилеге къуллукъ этген полицайла. Къачып да къутуллукъ болур эди Магомет, жаш адам эди, женгил, тири, алай биргесине аны къайын атасы Жансуйланы Нюзюр болгъанды. Анга къоркъуп, жашла да танышлары болгъаннга базынып, Магомет ол ишни эталмагъанды. Болсада, бир эллиле болгъанлыкъгъа, полицайла анга бет этмегендиле, тутуп, Тёбен Чегемде райисполком болуучу юйню подвалына атхандыла, декабрьде уа башха тутмакъла бла бирге Нальчик тийресине келтирип, Магометни алайда танклагъа къазылгъан урула болгъан жерде ёлтюргендиле. Ол алайдан сау къутулгъанды дегенле да болгъандыла, алай аллай насып къайда?

Жансуйланы Нюзюрню къызы, Гочаланы Сакинат жыйырма бла юч жылында къолунда юч сабийи бла къалгъанды. Аланы жанларын сакълар ючюн, кёчгюнчюлюкде Къазахстанда Меркеде Джамбул атлы колхозда чюгюндюр бахчалада айырмалы ишлегенди. Анда Ленинни орденине тийишли болгъан Геккиланы Зухра бла бирге Москвада Эл мюлкню кёрмючюнде (ВДНХ) да болгъанды. Анда Сакинатха майдал бергендиле. Аны юсюне кюйюз бла саугъалагъандыла.

Ата журтха Сослий, Сакинат, аны сабийлери да бирге къайтхандыла. Бора уа ахыр ышыгъын анда, киши жеринде тапханды. Акъ Топуракъда жашаргъа эркинлик бермегенлерни себепли, бар эллилерича, Гочалары жангы къуралгъан Хушто-Сыртда тохтагъандыла. Юйюр таматасы Маруся Гижгиланы келинлериди. Аны баш иеси Сагид Хушто-Сыртда колхоз, эл тамата да болуп тургъанды.

Аны кичиси Фатимат Аппайладанды. Ол, КъМКъУ-ну бошап, орус тилден бла адабиятдан устаз болуп ишлегенди. Баш иеси Борис КъМР-ни эл мюлк жаны бла сыйлы къуллукъчусу, кёп жылланы Тёбен Чегемде, Булунгуда да колхоз председатель болуп тургъанды.

Музафар а, Магометни жангыз жашы, атасындан жыл да болгъунчу айырылгъан къагъанакъ, школну бошап, аскер къуллугъун толтуруп къайтхандан сора, Орджоникидзеде (Владикавказ) Тау эл мюлк институтну экономика факультетинде окъугъанды. Урунуу жолун Чегем районну статистика управлениясында башлагъанды. Андан арысында Яникойда Байсултанов атлы колхозда баш экономист, КъМАССР-ни эл мюлк министерствосунда план эм производство бёлюмню таматасы, республиканы Госпланыны председателини орунбасары, КъМР-ни экономика эм сатыу-алыу министрини орунбасары болуп ишлегенди, агропромышленный комплекс, эл мюлк, аш-азыкъ эм башха жумушлагъа къарагъанды.

Музафар республиканы айныу программаларын жарашдырыргъа да къатышханды. Аны башчылыгъы бла «О мерах по ускоренному и социальному развитию населенных пунктов горной части Кабардино-Балкарской АССР в 1992-2000 годы» деген проект хазыр болгъанды. Ол «Социально-экономическое развитие и национально-культурное возрождение балкарского народа в 1996-2000 годах» деген федерал программаны жарашдырыугъа да къатышханды. Таулу жашны билими аллай уллу ишлеге жетишгенин а къырал оноучула кёп кере белгилегендиле – Гоча улу республиканы Министрлерини советини (эки кере), КъМАССР-ни Эл мюлк министерствосуну (беш кере), башха ведомстволаны да махтау къагъытларына, «Урунууну ветераны» эм башха юбилей майдаллагъа тийишли болгъанды.

Ол жашауун Мырзаланы Джафарны къызы Асият бла байлагъанды. Ала юч къыз бла жаш ёсдюргендиле, тёрт иги тукъум бла жууукълукъ жюрютедиле: Джанида Куршаладады, Лаура - Къаракъызлада, Лейля – Маммелада. Жигит аппасыны атын жюрютген Магомет а Бечелланы къызлары бла юйюр къурагъанды.

Жашауун, жашлай кетген атасыча, таза ниетли, бетин сатмай, жюрегине къара ыз къоймай, алай ариу ётдюргенди Музафар. Не къыйын сынаула кёрген эсе да, адамлыгъын тас этмегенди, жюреги – жумушакъ, сёзю – ариу, къылыкъ хунери адет-тёре излегенча болуп жашагъанды. Аны жашау жолу былтыр дунияны алгъан пандемияны хатасындан юзюлгенди.

Быллай махтаулу юйюрле болгъандыла бизде. Энди Бораны туудукъларыны жангы тёлюсю ёсюп келеди.