Жумарукъ

Оюмну оюм туудурады. Ма алай барады адам, жашау жолу таудан аудуруп, анда бошалгъынчы. Тюркден келген къонакъ, тау башларына къарап, сагъышлы сюеледи. Ол не сагъыш эте болур журтундан узакъда деп, мен аны оюмларын билирге кюрешеме. Тукъуму, аты да сейирдиле. Чам атха ушап. Келишмейдиле бизге. Аны бир къайгъысы болгъанын билип турама.  

– Анам: «Мени ыразы этерге сюе эсенг, барып, Кёнделенни бир кёрюп кел, мен ёлгюнчю», – деп тилегенди да, андан келгенме, – дейди ол. – Анама сексен алты жыл болады. Аны ата-бабалары мындандыла...

Къанда болгъан бир кюнде бир эсге келмей а къалмай кёреме. Ма шагъат.

Анасыны тилегин толтура, ата-бабалары туугъан элде суу боюнунда сюеледи къонакъ. Ким биледи, аны къарт ыннасы жаш заманында, суу алыргъа келип, былайда жез челеклерин юзмез бла жылтыратхан болур. Аты да ариу эди – Жумарукъ…

Энди къызлагъа алай атамайдыла дегенлери эсине тюшюп, жаш мудах болду. Бу черекни уа эсиндеди ол – къызны, къозу тишлери жылтырай, ариу ышаргъаны, кёлю жарыкъ болса, жырлагъаны, къол бла этилген къылычха тагъып, кюнде кёз къаматхан эки челек бла сууну бу тёш бла кюнлюмге чыгъарып барыучусу да.  

Бара эди муслийман топуракъгъа, анда жерге тюшерге сюйюп, Ахмат хажини юйюрю. Кёпле баргъандыла ала бла. Къул бла бий айырылгъан заман эди. Онгунг бар эсе, эркинсе.

Атындан тюшюп, аны жюгенин тутханлай, кёп сюелген эди тёш башында, кетебиз дегенлени, хапчукларын жыйып, арбалагъа олтуруп, жол алгъанларына къарап, Салим. Жаралы къушча ачый эди жашны жюреги; кишиге эшитилмей, ачыгъан къанатлыны къычырыгъыча, ауур эди дыгаласы. Жумарукъ да къарай эди тёш таба, анда ёргеде сюелген жан къыйырына…

Жаланда къайда эсе да кёкде бирге къошула эдиле эки сюйгенни тауушсуз жиляулары.

Адамны несин да сыйырыргъа болады – журтун, юйюн, ырысхысын, жанын… Сезимлерин,жюрек жырын, сюймеклигин а, аны бла туугъан эсгериулерин а киши да сыйыралмаз.

Кемелеге миннген жерде, кезиулерин сакълап, эки кюн турдула. Саулай Малкъар бла Къарачай кёчюп баргъан сунар эдинг, алай кёп, сыйыннгысыз эди адам. Алай а бары да мудахла, аз сёзлюле. Жаланда тенгизни биринчи кере кёрген сабийлени жарыкъ ауазлары, жабулары эшитиле эди тёгерекде. Ала болмасала, ёлюп да къалыр эди адам былайда тамблагъы  кюнню белгисизлигинден.

Жауун жауду. Башха болумда адам андан къачып, бир жерде бугъар жер излеучюдю. Былайда уа киши да букъмады. Ата журтну жауунундан тансыкъларын алыргъа сюйгенча, аны бла бирге жерге тюшген мёлекле аланы ауараларын жуууп кетерликча, къууандыла. Сюелип турдула.

Ауур эдиле сагъышлары. Кёпню кёрген Ахмат хажи ангылай эди: ол табаргъа, айтыргъа керекди былайда адамланы жюреклерине сабырлыкъ саллыкъ, алланыу сёзню. Анга кёре боллукъду кёчгюнчюлени таукелликлери. Айтхан да этди.

– Ала, Ачабай, ол биз сюйюучю жырларынгдан бирин айтсанг, тынгылар эдик, – деди ол.

Ачабай кёп тилетмеди, айтды жауунну бютюнда татлы этген жигитлик жырын:

Эр кишиле эжиу этедиле. Тенгиз а, кёмюклю толкъунларын шошайта, тынгылайды.

Ол жыр – кетген ёмюрлени, анда болгъан уллу кюрешлени, озгъан сюймекликлени келечиси, унутулмаз таурухладан бири – кёкню, жерни бирден алып, Уллу Хожда болгъан къазауатладан сау чыкъгъан халкъыбызны энтта да жашап турлугъун, аны жашауу узун болгъанын, алда кёп умутла толлукъларын билдире эди.  

Сюеле эди Жумарукъ, сюйгенини башлыгъы да жел эте, къаратор тенгиз башы бла учуп келгени кёзюне кёрюне. Дуния битеу бир жанына болуп, жаланда Салим алып эсин, къыз узакъгъа къарай эди. Салим да келип турду, жыр да, жауун да тохтагъынчы. Ол бошалгъанлай, аны да жолу юзюлдю, къаратору бата тургъан кюн бла бирге эриди тенгиз башында тохтагъан кюнде.

Жумарукъ, тёгерекге къарап, бир зат да тюрленмегенине сейир этди. Тенгиз, аны юсюнде женгил жюзюп баргъан кеме да ачы кертиликни – айырылыу къыйынлыкъны белгиси болдула. Энди кюнню, айны, жерни жылыуу да, танг къууанчы, ингир асыулугъу да неге керекдиле анга, аланы, жыйып туруп, артда Салимине бералмаса? Аны кёзлеринде кесин кёралмаса?

… Болсада Аллах алгъадан жазады дейдиле адамны мангылайына аны не сакълагъанын, кеси сайлайды анга къадар. Бир ненча жыл озуп, муслийман жерде ойнай эди къыл къобузда Азнауур. Аны кёзлерине тюшюп, кюн жарыгъы аладан кетерге сюймей тургъанда, чаба эдиле бармакълары къобуз къылларында, жаралы къушну ачыгъанын селейте. Тенгизни ары жанында уа сюеле эдиле башлары – акъ, этеклери – жашил таула. Къыл къобуз аланы юслеринден айта эди ариу таурухун.

Кюн, ол бийик макъамны эшитип, баргъан жолундан бурулуп, кёзле къамата, аны таба къайтып келгенде, аяз, бу тийреге сыйынмай, кетерге да болмай, айланып турду, жер бла кёк арасында чырмаша.

Ол заманда Жумарукъ сейир эте эди, бу къыл къобуз да, аны иеси Азнауур да мени жюрегимде бола тургъанны къайдан биледиле деп. Ол да, Азнауур, Салимча, Жумарукъча, сюе, кюе да билгени, къууаннганы, жилягъаны да туура болуп, таралды сюймеклик бла, айырылыу бла сыналгъан, элияла окъуна тауушун тохтатыргъа базынмагъан къыл къобуз.

Къызны, жашны да узакъда къалгъан сюймекликлери, айырылыу жарсыулары, термилиулери, тансыкълыкълары да мудах эте эдиле тёгерекни. Къанат къагъып, учаргъа сюйюп, жюрексине эди Жумарукъну жаны.

Къыл къобуз а айта эди, тюбешиу бла айырылыу жаланда бир адамны къууанчлары, жарсыулары угъай, битеу жер юсюнде жашагъанланы да жюрек тынчайтмагъан сезимлери болгъанларын. Ёлюп, жангыдан туу-гъанча, жангыра эдиле анга тынгылагъанла.

Жумарукъну жарсыулары да, кеси кеслерин жыйып, аны къоюп, кетип да къалалмай, аны бла да туралмай, уча келип, тенгиз башы туманда эрийдиле дегенде уа… къайта эдиле иелерине, сабырлыкъ сала жюрегине. Баям, андан болур эди, тенгиз кёклюгю бла аны аякъларына къапланып тургъан аяз бир болуп, бийикге кётюргенлеринде да, Жумарукъ, башы тёгерек айланнгынчы, аланы ызларындан къарап турду. Къайтханларында уа, ала алдача ауур болмагъанларын эследи.

Азнауур къыл къобузун согъа эди, Жумарукъ, аны жанында олтуруп, жюреги къуу къанатындан женгил болуп, узакъгъа къарай эди. Жер а, аланы жыгъылтама деп да къоркъмай, къайры эсе да учуп бара эди.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: