ТАШЧАЙНАР

Къошдан узакъ болмай, тёшню ары жаны жалпакъда жангыз бёрю, къазакъ бёрю Ташчайнар жашайды. Къойчула, къош итле да анга юйреннгендиле да, артыкъ уллу эс бурмайдыла. Чыгъады ол кюннге бирде, къарт санларын жылытыргъа, бирде уа улуйду айгъа айланып, эсгериуле жолунда жюрюй.

Аны атасы, анасы, аланы аталары, аналары да былайлада жашагъандыла. Ол андан кеталмайды узакъ. Башхала уа кетгендиле, къарын къайгъыларын эте. Алай ол алагъа айып салмайды – къалай терслегин аланы,  жаш бёрюлени,  – юй тутарыкъланы, бала ёсдюрлюклени.  Биледи, жигит да, таукел да болмасала ала, бёрю тукъум юзюлюп да къалыр эди.

Былай сагъыш эте келсе, бу арт заманда ата-анасы эсине терк-терк тюшедиле. Ол заманда бу тийреде, арлакъда, берлакъда да къошла, малла да кёп болгъандыла. Бюгюн а жангыз бу къой къошду тёгерекде тютюн чыгъаргъан. Хызирни сюрюую болмаса,  не адам, не мал кёрюнмейди. 

Къойчу кишини атасы Адемей эсиндеди бёрюню. Ол, харам ёлген мал болса, аны келтирип, былай уядан узакъ болмай къоюучусун нёгерлери бары да биле эдиле. Аланы ичинде бир узун бар эди, Сюлемен деп, ол:

– Ала, Адемей, сенича адам кёрмегенме – кийиклеге туз ташый, сыртынгы гуппур этгенсе.  Хо, кийикле халал жаныуарладыла.  Жаллылагъа уа несине къайгъыраса? Тейри, къарайма да, сыйрат кёпюрден ётерге амал излейсе, –  деген эди бирде.

– Быланы да Аллах жаратханды. Адам акъыллыдыла. Юйюр-юйюр жашайдыла. Беш-алты жыл турабыз къоншуда, бир малыбызгъа заранлары тиймегенди. Ол да бир да иги къылыкъ хунерди былада, эки аякълыла юлгю алырча.  

– Да, сора, сюйген къоншуларыма юлюш чыгъарама де да къой.

Адемейни ийисинден таныучу эди Ташчайнар. Энди ол жокъду. Жаз башында къош къайтып келгенде, кёп къарагъанды бёрю анда айланнган, сюрюу чыгъаргъан адамла таба, Адемейни кёрюрмеми деп.  Сакълап  да тургъанды. 

Андан улуйду ол, айгъа айланып кече. Адемей болса былайлада, ол ангыларыкъ эди Ташчайнар нек улугъанын – нёгерин тас этгенди бу къыш. Он жыл тургъандыла ала бирге – Ташчайнар бла Къарачыкъ. Он тёлю да ёсдюргендиле. Энди ала узакъдыла, кими кесин жыртдыргъанды, кими башханы жыртханды, хорламлыла юйюрлю болгъандыла, анда-мында кеслери ишлеген урулада жашайдыла. 

Мал аздан-аз бола баргъаны бла байламлы ала былайда турургъа унамагъандыла. Бир къарагъанлай айтханын этдириучю Ташчайнар да къаты болмагъанды. Мадар этмеселе, ким кечиндирликди аланы?

Бу къыш жашау нёгери дуниясын алышып, ол жангызды. Ма аны юсюнден айтырыкъ эди ол Адемейге. Къарт сюрюучю ангыларыкъ эди аны.
Жашлыгъын эсгере, сейир этеди Ташчайнар – къайры кетди анда болгъан къарыу? Тейри бир къарамы бла салыучу эди низам жыйында. Къарачыгъ а олтурур эди жанында ёхтем къарап, неда айланыр эдиле, къабыргъалары бир бирге тие, къуйрукъларын да чык тутуп. Ол жаш Ташчайнарны къарыууну, даражасыны белгиси эди. Энди аланы сыйларын кёрюп, алларына бауурланып келиучю бёрюле жокъдула.  Угъай, ала барысы да ёлюп кетмегендиле,  тюрленнген этгендиле ансы… 

«Аллах жаратханын ёлтюрмейди. Къалай жокъ этер кеси жан салгъанны?! – деп келеди бёрюню кёлюне. – Башха дуния бла сынайды».  Сора жетедиле биягъы эсгериуле. 

Бир жыл Къарачыкъ юч бёрю кючюк бла къууандыргъанда Ташчайнарны, ол кийик къурманлыкъ этген эди, тышындан келген бёрю кючюкню да сыйлап.  Ол болгъан эди артда жыйыннга тамата – кючлю, жандауурсуз, излегенинден къайтмагъан …

Кючюклени уа, дырын жыяргъа келгенлей, сабийле алып кетген эдиле бир кюн. Ол заманда Къарачыкъны тырман бла къалай сынсытханы эсине тюшсе, бюгюн да кюеди Ташчайнар.  Эки кече улугъан эдиле  ала айгъа, кючюклерини жиляуларын эте.  Айдемир да. жукъусу къачып,  кёз къысмай чыкъгъан эди тангнга.  Сора, уя аллында бёрю кючюкле тюнене, бюгюн да кёзге урунмагъанлары эсине тюшюп, палах болгъанын, аланы аталары бла аналары да аны ючюн жилягъанларын ангылагъан эди. 

Ангылагъан эди да, сюрюуюн тау бетге жайгъанлай окъуна, тёшню ары жанына ётюп, Зулкъарнийге тюбеген эди. Ол айтхан эди кючюклени хапарын Адемейге. Сюрюуюн нёгери Харуннга къоюп, эринмей, элге тюшюп, бёрю кючюклени ызларын табып, алып къайтхан эди ол артха.  Аланы гетен машокдан чыгъарып, уядан узакъ болмай, жерге бошлагъанда, жетген эдиле алайгъа Ташчайнар, Къарачыкъ да…

«Энтта да болушурукъ эди манга Адемей», – деп сагъыш этди бёрю.  Ингир тюшюп, кёкде анда-мында жулдузла эслене башладыла. Ай да кёрюндю, жютю къыйыры бла бир затха илинип туруп, кючден айырылып келгенча, ашыгъышлы жюзе, чыкъды бек бийикге. «Алыкъа толу къарангы да болмагъанды», – деп, сейир этди Ташчайнар аланы былай терк кёрюннгенлерине.

Сора улуду. Узун созуп, жарсып, жиляп улуду. Къая башында тохтагъан эки жулдуз, аны таралгъанын кёрюп, биргесине жиляй, танг жарый башлагъанда да кеталмай турдула. 
Энди, кёп бармай,  андан юч жулдуз къарарыгъын биледи Ташчайнар.