Чечен Республиканы ара шахары Грозныйде, Шимал Кавказны асламлы информация органларыны алтынчы форуму башланнганды бу кюнледе. Анга мингден артыкъ журналист, власть органланы, пресс-службаланы, жамауат организацияланы, бизнесни келечилери эмда экспертле келгендиле.
Аны ачылыууна эмда биринчи бардырылгъан цифралы СМИ-ни айнытыу бла байламлы пленар кенгешине РФ-ни Президентини СКФО-да толу эркинликли келечисини орунбасары Сергей Стариков, Чеченни Правительствосуну башчысы Муслим Хучиев,ол республиканы миллет политика, тыш байламлыкъла, басма эмда информация министри Джамбулат Умаров, Шимал Кавказны СМИ-лерини Ассоциациясыны башчысы Вадим Баканов, «Электрон къыралны эксперт арасыны» баш директору Леонид Филатов эм башхала къатышхандыла.
Заман бла бирге атларгъа
Къонакълагъа салам берип биринчиден Сергей Стариков сёлешгенди. Ол форум алты жылны ичинде иги да ёсгенин, регионда медиа болумну айнытыуда эмда магъаналы вопросланы сюзюуде энчи жерни алгъанын, бери келгенлеге бир бирлерини оюмлары, сынамлары, умутлары бла шагъырейленирге амал бергенин белгилегенди. «Информациялы болум бек терк тюрлене баргъан шёндюгю дунияда журналистлеге регионда, къыралда да бола баргъан затланы юсюнден тюз, ачыкъ, ангылашыныулу билдире билиу жаны бла бютюн уллу жууаплылыкъ салынады, - дегенди ол. - Быллай халда, асламлы коммуникацияла тири айный баргъанда, кёпле профессионалла керек болмазлыкъ сунадыла. Ол терс оюмду. Мен медиа сферада специалистлени даражасы мындан арысында да ёсюп барлыгъына ишексизме. Нек дегенде кёп тюрлю оюмланы ичинде адамла бегирек да ышаннган СМИ-леде айтылгъаннга эс бурлукъдула».
Чечен Республиканы премьер-министри Муслим Хучиев къонакълагъа Рамзан Кадырову атындан салам берип, властьны бла жамауатны арасында тийишли байламлыкъланы къурауда СМИ бек уллу магъананы тутханын айтханды.
Форумну биринчи кенгешинде информацияны жыйыу, тийишдириу эмда бютюн бег а адамлагъа жетдириу жаны бла жангы технологиялагъа бла амаллагъа кёп эс бурулгъанды. Вадим Баканов медиасферада болумну законла бла тийишдирирге кереклисин белгилегенди. Аны оюмуна кёре, бюгюнлюкде регистрациясы болгъан СМИ-ле интернетде блогосферагъа хорлатып барадыла. Ол а экинчилери праводан тышында ишлегенлери, башхача айтханда, бир жаны бла да чекленмегенлери бла байламлыды. Андан а законлагъа неда адеп-къылыкъ мардалагъа бузукълукъ этиуге жол бек къысхады. Ахыры уа неди десегиз – иеси белгисиз болгъан интернет-блогланы бла ётюрюк хапарланы аслам жайылгъанлары.
Россейден интернет-журналист Юрий Синодов, «Гражданин» жамауат къымылдауну башчысы Юрий Шаркович эм башхала да бу тематика бла байламлы оюмларын туура этгендиле.
Миллет пресса шёндю не халдады?
Форумну чеклеринде, биз оюм этгенден, эм магъаналы тематикаладан бири миллет пресса болгъанды: аны шёндюгю хали, къаллай кемчиликлери неда чурумлары болгъанлары, айныууна не зат чырмаулукъ этгени эмда аны къалай онгдурургъа боллугъу. Быллай белгиле бла къуралгъан интерактив сессияны Этникала аралы журналистика гильдияны таматасы, «Миллет акцент» сайтны баш редактору Маргарита Лянге бардыргъанды. Аны ишине Дагъыстанны информатизация, связь эм асламлы коммуникацияла министри Сергей Снегирёв эмда «Мир» телеканалны Шимал Кавказда бёлюмюню башчысы Станислав Кантемиров да къатышхандыла.
Шёндю бизни къыралда 78 минг чакълы СМИ барды. Ол санда эки мингден артыгъы ишлерин миллет тилледе бардырадыла. Ары газетле, телевидение, радио да киредиле. Ала не халда болгъанларыны, къаллай чурумлагъа тюбей тургъанларыны сылтаулары баямдыла: тиражла тюше, къараучуланы неда тынгылаучуланы саны да аздан-аз бола барадыла. Быллай болумда миллет тилледе СМИ-ни айнытыуну юсюнден айтхан угъай, ала керекмидиле деп соргъанла бардыла. Тюзмюдю ол огъесе угъаймы? Тюбешиуде аны юсюнден ачыкъ, бирде уа ачы сёлешгенле да болгъандыла.
Бизни къыралда, бютюнда Шимал Кавказда, кёп миллетле бла тилле болгъанлыкъгъа, алада СМИ-лени жарсыулары, асламысында, бирчадыла: кадрланы жетишмегенлери, къырал алагъа тийишлисича эс бурмагъаны, кеси тилинде окъургъа неда бериулеге къараргъа сюйгенлени саны азая баргъаны эм башхала. Миллет прессаны редакторларындан бла журналистлеринден:«къырал бизни бырнак этгеннге, къалай сюйсегиз да алай ишлегиз дегеннге ушайды», «ана тилни адамгъа сабийлигинден окъуна сингдирирге керекди», «Ата журтубузну байлыгъы, ол санда миллетлени кёплюгю, бла да тергеледи» деген оюмла эшитирге боллукъ эди.
Абазин телевиденияны келечиси анда ёз тиллеринде бериулени бардырыргъа арталлыда адам табаргъа онг болмай къалырча аллай чекге жетгенлерин бек жарсып айтханды. Сабийлеге дюгер тилде басмаланнган «НогАзау» журналны тамата редактору уа аны бетлерин толтурургъа гитче окъуучуланы чакъырып башлагъанлы тираж иги да ёсгенин къууанып белгилегенди.
- Ким не айтса да, миллет газетле бла журналла керек болгъанларына сёз да жокъду! Аладыла ёз тиллени, адет-тёрелени сакълаугъа, тюз акъылы жаш тёлюню ёсдюрюрге аслам къошумчулукъ этгенле. Кеси тилинден къачхан адам ата журтун да сюймейди. Бармыды аллай миллетни тамблагъы кюню? Не хазна…, - деп чертгенди Шимал Осетияны «Растдзинад» газетини баш редактору Марина Битарова.
ТАСС информагентствону Къабарты-Малкъарда келечиси Герийланы Асият да миллет СМИ-ледеишчи кадрланы къытлыгъыны сылтауун, ол санда адамла ёз тиллерин осал билгенлери бла да, байламлы этгенди. Аны оюмуна кёре, андан къутулур амал бирди – хар ким да сабийи бла юйюнде ана тилинде сёлеширге борчлуду.
Башха амалланы юсюнден айта, Маргарита Лянге миллет СМИ-леге материалланы качествосун игилендириуге, аланы шёндюгю жорукълагъа кёре жарашдырыргъа, окъуучуланы неда къараучуланы излемлерине асламыракъ эс бурургъа, тёрели форматладан бираз чыгъаргъа, жангы информациялы амаллагъа да къараргъа чакъыргъанды. Сергей Снегирёв а бар кюч-къарыуну кесини энчи аудиториясына салыргъа кереклисин чертгенди.
Мында не кёп амалланы юсюнден айтылгъан эсе да, ала бары да ол сагъынылгъан эки мингден артыкъ СМИ-ге бирча не хазна келишсинле. Алай эсе уа, миллет тилледе ишлеген хар газет, журнал, телеканал, радио да шёндюгю дунияда тас болуп къалмаз ючюн, айныр ючюн, медиа сферада тийишли жер алыр ючюн кесине бир энчи амал табаргъа борчлуду. Аны ючюн а специалистлени хазырлауну, окъуучуну неда къараучуну излеуню, жангы амалланы хайырланыуну эмда финансла бла жалчытыуну къолгъа алыргъа керекди.
Къаугъалы жерледе ишлеу
Белгили россейли журналист, «Постскриптум» бериуню энчи корреспонденти Роман Перевезенцев тынгылаучуланы къаугъала бола тургъан жерледе ишни жорукълары эмда кесини сынамы бла шагъырейлендиргенди. Журналистни иши бир-бирледе жашаууна къоркъуулу болгъанын окъуна бу сферадан тышында окъуна кёпле биледиле. Бизни къыралны, республикабызны да тарыхларында бардыла быллай бушуулу бетлери. Кёп болмай а - быйыл жайда - Африкада къыралладан биринде, мурдарланы къолундан журналист Орхан Джемаль, анда аны бла бирге болгъан режиссёр Александр Расторгуев эм оператор Кирилл Радченко жоюлгъандыла.
Профессионал борчларына кертичи болгъан, тюзлюкню кёргюзтюрге, аны юсюнден ачыкъ айтыргъа кюрешген журналистни иши къыйын, аны жолунда къара ниетли адамла, сатхычла, бирде уа мурдарла тюберге боллугъуну юсюнден сёлешгенди Роман Перевезенцев.
Ол оюм этгенден, бизни къыралда журналистлени къоруулау жаны бла закон хазна жокъду. Аны къолгъа алыргъа кереклисини юсюнден алгъаракъда Федерацияны Советинде да айтылгъан эди. Анда жыйылыуладан биринде, журналистлени да чакъырып, аланы оюмларына къулакъ салгъандыла. «Бек ышанабыз бу жаны бла не аз да атлам этилип башланырына», - деп белгилегенди ол.
Бу тематика бла байламлы энтта да бир жыйылыуда документли кинону тюшюрюуде шёндюгю технологияланы хайырланыуну юсюнден айтылгъанды. Анда «На боевом посту» журналны баш редактору Виктор Болтиков аскерчи видео операторланы иши бла шагъырейлендиргенди. Ол айтханнга кёре, алгъада быллай съёмкалагъа бир ненча специалист къатышыучу эсе, шёндю, асламысында, документли фильмни журналисти, оператору, режиссёру да бир адам болады. Къаугъала баргъан жерледе ол, бир жаны бла, тюз окъуна болур. Ол а бары да технологияла айныгъаныны себебиди. Аны бла профессионал журналистиканы бла репортаж-блогерствону арасында башхалыкъла аздан аз бола барадыла.
Интернетде тазалыкъны эмда кадрла хазырлауну юсюнден
«Тамблагъы кюнню медиасына билим бериу технологияла» деген сессияда СМИ-ни шёндюгю цифралы дуниягъа келишиуюню, Интернетде тазалыкъны эмда билим бериуню юсюнден ушакъ баргъанды. РФ-ни Жамауат палатасыны келечиси, журналист Александр Малькевич Западны социал сетьлеринде тюзлюксюзлюкню, анга не мадар этерге боллугъуну юсюнден оюмун билдиргенди. Сёзлерине шагъатха ол Шимал Кавказда белгили политиклени эмда СМИ-ни интернет-аккаунтлары сылтаусуз жабып баргъанларын келтиргенди. Ол санда алгъаракъда Рамзан Кадыровну, бу кюнледе уа «Архыз 24» телеканалны аккаунтларына чек салыннганды. Facebook сетьде цензураны, россейли СМИ-лени тышындан жакъ басаргъа сюйгенледен къоруулауну юсюнден да сёлешиннгенди. Дагъыда окъуучуланы арт кезиуледе интернетде аслам жайылгъан «жалгъан каналладан» сакълау амалланы сюзгендиле.
Тюбешиуге къатышханла оюм этгенден, бу жаны бла билим бериу ресурсла болушургъа боллукъдула, сёз ючюн «Киберюность» деген проект. Бюгюнлюкде ол къыралны 27 регионунда бардырылады. «Ёсе келген тёлюге тийишли билим бермей, аланы арасында ангылатыу ишни бардырмай, социал сетьледе осал затла салгъан хата-палахладан ташада къалыргъа амал боллукъ тюйюлдю», - деп чертгенди «Гражданин» жамауат къымылдауну башчысы Юрий Шаркович.
Жамауат бла байламлыкъла къурай билирге
Форумну жамауат бла байламлыкъла жюрютюуге жораланнган бёлюмюнде РАСО-ну башчысы Юлия Грязнова, «Пресс-служба» журналны баш редактору, бизнес-тренер Тимур Асланов эм «РАСО-ЮГ-ну» таматасы Алексей Гвинтовкин бу сферада жангычылыкъла, сынам, тамблагъы кюнде къаллай тюрлениуле боллугъу бла шагъырейлендиргендиле. Аны чеклеринде бардырылгъан «PR бюгюн: трендле, амалла, оноула» медиа-мастерскойда Юлия Грязнова керекли материалгъа жамауатны эсин буруу технологияланы юсюнден айтханды. Аны бла бирге тёрели социальный сетьлеге адамланы сейирлери азая, ала аз-аздан интернет-мессенджерлеге кёче баргъанларын чертгенди.
Ызы бла «Мэрия» деген оюнда муниципал властьланы бла жамауатны арасында байламлыкъла кёргюзтюлгендиле. Гитче шахарны юлгюсюнде къырал власть органланы ишин жамауатны оюму нечик тюрлендирирге эмда пресс-службаны усталыгъы властьны бла жамауатны арасында къаугъаланы къалай селейтирге боллугъун туура этгендиэксперт.
Жыйылыуда айтылгъаныча, «PR-ны Кавказда кюнлери» СМИ-де ишлегенлеге жамауат бла байламлыкъла къурау эмда маркетинг сфералада алчы сынам бла шагъырейленирге амал бергенди. Власть органланы келечилери да анда айтылгъандан кеслерине магъаналы билим алгъандыла.
Кёрмючле. Хайырлы шагъырейлениу
Бу форум, айтханыбызча, кёп тюрлю «тёгерек столладан», тюбешиуледен, ушакъладан бай болгъанды. Аны бла бирге Шимал Кавказда СМИ-лен икёрмючю да бардырылгъанды. Хар бирини стенди кеси регионунда басманы, телевиденияны, радиону, бирледе уа интернет-журналистиканы да тарыхларын ачыкълагъанды. Къабарты-Малкъарны бёлюмюнде республиканы картасында цифралы телевиденияны башнялары къалайлада орналгъанын кёрюрге боллукъ эди. Стендде дагъыда газетлерибиз, сабий литература, илму эм башха китапла бар эдиле.
Чечен Республиканы стенди да къонакъланы сейирсиндирирча бек аламат жарашдырылгъанды. Башхаланыкъыдача, анда да республиканы изданияларыны жетишимлерин, хайырланыуда болгъан информациялы технологияланы кёрюрге боллукъ эди.
