Кёплеге сахнагъа жол ачханды

Алгъаракълада, юй башында аберилени чача,  эрттеден бери тургъан бир гитче чемоданчыкъны табама.  Аны ачып, ичинде  болгъан затлагъа къарай келгенимде,  магнитофончукъну, кассеталаны да кёреме. Ким биледи, ишлерик эсе уа деп, аппаратха  батарейкала салып кёреме. Бир тюрлю чырмаусуз  ишлегенди. Тынгылай келгенимде, отуз жыл мындан алгъа этилген  жазыугъа тюбейме. Ол да «Къарачай-малкъар жырны биринчи фестивалындан» эди. Юч-тёрт кере да  жангыдан къайтарып- къайтарып тынгылай, ол кюнлени, фестивальны да эсге тюшюргенме.

Отуз жыл мындан алгъа  апрель айны ахыр шабат эмда ыйых кюнлеринде Къарачай-Черкес Республиканы  къырал  филармониясы бла «Салам» деген жыр-инструментли ансамбль къурап, Черкесск шахарда  къарачай-малкъар эстрада жырны биринчи фестивалы бардырыла эди. Аны къурагъанла  атына «Таулу байрам» деп атагъандыла.

Эки кюнню ичинде Къабарты-Малкъардан «Эрирей», (Яникой), «Къууанч» (Къашхатау), «Элия» (Бабугент), «Минги тау» (Быллым), «Жашлыкъ» (Жангы Малкъар), «Тёре» (Каменка) эмда Къарачай-Черкессден «Джёгетей» (Усть-Джугута), «Алания», «Джамагъат» (Къарачаевск шахар) ансамбльлери кеслерини жырда усталыкъларын кёргюзтгендиле.

Программагъа кёре, башда атлары сагъынылгъан  хар коллектив эки кюнде да ючюшер жыр айтыргъа керек эдиле.

Черкесск шахарны ариу къырал драма театрыны босагъа башында къызыл къумачда уллу харфла бла «Хош келигиз 1-чи  къарачай-малкъар жыр фестивалгъа, багъалы шуёхла!» деп жазылыпды. Сахна ариу жарашдырылгъанды.

Концерт башланнганлай, сахнаны теренинден ариу  миллет макъам  эшитиледи. Жырлагъанла «Салам» ансамбльни жашларыдыла. Жыр байрамгъа  кеслерини  жангы жырларын атагъандыла. Ала бла бирге фестивальны бардырлыкъ Къарачай-Черкессни къырал драма театрыны актёру  Гочияланы Руслан  бла бизни  жерлешибиз, быллымчы  жаш Афашокъаланы Ахмат кёрюнедиле. Ала экиси да  жыйылгъанланы алгъышлай,  къарачайлыны бла малкъарлыны тюбешиулерини юсюнден къысха чам хапар айтадыла. Ызы бла Гочия улу сахнагъа  фестивальгъа  къатышырыкъ ансамбльлени, жюрини председателин, аны членлерин  да чакъырады эм жыйылгъанланы ала бла шагъырей этеди. Жюрини КъМССР-ни  культурасыны сыйлы къуллукъчусу, композитор Жеттеланы Мустафир председатели,  Къарачай-Черкес автоном  областьны  къырал филармониясыны  директору Хабичланы Алихан, (председательни орунбасары), КъМССР-ни  культурасыны сыйлы  къуллукъчусу, поэт эмда жырчы Ёзденланы Альберт, къарачайлы поэт Созарукъланы Юсюп, КъЧР-ни  къырал радиокомитетини эл мюлк бёлюмюню редактору Жазаланы Балыуа, композитор, жырчы Къочхарланы Марат, Къабарты-Малкъарны  къырал телерадиосуну  малкъар тилде музыкалы бериулерини редактору Этчеланы Музафар эм башхаладыла.

Ансамбльлени коллективлерине жыйылгъанла ёрге туруп, къызыу къарсла бла  тюбегендиле.

Ол кюн залгъа келгенлени алгъышлай, Къарачай-Черкес автоном областьны культура бёлюмюню таматасы  Темирланы Солтан культурада  ишлегенлени жууаплы эм сыйлы борчларыны юсюнден айтады. Маданиятда ишлегенле Мажит Нагоевха, Джамбеланы Хаджимахмудха, Текуланы Махмудха, Джамбеланы Исмаилгъа, Батчаланы Лидиягъа, Байрамукъланы Азретге, Ёзденланы Борисге, Къочхарланы Маратха фестивальгъа  къатышханлары ючюн уллу ыспас  этгенди.

Ызы бла сёз КъМССР-ни  культурасыны министрини орунбасары  Энейланы Халиматха бериледи.

-Багъалы  шуёхла, бек сау болугъуз. Бу  биринчи кере бардырылгъан ишди. Жолну биринчи болуп да сиз ызлайсыз. Биз  сизге, хорлайыкъ да, алчыла болайыкъ деп келмегенбиз. Фестиваль кесини ишин  жетишимли, бийик  даражада, къууанчлы бардырсын. Къарачайлы жолдашлагъа бу фестивальны къурагъанлары ючюн ыспас  этеме. Жыр байрам огъурлу кюнде ачылсын, тёреге айлансын. Биз бери къуру къолубуз бла келмейик деп, саугъагъа къабыргъа сагъат алып келгенбиз да, аны жюрек  ачыкълыкъ бла сизге беребиз, -дегенди.

Фестивальны бардыргъан Гочияланы Руслан сёзню жюрини председатели, композитор Жеттеланы Мустафирге береди.

-Кёчгюнчюлюк бла байламлы  бизни миллетле кёп къыйынлыкъла  сынай келгендиле. Окъур, айныр амаллары болмай, кёп  фахмула тунчугъуп къалгъандыла. Анга да къарамай, бюгюн бизни  композиторларыбыз, поэтлерибиз, жырчыларыбыз да бардыла. Ма бусагъатда уа энчи окъуулары болмагъан жашла кеслери макъам да сала, жырла да жазадыла. Ол а  къаллай къууанчды, насыпды. Ала жолларындан  таймасынла, республикала аралы  фестивальгъа угъай, битеусоюз фестивальлагъа да  къатыша турсунла. Ахшы  ишни  къолгъа алгъандыла да, ахшы жолгъа  атлансынла,- дегенди ол.

Къарачайлы къарындашла, малкъардан келген артистлеге хурмет эте, сахнагъа  биринчи бизни жерлешлерибизни чакъыргъандыла. Алай бла  кесини фахмусун «Эрирей» ансамбль кёргюзтюп башлайды…

Бюгюнча эсимдеди, газетни бёлюмюню редактору, жазыучу Шауаланы Хасаннга материалны келтиргенимде, ол манга  аны артха къайтарып, «Сен мында жаланда фестивальны ачылгъаныны юсюнден жазгъанса, анга къатышханланы, ала къалай жырлагъанларын да къошсанг иги боллукъ эди», дейди.

Тюзюн айтсам, бизни жашла, къарачайлыла да  кёллери бла жырлап, къараучулагъа, тынгылаучулагъа да  ыразылыкъ келтирир ючюн къолдан келгенни аямагъан эдиле. Болсада редакторну оноуун толтурургъа керек эдим. Алай бла мени оюмума кёре, фестивальгъа къатышырыкъ коллективлени тынгылыракъ айырыргъа кереклисини, аланы репертуарларыны болмачылыкъларыны, дагъыда алагъа ушаш кёп башха кемчиликлени юслеринден да жазама.

«Бизни республикадан баргъан бир-бир коллективле жыр байрамгъа  тийишлисича хазырланмагъандыла. Битеу коллективлени алып айтханда уа, репертуарлары эски, миллет  инструментле да бек аз хайырланылгъан эди. Фестивальгъа  къатышхан ансамбльлени  энчи  юс кийимлери болмагъанды. Къарачай-Черкесни  «Алания», «Джегетей», Къабарты-Малкъарны «Таулан», «Минги тау» ансамбльлерини ол жаны бла халлары башхаладан мажалыракъ эди.

«Тёре» ансамбльни белгилерге сюеме. Ол жырлап бошагъанда, мени  къатымда олтуруп тургъан композитор, жырчы Къочхарланы Марат: «Быллай  жырлагъа тынгыласанг, солугъан этесе, бу ансамбльге мен тохтамай тынгылап турур эдим, репертуарлары да аламатды»,- деген эди.

 Репертуарны юсюнден  къайтарып айтама, ол бек жарлы эди. Бир-бир ансамбльле  магъанасыз, тузсуз-мыстысыз жырланы да жырлай эдиле.  Сёз ючюн, «Тауланны» «Къара  чындайла» деген жыры. Ол фестивальгъа тийишли жыр тюйюл эди. 

  (Былайда материал чыкъгъандан сора болгъан ишни юсюнден айтайым. «Тауландан» эки жаш  редакциягъа келип, манга кёлкъалды этгенлерин билдирген эдиле. Алай андан сора бир ненча жыл озуп, биягъы бирге тюбегенибизде, ала: «Иги этген эдинг, бизни критикагъа тартханынгы. Андан сора  айтырыкъ жырларыбызны тынгылы айырабыз», дегендиле).

Неда «Къууанч» ансамбльни жырлауунда «Таулу анагъа» деген жырны алайыкъ. Ананы, кёчгюнчюлюкню, алагъа ушаш башха жырланы уллу къычырыкъ, гузаба этмей, шош ауаз бла, тынч жырласа иги тюйюлмю эди.

Республикадан баргъан ансамбльлени бир-бир членлери кеслерин сахнада тап жюрюте билселе да хатасы жокъду.

Хорлагъанлагъа саугъаланы бере, «Ленинни байрагъы» газетни корреспонденти Аппайланы Билял айтхан эди: «Эжиу бла къобуз бла жырланнган жырланы кёбюрек айтсагъыз, музыка инструментлени тауушун  гитчерек этип, жырны сёзлерине тынгыларча амал тапсагъыз, бек  ыразы этеригегиз. Энди  мындан ары боллукъ фестивальлада аны  эсде тутугъуз».

Къарачай-малкъар жылны биринчи фестивалы бошалды. Биринчи  саугъагъа  «Тёре» ансамбль тийишли болгъанды. Ол ингирде ансамбльлени бир-бир жырчыларына энчи, ансамбльлени кеслерине да кёп багъалы  саугъала, фестивальгъа къатышханлары ючюн дипломла, сыйлы грамотала берилгендиле. Къараучула толтургъан анкеталагъа кёре, «Жашлыкъ» ансамбльни солисти Текуланы Амур бла «Джегетей» ансамбль энчи  саугъалагъа тийишли болгъандыла.

Къарачай-малкъар жырны экинчи фестивалын а  1991 жылны сентябрь айында КъМР-ни ара шахары Нальчикде бардырыргъа оноулашхандыла.