Тынчлыкъсыз ёмюрде адамлыкъ шартларын, ачыкъ жюреклилигин сакълаялгъанды

Тёппеланы Кучайны жашы Бийсону кёнделенчиледен кёпле эслеринде тутадыла. Ол жамауат адамы эди, революционер, Бештауда 1918 жылда Терекни халкълары бардыргъан съездге делегат. Анда Бийсо Киров бла тюбешип, ушакъ этгенди. Артда Бийсо Эл советни къауумуна да айырылгъанды. Серебряковчула келгенде уа, алагъа къажау Малкъар полкда кёнделенчиледен къуралгъан отрядны къурамында уруш этгенди. 1930-чу жыллада биринчиледен болуп жазылгъанды ара мюлкге.

Артда уа, 1942 жылны ахырында, душман аскерле Кёнделеннге кире туруп, жыл санына да къарамай, колхоз малланы Тау артына ётдюрюрге оноу келгенде, жашлары Сулейманны, Сосранны да алып, ол жумушну тынгылы этгенди. Тёппеланы Бийсо аллай тынчлыкъсыз адам эди. Жарсыугъа, ол 1945 жылда ата ташындан узакъда дуниясын алышханды.

Устазлыкъгъа талпыныулукъ

Ма аллай атаны къолунда ёсген эди Сулейман. Ол 1917 жылда Кёнделенде туугъанды. 1933 жылда жетижыллыкъ школну бошагъанды. Школда окъугъан заманында окъуна башланнган класслада дерсле берип тургъанды. Пятигорскеде Къабарты-Малкъар пединститутха кирип, 1938 жылда аны бошагъанды.

Урунуу жолун туугъан элинде математикадан бла физикадан устаз болуп башлагъанды. Бир жылдан аны Элбрус районону таматасына салгъандыла, 1939 жылда уа Сулейман аскер къуллукъгъа чакъырылгъанды.

Уллу Ата журт урушда

Ол аскерде тургъанлай уруш башалып, биринчи кюнюнден сермешлеге къатышханды Сулейман. Кёп кере жаралы болгъанды. 1942 жылда бир кере душманны автоматчик аны юсюне болгъан огъун къуюп, андан жыйырма бла бир окъ чыгъаргъандыла. Алай бла 1942 жылда сау алты айны госпитальда жатхандан сора аны юйюне жибергендиле.

Ол юйге жетерге, немислиле Къабарты-Малкъаргъа жууукълашып, алда айтылгъаныча, атасы аны, бирси жашы Сосранны да алып, ара мюлкню малларын сюрюп, Тау артына аугъандыла. Артха ала 1943 жылны башында фашистле республикадан кетгенден сора къайтхандыла.

Тау артындан къайтхандан сора, жаралары да бир кесек сынтыл болгъанда, Сулейманны Элбрус райисполкомну председателини орунбасары этгендиле. Юч-тёрт айдан а аны НКВД-гъа ишлерге чакъыргъандыла. Кёп бармай таулу халкъгъа кёчгюнчюлюк сынаргъа тюшгенди.

Сюргюнню ачылыгъы

Тёппеланы Бийсону юйюрю Къазахстанда Жамбулгъа тюшген эди. Сулейман анда 1944 жылдан 1949 жылгъа дери НКВД-да кёчгюнчюлени ишлери жаны бла оперуполномоченный болуп тургъанды. Ол кезиуде аны болушлугъу ненча адамгъа жетгенин айтхан къыйынды. Сюргюн жели ары-бери чачхан ахлуланы излеп, табып, юйюрлени бирге болурларына себеплик этип тургъанды. Алай бла ол кёплени къууандыргъанды.

1949 жылда кёчгюнчюлени аллай аз да магъаналы къуллукъладан кетерирге бегим чыкъгъанда, аны ишинден эркин этгендиле. Андан ары, таулу халкъгъа артха къайтыргъа эркинлик берилгинчиге дери, Сулейман Жамбулда школда устазлыкъ этип тургъанды. Анда аны ёхтемлиги окъуучулары эдиле: Ахматланы Магомет бла Хамит, Будайланы Малика, Хутуйланы Светлана…

Ёз жеринде

Бери къайтхандан сора уа, Сулейман, бир къауум жылны школда, артда уа китап басмада редактор, бёлюмню таматасы болуп ишлегенди. Ол Халкъгъа билим бериуню отличнигиди. Къабарты-Малкъарны культурасыны сыйлы къуллукъчусуду. Солургъа 1980 жылда кетгенди.

Андан бери иги кесек жыл ётгенине да къарамай, китап басмада ишлегенле, аны ветеранлары, ол заманны эслерине тюшюре, Сулейманны атын сюйюп сагъынадыла. Ол ишлеген политика бёлюмде аны иш кёллюлюгюн, чам эте билгенин, керек кюнде кимге да билек болуучусун юлгюге келтиредиле. Сулейман жарыкъ кёллю, таукел адам эди, этген ишлери бла, айтхан сёзлери бла бюгюн да кёплени эслеринде турады.

Кеси да, не тюрлю къыйынлыкъ кёргенине да къарамай, къадарына ыразы эди.

Жазыучулукъ сынамы

Сулейман онеки китапны авторуду. Аланы асламы сабийлеге аталадыла. 1959 жылда «Уучу Зауурбек» деген аты бла чыкъгъанды аны китабы. Жигитлери - таурухчу къартла Азаткъул, Бийнегер, Уркъуят, къойчула Азнор бла Мусса, алагъа болушхан жашчыкъ Назир, айыуну хорлагъан уучу Зауурбек, комиссар Оразай, кинону биринчи кере кёрген Абидат, башхала да – барысы да элли адамладыла. Сулейман аланы юслеринден ариу, бирде чам тил бла хапарлайды.

Андан арысында аны «Жаралы зурнук», «Жомакълы кюбюрчекчик», «Къасболатлары», «Ачемезни туугъан кюню», «Хапарла», «Къара къуш», «Аппала бла жашчыкъла», «Эмегенледе къонакъда» эм башха китаплары чыкъгъандыла.

Ариу юйюр

Сулейман жашау нёгерге таулу халкъны биринчи врачларындан бири Чеченланы Шахангерийни къызы ариу Майрусханны сайлагъанды. Ала эки къыз ёсдюргендиле: Ольга – врач-лоринголог, Тамара – инженер. Экиси да школну, институтну да айырмалы бошап, Нальчикде уруннгандыла.

Сулейман сюймеклиги таркъаймагъан жарыкъ адам эди, гитчеге – гитче, уллугъа уллу бола билген. Суратлау сёзде оюмларыны бир кесекчигин бизге къоюп кетгенди.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: