Игилени ызлары бла баргъанла

Малкъар эллени къайсында да огъурлу, ким да юлгю алырча, толу юйюрле бардыла. Алада ёсген сабийле да кеслерин къайда да ариу жюрютгенлери керти шартды. Огъары Малкъарны ийнагъы Атабийланы Маткерийни жашы Магомет бла аны жашау нёгери Жылкъыбайланы Бийсолтанны къызы Маруся аллай юйюр – беш жаш бла юч къыз ёсдюргендиле.

Таматала кеслери экиси да кёчгюнчюлюкню сабийлеридиле. Киши жерине он-онбир жыллары толуп тюшгендиле эмда ол сынауну ауурлугъун ата-анала бла тенг кётюргендиле. Магомет анда да, мында да малчылыкъ бла кюрешгенди. Амалы алай болуп, билим алалмаса да, къолундан китабын, газетин кетермегенди. Кёп билгени, тюз адам болгъаны ючюн жамауат энчи сый бергенди анга.

 Аны бла бирге ол жазыучу эди – бир къауум китапны автору: революцияны, Граждан урушну да жигити Асанланы Хажи-Муратха аталгъан «Кишилик» (документли суратлау повесть, 1984 ж.), «Юч той» (чам хапарла, 1992 ж.), элини юсю бла халкъыбызны тарых жолларын ачыкълагъан «Эсгериуле» (2015 ж), «Тау элде» (2016 ж.), «Халкъ жашагъан жерде» (2018 ж.). Аладан жаланда биринчи экисин къолунда тутханды Магомет. Къалгъанларыны къайгъыларын а сабийлери кёргендиле. Аны дагъыда басмагъа хазырланып тургъан назму, жыр жыйымдыгъы барды.

Аталары юйню кереклисин тышындан тапдырып тургъан эсе, юйде жылыу сакълагъан, сабийлени таза да малкъар адетде юйретген а Маруся болгъанды. «Ол он адамгъа, киргинчи юй болгъанбыз, башхалагъа да аш этип жетишдиргенден сора да, быстыр жууаргъа, юйню тизгинин тутаргъа сакъ болгъанды, – дейди бюгюн къызы Лида. – Кече ортада уянсанг, печьни акълай турур эди неда эшиу эше. Анабызгъа кюн азлыкъ этгенди, жетмегенди жумушларын бошаргъа. Мен кесими алсам окъуна, юйде жетинчи сабий эдим, къачан ийнек саууп башлагъанымы билмейме. Ашха-суугъа, сютню жарашдырыргъа, юй жыяргъа да анабыз бизни бек эртте юйретгенди. Бир да олтурмагъы эдинг эшиуге, кесинги, юйюнгю да тизгинигизни жыймай…»

Аланы тунгуч жашлары Мурадин эл-мюлк техникумну ветеринар бёлюмюнде окъугъанды. Элде мал доктор болуп ишлегенди. Аны жашау нёгери Къубадийланы Жангулез а, технология техникумну тауусуп, элни орта школунда ашханагъа таматалыкъ этип тургъанды. Ала бирге алты сабий ёсдюргендиле – беш жаш бла къыз. Казим агрономду, эл мюлк илмуланы кандидаты. Алим КъМКъУ-ну тарых бёлюмюн бошагъанды. Эсге салайыкъ, адамланы саулукъларына хата этерикдиле деп, Огъары Малкъарда эл ичинде бийик ретрансляция чыпынланы салдырмай, аланы элден тышына ол кёчюртгенди. Мурадинни ючюнчю жашы Залим юристди, аламат къурулушчу. Аны къаллай аламат хунала тизгенин айтып тауусмайдыла жерлешлери. Фатима Нальчикни 32-чи номерли школунда ингилиз тилге юйретеди сабийлени. Азамат спорт бла кюрешеди, стадионда ишлейди. Ибрагим а, юйюр кичиси, Дагъыстанда дин жаны бла бийик билим алгъанды. Аны анда сохталаны окъутургъа къойгъандыла.

Магометни экинчи жашы Адильбий бек уста къурулушчу эди дейдиле. Жаннетли болсун, къыркъ сегиз жылында ауушханды. Алтууланы Светлананы бла аны жашлары Элдар эл мюлк банкда ишлейди, къызлары Марьяна да бийик билим алгъанды.

Аны кичиси Мухарбий элде устаз эди. Жарсыугъа, ол да алышханды дуниясын. КъМКъУ-да математика факультетни бошап, математикадан бла информатикадан окъутуп тургъанды сабийлени. Аны излеми бла школну директору Къарчаланы Халимат ызындан болуп, республикада экинчи информатика класс Огъары Малкъарда ачылгъанды. Окъуучулары: «Мухарбий Магометовични классында бек сейир ётгенди заман. Ол бизни жангы технологиялагъа юйретгени бла къалмай, кесибизни эркин жюрютюрге да онг бергенди дерслеринде. Аны кабинетинде чай, кофе ичерге да онг болгъанды. Устазыбыз саулай элге телефон номерлери бла китапчыкъла этип юлешгенди…» – деп эсгереди. Мухарбийни юйдегиси да таныулу устазды – Биттуланы Ахматны къызы Захида. Ол орус тилден бла ана тилден эм адабиятдан окъутады. Ала эки къыз ёсдюргендиле: Зухура Ставропольда окъуп келген врачды, Нальчикде наркодиспансерде ишлейди; Аминаны уа эки бийик билими барды – экономист бла юрист. Ол эл больницада баш бухгалтерди.

Магометни тамата къызы Лейля да алышханды дуниясын. Ол кийим бичиучю эди. Баш иеси, автоколоннаны шофёру Къалабекланы Эрменбий бла ол юч сабий ёсдюргендиле. Салима сервис эм  туризмни устасыды, Салим юристди, Залина уа бухгалтерди.

Атабийланы Магометни юйюрюнде бешинчи Мухадинди - къурулушчу инженер. Солуугъа кетгенли, элде ата юйюнде жашайды.

Экинчи къыз Лиза тигиучюдю. Къурулушчу жаш Нёгерланы Борис бла къурагъанды юйюр. Ала юч къызны атасы-анасыдыла. Танзиля экономист- бухалтерди, санчастьда ишлейди. Асият сервис бла туризмни, бухучетну да бошагъанды, Мариям – а юристди.  Москвада окъууун да бардыра, сюдде ишлейди.

Юйюрде кичи къыз Лиданы кёпле таныйдыла – ол ал урумундан башлап, «Балкария» къырал фольклор-этнография ансамбльде тепсеп тургъанды. Ары дери коммунал-къурулуш техникумну бошап, бухгалтер болуп ишлегенди. Аны баш иеси Ёлмезланы Малик, политехникумну бошап, радио, телевизор, магнитофон дегенча затлагъа ремонт этген жерде ишлеп тургъанлай, ажымлы жоюлгъанды. Ол заманда къызчыгъы Мадинагъа эки жыл да болмай эди. Бусагъатда «Сибирское здоровье» деген биригиуде ишлейди.

Былайда мен бир сейир ишни юсюнден айтыргъа сюеме, Атабийланы Магометни бла Марусяны адамлыкъларын чертирча. Баш иеси жоюлгъанда да, Лида къайын анасын къоюп кеталмай, эки жылдан артыкъ тургъанды аны бла. Баям, жашауун тюрлендирсе, бушууу женгилирек боллукъ сунуп, артда юйюне тебирегенди. Аны жиляу бла ашыра, къайын анасы: «Жашым бюгюн ёлгенди», – дегенин унуталмай къыйналгъанды. Кюнлени биринде, къайын анасы эгечи бла бирге келип: «Сабийни манга беригиз. Ансыз жашауум жокъду», – деп термилгенде, Магомет, ол жазыкъ анагъа эрип, ол айтханча этгенди. Къызы уа, Лида бюгюн: «Анга тап болсун деп этген эди атам алай. Анам да къатышмагъанды аны оноууна. Мен а бютюнда. Жиляп чыкъгъан кечелерим а кёп болгъандыла, – дейди. – Бирге юч жыл да жашагъынчы, баш иенг ауушса, сабийни да къоюнунгдан чыгъарып алып кетселе, ол бек къыйынды. Насыпха, не заманда да, онг чыкъгъанлай, жетип, кёрюп тургъанма. Баям, Нальчикге да аны ючюн кёчгенме. Атам кёпле оноугъа тутхан киши болгъанды. Бу иш аны жюрек ангын ачыкълайды», – дейди. Мадина КъМКъУ-да сервис  бла туризм бёлюмню бошагъанды. Бусагъатда уа Москвадады. Анга эгеч да къошханды Лида – аны экинчи къызчыгъы Жилова Лейля онбиринчи классны окъуучусуду.

Магометни кичи жашы Мурат, атасыча, малчылыкъ бла кюрешеди. Юй бийчеси, Черек районда социал бёлюмню ишчиси Хозаланы Нинаны къызына аталыкъ этеди ол.

Ма быллай ариу юйюр ёсдюргендиле Атабийланы Магомет бла Маруся. Ана дуниясын алгъа алышханды. Ата уа андан сора онжети жыл жашап, алай кетгенди 2014 жылда. Жаннет тёрлеринде айлансыла!

Мен а жашауунда кёп затха тюбеген, алай таулу адепни бузмагъан, бетин тазалай сакълагъан, халкъ чыгъармачылыкъны устасы, жазыучу шуёхуму терк-терк тюшюреме эсиме. Ол Малкъарны бети болгъан эр кишиледен эди.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: