Аны жетишмегени саулукъгъа осал болумла чыгъарады

Белгилисича, йод адамны саулугъуна бек керекли элементледен бириди. Аны юсюнден Къашхатауда район поликлиниканы врачы Жылкъыбайланы Зоя бла ушакъ этгенбиз.

- Бизни республикада сууларыбызда йод жетишемиди?

- Жарсыугъа, жетишмейди. Бу проблема башха къыраллада да барды. Дунияда жыл санлары школгъа барырча болмагъан 285 миллионнга жууукъ сабий йодну тийишлисича бир хайырланмайды, 1,9 миллиард адамны уа (планетаны халкъыны ючден бир кесеги) аш-азыгъында ол жетишмегени бла байламлы аурууланы айныуларыны къоркъууу уллуду.

Къабарты-Малкъарда йодну жетишмегени ючюн таматала, сабийле да къыйналадыла. Сабийни ёсюую эмда айныуу, битеу органларыны бла чархыны системаларыны тап ишлеп туруулары, репродуктив функцияны тохташыуу да йод бла байламлыдыла. Ол   башны мыйысына эмда интеллект онгланы айныулары ючюн жууаплы болгъан богъурдакъ безни гормонларыны синтезине да бек керекди.

Йодну азлыгъы бла саулукъну бузулууу байламлыдыла. Йод-дефицит бла байламлы бузукълукъланы къыйынлыгъы аны жетишмегенини ёлчеми бла тохташдырылады.

- Аны азлыгъы бла байламлы чыкъгъан проблемаланы белгилесегиз эди.

- Тиширыуну ауурлугъу болгъанда, саулугъуну осалгъа айланырына, къарынында сабийини кетерине, замансыз тууарына, ёлюп тууарына, аланы ауурлукълары аз болуп тууарларына, абаданланы уа терк арып къалыуларына эмда иги ишлерча болмазларына къоркъуу уллуду.

Тиширыуну ауурлугъу болгъан кезиуде аш-азыгъында йодну азлыгъы эмда сабийни жашаууну биринчи жылларында ашарыгъында аны жетишмегени башны мыйысыны къуралыуунда артда тюзетилмезча бузукълукълагъа келтиреди, сабийни нерва-психика эмда ёсюу, кюч-къарыу алыу жаны бла айныууна чырмау болады. Ол кезиуде чыкъгъан бузукълукъла артда да кетмейдиле, адамны акъыл эмда кюч-къарыу жаны бла айныууна чырмау болгъанлай турадыла. Сабийни чархында йодну жетишмегенини профилактикасын ол туугъунчу окъуна иги да алгъа башларгъа керекди.

- Ашда, сууда болгъан элемент бизни саныбызда-чархыбызда нек жетишмейди?

- Йод сууукъгъа чыдамлыды, жылытханда уа терк окъуна хауагъа учуп кетеди. Къаты къайнагъан заманда бишген эт бла чабакъ йодну 50 процентин, тахта кёгетле уа 30 процентни тас этедиле. Аны себепли бишире туруп, кастрюльгъа, ол продуктланы башы жабылырча, азыракъ суу къуяргъа керекди. Тахта кёгетлени къайнай тургъан суугъа атып, саулай биширсе игиди, андан да игиси уа башы къаты жабылгъан адырда тылпыу бла хазырласа. Йод адамны чархында синтез этилмеген микроэлементлеге саналады, ары кеси уа тёгерекде болгъан затладан ашарыкъла эмда суу бла къошулады. Йод битеу жашауунда хар адамгъа да кюн сайын да керекди, алыкъа туумагъан сабийге окъуна да.

Адамгъа бир суткагъа керекли йодну ёлчеми жыл санына кёре болады:

- 12 жыллары толмагъан сабийлеге 90-120 мкг;

- акъылбалыкъ болмагъан сабийлеге бла абаданлагъа - 150 мкг;

- ауурлукълары болгъан эмда ёшюн салгъан тиширыулагъа – 200 мкг.

Кюн сайын да хайырланнган аш-азыкъда йод кёп болмайды: хар заманда да ашагъан азыгъыбызда чархыбызгъа керекли бу микроэлементни биз жаланда жартысын алабыз. Йод бирсиледен эсе тенгиз продуктлада кёп болады: тенгиз хобустада бла чабакъда, алай бу продуктланы биз аш-азыгъыбызда хазна хайырланалмайбыз.

Аны суткагъа кереклисин жалчытыр ючюн, этде, черек чабакъда, сют продуктлада, ётмекде, тахта кёгетледе бла жемишледе болгъан йод азлыкъ этеди.

- Йод жетишмегени бла байламлы тапсызлыкъланы профилактикасыны бек ышаннгылы эмда хайырлы амаллары къайсыладыла?

- Аш-азыкъда кюн сайын йод къошулгъан тузну хайырланыу бек игиди саулукъгъа. Хар адам да кюн сайын 5-6 грамм туз хайырланады, аны себепли йод бла байыкъландырылгъан тузну хайырланыу йодну азлыгъы бла байламлы чыкъгъан болумну профилактикасыны бек тынч эмда керекли амалыды.

Йод къошулгъан туз – ол дарман тюйюлдю, хар адамгъа да, ол санда ауурлукълары болгъан тиширыулагъа бла сабийлеге да, керекли, учуз, тынч табылгъан эмда къоркъуусуз аш-азыкъ продуктду. Врач сизге тузну азыракъ хайырланыргъа деп эсгертиу бере эсе, жаланда йоду болгъан тузну хайырланыргъа керекди. Ол болгъанына ийнаныр ючюн, тышында жазыуну окъургъа керекди. Анда «йод къошулгъан туз» деп эмда хазыр этилген заманы кёргюзтюлюрге тийишлиди.

Болсада аллай туз хазыр этилген кезиуден башлап кесини багъыу кючюн жаланда юч-тёрт айны ичинде сакълайды, андан сора йод андан учуп кетеди. Аны себепли хайырланыу болжалы бошалгъан продуктну сатып алыргъа керек тюйюлдю.

Тузну башы жабылгъан адыргъа къуюп, къургъакъ жерде тутаргъа керекди, ачыкъ туз орунда йод сакъланмайды.

Къабарты-Малкъарда жашагъан адамлада йод жетишмегени бла байламлы чыгъаргъа боллукъ аурууланы профилактикасын бардырыр муратда йод бла байыкъландырылгъан ётмек-къалач ашарыкъла сатыладыла. Сатыу-алыу этген жерледе йод къошулгъан туз хар заманда да табылады, аптекалада уа йоду болгъан дарманла сатыладыла, жаланда аланы врачны-эндокринологну эсгертиую бла хайырланыргъа керекди.

Байсыланы Марзият.
Поделиться: