«Саулукъ мияла табакъ кибикди»

Элли – жюз жыл мындан алгъа тау элледе ауругъанланы саны бусагъатдан эсе иги да аз эди. Не зат тюрленнгенди? Саусузла кёпден-кёп болуп нек барадыла? Аны юсюнден Огъары Малкъарны больницасыны баш врачы Чаналаны Аслижан бла ушакъ этгенбиз.

- Шёндю жаланда ковид тюйюлдю халкъны жарсытхан. Битеу алып къарагъанда, хроника аурууладан къыйналгъанла таматаланы, жаш адамланы араларында да аз тюйюлдюле. Некди алай?

- Биринчиден, жашау этерге къыйын болгъанды. Тюзюнлей сабийни школгъа хазырлар ючюн да тынгылы ахча керекди. Быйыл къыралдан болушлукъ да сезилир, алай аш-суу, коммунал тёлеуле, хакъ тёленнген клиникалада багъылыу, билим алыу – барысы да адамны инбашларына жюк болуп тюшедиле. Ол жюк кюнден-кюннге аны саулугъун бузады.

Шукур, арт кезиуде тау элледе аракъы, тютюн ичгенлени саны азайгъанды. Болсада алыкъа тютюнден айырылалмагъанла бардыла. Бу осал къылыкъ жашауну сегиз-онбеш жылгъа къысхартады. Тютюн ичиучюле, башхала бла тенглешдиргенде, юч кереге кёп инфаркт боладыла, ёпкелери ракдан ауругъанланы да токъсан проценти тютюн ичгенлери бла байламлыды. Андан сора да, тютюн ичиу панкреатитни, гастритни, бир-бир кёз аурууланы къозгъайды, сабий туудурмазча этерге боллукъду.

Аракъыны оздуруп ичиу а жюрек, къан тамыр, бауур аурууланы сылтаууду. Дайым аракъы ичгенни билими азаяды. Врачла аракъыны сюйгенле алтмыш тюрлю ауруудан ауругъанларын тохташдыргъандыла. Битеудуния культураны тарыхын алсакъ, ненча фахмулу адам замансыз кетдиле бу осал къылыкълары ючюн!

- Битеуроссей тинтиулеге кёре, кёп юйюрле ашха къоранчларын азайтып башлагъандыла. Ковидни кезиуюнде ахчалары жетишмейди.

- Аш бла саулукъ а тюзюнлей байламлыдыла. Тау элледе айран, эт, таза суу бардыла. Терек бахчаларыбыз да жемишледен толудула. Алай ашны да медицина мардалагъа кёре къураргъа керекди. Сёз ючюн, эрттенликде сабийлеге какла бек игидиле. Дагъыда, эринмей, бахчада не жемишлени да ёсдюрюрге керекди.

- Алгъаракъда Яникой элни иймамы Элеккуланы Хасан бахча конкурс бардыргъан эди да, бек сейир этгенме анда эллилени иш кёллюлюклерине.

- Элде жашагъанланы бахчаларында ишлеулери саулукъларын кючлендиреди. Адам улу компьютер аллында олтуруп жашамагъанды бу арт заманлагъа дери. Кюн сайын алты сагъатдан кёп заманны олтуруп ишлеген адамла, юч сагъатдан аз ишлегенле бла тенглешдиргенде, келе тургъан  онбеш жылдан сора ауруп башларгъа боллукъдула. Саулукъну сакълар ючюн теберге керекди. Бир да болмаса, ишге жаяу барыгъыз.

- Бусагъатда стрессле да кёпдюле, пандемияны кезиуюнде ауругъанла, ёлгенле жюрегибизни къоркъууладан толтургъандыла.

- Стресс, къыйын жашау болумла не саулукълу адамны да абындырадыла. Узакъгъа созулгъан къаугъалы болум - гастритни, гипертонияны, стенокардияны айныуларыны, жукъусузлукъну, веществоланы алышыныулукълары бузулгъаныны шартыды. Тыш къыраллы алимле айтханларына кёре, аурууланы  жетмиш беш - токъсан процентлери стресс бла байламлыдыла.

- Тёлюден тёлюге ётген ауруула уа?

- Тёлюден тёлюге ётген ауруула бардыла, алай ала хар сабийде да эсленмейдиле. Ауруучу жууукъланы саны не къадар кёп болсала, аллай бир къоркъуу барды сиз да аурурсуз деп. Сёз ючюн, ата-анадан бири аллергиядан къыйнала эсе, сабийни да жыйырма-къыркъ процентге ёседи аурургъа къоркъуу, алай ата, ана да ауруй эселе уа, сабийлери да къыркъ-алтмыш процентге аурургъа боллукъду.

Биз заводла, фабрикала табийгъатны бузгъан дунияда жашайбыз. Промышленность айныгъан шахарлада жашагъан сабийле, экология жаны бла таза шахарлада жашагъанла бла тенглешдиргенде, сууукъ тийген аурууладан эки кереге кёп ауруйдула.

- Бир затыбыз да къыйнамай, къууанып жашарча, узакъ ёмюрлю болурча не онгла бардыла?

- Адамгъа тынчлыкъ керекди. Элли децибел кючю болгъан жабы нерваланы системаларыны ишлеуюн бузады. Уллу автомобиль жолладан жюз метр узакълыкъда болгъан юйлеге жетген жабыны кючю жетмиш децибелден аз болмайды. Баям, аны эсге алып, шахарчыла да дачала алыргъа кюрешедиле. Табийгъатха жууукълукъ бек игиди. Паркланы, терек бахчаланы къатларында жашагъанла аз семиредиле, солуу тамырлары, жюреклери да къыйнамайдыла. Аны бла бирге электромагнит таякъла нерва эм къан системалагъа заран тюшюрюрге боллукъдула. Алайды да, электроызланы, мобил байламлыкъны вышкаларыны къатларында жашау этемезге кюрешигиз.

Таза хауа болгъан жерледе солугъуз, сёз ючюн, шахарчыла ишден сора паркда айлансала игиди. Жаныгъызгъа жууукъ, сизни акъылыгъызны, жашау ызыгъызны ангылагъан, сюйген адамланы къатларында оздуругъуз заманыгъызны. Саулукъ мияла табакъ кибикди, бир сынса, аны ал халын къайтаргъан бек къыйын болады.
 

 

Байсыланы Марзият.
Поделиться: