Саулукъну сакълар ючюн, кюн сайын физкультурагъа заман бёлюрге

Адамны эм уллу байлыгъы – аны саулугъуду. Бу оюмну тюзлюгю аз да ишеклик туудурмайды. Саулукъну сакълар ючюн, кёп тюрлю амалла бардыла. Алай аладан эм магъаналысы, хайырлысы да, баям, физкультурады. Анга шагъатлыкъгъа бизни ёмюрню, бурун цивилизацияланы да тёрелерин келтирирге боллукъду, хар миллетни кесини энчи методикалары болгъанды. Аланы барысын да уа бир жорукъ бирикдиргенди – инсаннга ауруулагъа хорлатмазгъа, хомух, эринчек болмазгъа, дайым къымылдаргъа, ишлерге керекди. Анга уа, бек биринчи, физкультура юйретеди.

Аны ючюн Совет Союзну ал жылларында окъуна властьла бу затлагъа аслам эс бургъандыла. Арт кезиуде уа спорт, халкъны саулугъун сакълау бла байламлы проблемала биягъы кеслерин эсгертгендиле. Аны ючюн властьла школлада физкультурадан дерслени бардырыугъа, халкъны саулай да физкультура бла кюреширге кёллендирирге мадарла этеди. Арбазлада тренажёрла салынадыла, чабыу жолла ишленедиле, спорт комплексле кёп жерледе бардыла. Школлада уа бу дерслеге къаллай эс бурулгъанын, сабийлени юйретиу не халда болгъанын а бизге Хасанияны сегизинчи номерли школунда фикультурадан устаз Бёзюланы Хаджини жашы Альберт айтханды.

Жаш заманында ол грек-рим тутушуу бла кюрешип тургъанды. Тренери Тикаланы Махти (Аллах жаннетли этсин) эди, ол кеси заманында СССР-ни чемпиону болгъанды. Спортну сюйюп, школну бошагъанлай, Къабарты-Малкъар къырал университетни спорт факультетине киргенди. Диплом алып бир-эки жылдан сора школгъа устаз болуп къайтханды, сабийлени юйретгенли талай жыл болады.

Альберт белгилегенича, хар ишни да къыйын, тынч да жанлары барды. Сабийле бла ишлеген къыйынды, алай аны бла бирге уа бек да сейирди. Хар бала бла бир тил таба билирге керекди. Уллу болсун, гитче болсун, кимни да бир затны зор бла этдирген тюз тюйюлдю. Аны ючюн сабий физкультураны кереклисин, игилигин ангылап, аны бла кюреширге сюерча этерге тийишлиди, дейди ол.

Жыл санларына кёре сабийлени юйретиуде башхалыкъла бардыла. Гитчелени нерва системалары теркирек ишлейди, ала бла бек сейирди: упражненияланы, нени да кюч бла этдирир кереклиси жокъду, жангыз да аланы энергияларын тюз жанына иерге керекди. Абаданыракъла уа бир кесек эринчегирекдиле, алагъа бираз къатыракъ болургъа тийишлиди. Мектеплеге физкультурадан нормативле орта саулугъу болгъан сабийлеге деп жарашдырылгъандыла. Алай сабий ауруй эсе неда бир-бир упраженияланы этерге кючю жетмей эсе, аны бла башха тюрлю ишлерге тийишлиди. Быллай болумлада аны неси ауругъанына кёре багъыу физкультура хайырланылады. Баш жорукъ бирди – хата келтирме.

Бюгюнлюкде, сабийлеге къарай, 15-20 жыл мындан алгъа хал ахырысы бла да башха болгъаны эслейсе. Биз арбазда ойнап, ата-аналырыбыз юйге кючден жыя эдиле. Шёндю уа гитчеле компьютерлеге, планшетлеге жабышып, таматала аланы орамгъа тартып да чыгъаралмайдыла. Техника айныу ол игиди, алай ол инсанны сабийлигин алып къояды деп сагъыш келеди. Бусагъатда уа школда окъуна ала телефонладан айырылалмайдыла. Интеллектуал жаны бла ала акъыллыракъ да болурла, алай Интернетде кёп керексиз информация да барды. Алай бу къылыкъ кёбюсюнде абаданыракълада эсленеди, гитчеле уа, физиология энчиликлерине кёре, къымылдаргъа, ойнаргъа сюедиле. Алай, мен айтырыгъым, саулукъларына тышында ойнай, тебе турсала хайырлыды, деп юйретеди устаз.

Кёп жерледе ата-анала балаларын физкультура, музыка, рисование, труд дегенча предметлеге иймезге окъуна сюедиле. Альберт айтханыча, аланы мектеплеринде аллай шартла эсепленмегендиле. Болсада быллай предметле неге керекдиле дегенле уа, хау, тюбейдиле. Физкультураны юсюнден энчи айтханда, аны ыйыкъгъа экини орунуна юч кере бардырыргъа умут барды. Сабийле тёрт-беш дерсни парта аллында бир халда олтургъанлай турадыла, ол а артыкъ иги тюйюлдю. Физкультура уа алагъа санларын къымылдатыргъа, нерва системаларын тынчайтыргъа себепди. Аны бек биринчи мураты сабийлени саулукъларын сакъларгъады. Дагъыда, экинчи жылдан ГТО-ну (Урунуугъа эм къорууланыугъа хазырма) нормативлерин борчлу халда бердирирге дейдиле. Аны мураты, бек алгъа, физкультура эм спорт бла кюреширге кёллендириудю. Аны кесини сылтаулары бардыла, бек биринчи уа, ол адамларыбызгъа керекди. Бу проект жашауда аны башлагъанла умут этгенча толтурулсала, бек иги боллукъду. Аны алтын майдалгъа берген окъуучулагъа уа ала вузгъа киргенде балла къошуллукъдула. Ол саулай халкъны да саулугъун игилендирирге болушурукъду.

Былайда эсге физкультура саулукъгъа игиди, спорт а заран келтирирге болады деген оюм да тюшеди. Устаз шагъатлыкъ этгенича, ол керти оюмду. Спортда саулукъгъа чып да аслам тюшеди, сора профессионал спортчу жарауларын бошаса, къыйналгъан этеди. Аны чархыны битеу системалары башха тюрлю ишлейдиле, аны ючюн ол акъырын-акъырын жарауларын азайта барыргъа керекди. Физкультураны хайырлылыгъы уа уллуду. Бек къыйын ауругъан адамла, сёз ючюн, ДЦП-лары болгъанлагъа, ол угъай, тёшекден къобалмагъанлагъа окъуна къымылдау керекди.

- Хар инсан да къайсы жыл санда да саулугъун сакълар ючюн, кюннге эки сагъатны физический жаны бла ишлерге керекди. Жаяу да жюрюсюн, физкультурадан дерследе болгъан упражненияланы этсин, жюзсюн. Бусагъатда къалайды: адам ишден арып келди, жатды, жукълады. Алай кюннге, бир да болмаса, эрттенликде жарым сагъат гимнастикагъа табыллыкъды. Упражненияла къанны барыуун игилендиредиле эмда адамны чархын уятып, кюннге хазырлайдыла. Алай бир затны унутургъа жарамайды: аланы этиу сизге хычыуун кёрюнюрге керекди, аланы мардадан оздуруп, битеу къарыуугъузну къоратып, арып этгенден хайыр боллукъ тюйюлдю, - деп юйретеди Бёзюланы Альберт.