Миллетни тарыхын сакълайдыла, жаш тёлю бла ишлейдиле

Элбрус муниципал районну краеведение  музейи жыйылгъан тарых материаллары, тамаша экспонатлары, ариу жарашдырылгъан стендлери эм эспозициялары бла республикада эм игиледен бирине саналады. Биз аны ишини юсюнден толуракъ билир ючюн  таматасы Этезланы Фатимат бла ушакъ этгенбиз.

- Фатимат Асхатовна, учрежденияны юсюнден айтсагъыз эди?

- Музейни  къураргъа аны бла бирге тёрели миллет маданиятны, тарыхны сакъларгъа да кёп адам къыйын салгъанды. Бюгюнлюкде аны фондунда 2700 зат барды. Экспонатла адамланы, тукъумланы, миллетни жашаууну юсюнден билдиредиле.

Малкъар халкъны маданияты, тарыхы бла «Краеведение эм  этнография» бёлюмде шагъырейленирге боллукъду. Мында буруннгу заманладан эм ата-бабаладан къалгъан кёп сейир зат барды. Андан сора да «Бир киши да унутулмагъанды, бир зат да унутулмагъанды», «Аскер эм урунуу махтаулукъ» деген заллада Уллу Ата журт урушну ветеранларына, жазыучулагъа эм афганчылагъа жораланнган стендлени, экспозицияланы эм башха материалланы кёрюрге боллукъду. Кёрмючде энчи жер фронтда 3-6 жашны тас этген юйюрлеге бериледи. Тырныауузну эмда вольфрам молибден комбинатны къуралыууна уллу къыйын салгъанлагъа аталгъан зал да барды.

Бизни район, белгилисича, Кавказны ортасында орналады. Музейде «Табийгъат бла биз» деген залда районну, Минги тауну, Элбрус миллет паркны, белгили жерлешлерибизни эм башха затланы  юсюнден  кёп сейир зат билирге онг барды. Саулай айтханда, биз эм биринчиден къарачай-малкъар миллетни тарыхын, маданият энчилигин, аны ариулугъун ачыкъларгъа, тюрлю-тюрлю бёлюмледе атларын айтдыргъан белгили адамларыбыз бла шагъырейлендирирге итинебиз.

- Мен билгенден, сиз жалан да экскурсияла бла чекленип къалмайсыз…

- Хау, тюрлю-тюрлю даталагъа жоралап сабийлеге бла жаш адамлагъа  акцияла бардырабыз, белгили адамла бла  тюбешиуле къурайбыз,  кёрмючле, юйретиу эм илму-тинтиу ишле бардырабыз.   Былтыр да программабыз бай эди. Аскер-патриотлукъ юйретиу жаны бла уллу иш этилгенди. Кёрмючле, тематикалы эм жигитликни дерслери,  адабият-макъам  ингирле ётдюргенбиз. Къабарты-Малкъарны немис-фашистледен къоруулагъанына, Сталинград, Курск къазауатлагъа, Къызыл байракъ Минги тауну башына орнатылгъанына - 75 жыл толгъанына, Аскер кючлени жюз жыллыгъына, Хорламны кюнюне, Ата журтну Жигитлерини кюнюне,  Интернационал  аскерчилени кюнюне  жоралап кёрмючле, адабият-макъам ингирле ётдюрюлгендиле.

- Сизге келгенлени асламысы школчуладыла. Алай эсе, сиз аланы билимлерин ёсдюрюрге уллу къыйын саласыз дерге да болур?   

- Музей  школчулагъа билим бериуде магъаналы жерни алады. Бу жаны бла биз  тири ишлейбиз.  Школчулагъа интерактив  дерсле эм  тематикалы экскурсияла бардырабыз.  Экскурсия-оюнланы, экскурсия-дерслени сабийле бек сюедиле. Туугъан жерлерини тарыхыны, табийгъатыны, маданиятыны юсюнден  аслам сабийге билдирирге  кюрешебиз. Ол хыйсап бла «Табийгъат бла биз», «КъМР-ны миллетлерини тарыхы бла адетлери» деген дерслени эрттеден  бардырабыз. Алагъа жыл сайын  150-170 окъуучу къатышады.

- Мен билгенден, сиз илму-экспозиция  эм кёрмюч иш да бардырасыз…

-  Жангы экспозицияланы эм кёрмючню хайырындан адамла бери аслам келип башлагъандыла. Аланы иги кесегин  кёргюзтюрча жангыртханлай турабыз. Тематикалы  кёрмючле бардырыучубуз, суратланы, документлени копияларын да хайырланабыз.
Былтыр бир талай магъаналы иш этгенбиз. Эм белгилиси – малкъар халкъны сюргюнде жылларына жораланнган «Ол къалай болгъанды…» деген кёрмюч эди. Биз анга бек кёп материалла, суратла жыйгъан эдик. Уллу Ата журт урушха къатышхан жерлешлерибизни юсюнден да айтабыз. Дагъыда Тырныауузну ара стадионунда  «Калейдоскоп»  деген  Сабий эм жаш тёлю чыгъармачылыкъ школуну келечилери жарашдыргъан затланы кёрмючю да ётгенди. «Алтын къол» халкъла аралы фестивальгъа уа «Таулу жаулукъ» деген уллу экспозиция хазырлагъанбыз. Комсомолну 100-жыллыгъына жоралап шахарны  Маданият юйюнде «Мени комсомол жашлыгъым…» деген кёрмюч ётгенди.

- Элбрус район  аламат жерледен бириди да, баям, ол шарт сизни ишигизде да ыз къойгъан болур?    

- Хау, музейге  келгенлени кёбюсю эм биринчиден  этнография бла табийгъатха эс бурадыла. Адамла мында бурун заманланы кийимлеринде алтын, кюмюш халыла бла тигилген орнаментлеге, кийизлеге, жамычылагъа, башлыкълагъа, сауут-сабагъа, бу жерледе жашагъан  жаныуарланы бодуркъуларына да  бек сейир этедиле.  Орта эсеп бла алып айтханда, музейге бир жылгъа он мингден аслам адам келеди.

Биз жаш тёлю табийгъатха аяулу кёзден къарарча экологияны юсюнден дерсле бардырабыз, аны бла байламлы акциялагъа къатышабыз,   чыгъармачылыкъ эм интеллектуал конкурсла бардырабыз.

- Музейде къаллай илму-излем ишле бардырыладыла?

- Ол тарых эм маданият материалланы жыйыу, жарашдырыу  бла байламлыды. Республикалы магъанасы болгъан  проектлени юсюнден айтсакъ,  бюгюнлюкде   жети эсгертмени  юсюнден  жазгъанбыз, районда аллай  элли эсгертме барды. Музейни специалистлери билим бериу учреждениялада кёрмючле къураргъа, керек материалла бла жалчытыргъа да болушадыла. Бюгюнлюкде баш муратларыбыздан бири   районну юсюнден иги кесек  материал  жыйып, аланы  тинтиргеди.  

- Сиз ким бла ишлейсиз, партнёругъуз бармыды?

- Бизни учреждение КъМР-ни Миллет музейи,  Малкъар халкъны сюргюнде жоюлгъанларыны мемориалы, районну билим бериу учреждениялары, «Энчи сабий» ресурс ара,  пенсиячыланы бла ветеранланы совети, Тиширыуланы союзу дегенча биригиуле бла байламлыкъда ишлейди. Проектлерибизни бардырыргъа болушхан партнёрларыбыз а  Афган урушну  ветеранларыны совети, «Элбрус» миллет парк, Къулий улуну атын жюрютген Маданият юй эм Ара библиотекадыла.

- Кёнделенде Хутуйланы Ханафийни атын жюрютген бёлюмюгюзню юсюнден да айтсагъыз эди.

- Бёлюмге башчылыкъ этген педагогика илмуланы доктору Энейланы Лидия бла  фондланы сакълагъан  Байкъазийланы   Зухура музейни айныууна  уллу къыйын салгъандыла. Озгъан жылда элни тарыхы бла байламлы тюрлю-тюрлю ишле, тюбешиуле, «Музейге эл бла бирге», «Музейде кече» деген   акцияла, Хутуйланы Ханафийни жюз жыллыгъына,  художник Курданланы Валерийни 75 жыллыгъына жоралап  кёрмючле къуралгъандыла. Дагъыда элни белгили адамларыны юсюнден билдирген стенд  жарашдырылгъанды.  Бу жаны бла алыкъынчы иш бюгюнлюкде да  барады.    

- Коллективигизни юсюнден не зат айтыргъа боллукъсуз?

- Ала  билимли, усталыкъларын  жаратхан,  борчларын толтурууда уллу кёллюлюк этмеген адамладыла. Илму ишчибиз Элина Асадулаева,  экскурсия бёлюмню таматасы Толгъурланы Фатимат,  фондланы сакълаучу Ёзденланы Женя, экспозиция-кёрмюч ишге башчылыкъ этген  Этезланы Таулан,  экскурсовод Батырланы Алёна учреждениябызны жетишимли болуруна кючлерин аямай къармашадыла.

Музейни ишинде не тюрлю проблема болса да биз аланы районну бла Кёнделен элни администрациялары бла бирге мадар излеп  тамамларгъа кюрешебиз. Келир заманлада экспозицияланы кёргюзтюрча, фондланы сакъларча жерле, мюлк-техника мурдорну игилендирирге эм экспозицияланы жангыртыр муратыбыз барды. Анга спонсорла да болушсала бек  иги боллукъ эди.  Къачан да баш  борчларыбыздан бири музейге келгенни ыразы  этергеди. Бу жаны бла эсеплени игилендиргенлей турлукъбуз.