Халкъ алгъа барады, фахмулу жашла бла къызла ёсе, миллетни келир кюню жарыкъ боллугъуна ышандырадыла

КъМР-ни 100-жыллыгъына

XX ёмюрде малкъар халкъ сынагъан  къыйынлыкъланы, кюйсюзлюкню юслеринден китапла жазаргъа боллукъду. Алай аны бла бирге уа ол тюзлюк хорлагъан, миллет жангыргъан, уллу жетишимле болдургъан кезиудю. Кёчгюнчюлюкню 13 жылындан сора таулу халкъгъа къыраллыгъы, ата журту   къайтарылгъанлары артыкъда магъаналы тарых ишди.  Алай битеу къыйынлыкълагъа, юйренмеген социал-этнос болумлагъа тюшгенине да къарамай, таулула миллетлигин тас этмегендиле.

Кёчгюнчюлюкню жылларында  таулулагъа бийик, орталыкъ билим бериу учреждениялагъа кирирге, усталыкъла алыргъа, аскерде къуллукъ этерге эркин этилмегенди. Алай бла миллетни коституциялы эркинликлери сыйырылгъан эдиле.  Алай туугъан журтха къайтхандан бери озгъан жыллада миллетде атлары дуниягъа белгили алимле, жазыучула, аскер башчыла, суратчыла, артистле, политика эм къырал къуллукъчула чыкъгъандыла. Таулула къыралда бийик билимлери болгъан миллетлени арасында биринчиликни тутадыла бюгюнлюкде да.

Халкъны саны аз эсе да,  Совет Союзну бла Социалист урунууну 12 жигитин ёсдюргенди.   Неда Доттуланы Хаким, Бабаланы Солтан, Беппайланы Суфиян, Зокаланы Валерий, Аттоланы Борис, Каркаланы Харун, Къулбайланы Руслан, Газаланы Сауарбий, Газаланы Даулетгерий аскерде, ич ишле органлада бет жарыкълы къуллукъ этгенлери ючюн генерал чыннга дери ёсгендиле. 

Академикле Энейланы Магометни, Залийханланы Михаилни,  РАН-ны член-корреспонденти Беккиланы Азретни илму ишлери аламны, табийгъат болумланы тинтиуге жол ачхандыла.

Экономикада, гуманитар, техника, физико-математика, тарых, философия, эл мюлк, медицина илмулада магъаналы тинтиуле бардырып, илмуну айнытыугъа юлюшлерин къошханла да бардыла. Аланы атларын барысын да санап чыгъаргъа онг жокъ эсе да,  Цийкъанланы Магометни, Чеченланы Хусейинни, Беккиланы Мухтарны, Зумакъулланы Борисни, Абшаланы Магометни, Аликаланы  Рашитни, Гемуланы Исмайылны, Эфендиланы Салихни бла Фуадны, Гузеланы Жамалны, Кетенчиланы Муссаны, Аккыланы Светлананы, Улакъланы Махтини, Хутуйланы Светлананы, Биттирланы Тамараны, Чубокъланы Алийни, Мустафаланы Магометни, Байчеккуланы Нинаны, Баккуланы Жамалны эм кёп башха адамларыбызны жетишимлери бла миллет  ёхтемленеди.

Малкъарны культура жаны бла айнытыугъа юлюшлерин къошханланы юслеринден да энчи китап чыгъарыргъа боллукъду. Тамата тёлюню келечилери Къулийланы Къайсын, Отарланы Керим, Гуртуланы Берт,  Геттууланы Максим, Кациланы Хабу, Залийханланы Жанакъайыт, Шауаланы Миналдан, аланы ызларындан келген 60-чы жылланы  жазыучулары Зумакъулланы Танзиля, Толгъурланы Зейтун, Тёппеланы Алим, Гуртуланы Салих бла Эльдар, Созайланы Ахмат эм кёп башхала малкъар тилни, адабиятны айнытыугъа, жаш тёлюню культурагъа сейирлерин къозгъаргъа себеплик этгендиле. Аланы повестьлери, романлары бла назмулары битеу къыралда да белгили болгъандыла, башха тиллеге кёчюрюлгендиле.   

1957 жылда республикалы драма театрда  малкъар труппа жангыдан къуралгъанды. Музыка культура айный башлагъанды. 1958 жылда  сахнагъа фахмулары болгъан 15 жаш адам Москвагъа Щепкин атлы театр училищеге жиберилген эдиле. Бюгюнлюкден да бу тёре жангыртылып, Щепкин атлы училищеде малкъар студияда фахмулу жашла бла къызла окъуйдула.

Таулу халкъны алты фахмулу келечиси РСФСР-ни Ле­нинчи эмда Къырал саугъаларыны лауреатлары деген атха тийишли болгъандыла. Ол санда Къулийланы Къайсын бла Зумакъулланы Танзиля. Куль­турада эмда искусствода да къойгъандыла кеслерини ызларын миллетни адамлары: Россейни халкъ артистлери Улбашла­ны Мутай, Кючюкланы Магомет, Къулбайланы Людмила, Россейни сыйлы артистлери Барасбийланы Исмайыл, Жанатайланы Исмайыл, Таукенланы Галина, Ахматланы Зей­тун, Юсюпланы Хамит, Бапыналаны Зариф.

«Балкария» къырал фольклор-этнография теп­сеу ансамбльни аты уа республикада, Россейде, тыш къыраллада да  айтылады, аны концертлери не заманда да толу заллада барадыла.

 1957 жылда январьда малкъар тилде газет жангыдан басмаланып башлагъанды.  «Коммунизмге жол», бюгюнлюкде уа «Заман», жамауатны республиканы политика, экономика, культура жашауу бла кюн сайын шагъырей этеди. Газет шёндюгю глобальный дунияда малкъар халкъны энчиликлерин, тилни, адет-тёрелени сакълаугъа, аланы айнытыугъа себеплик этгенлей келеди.  Кёп болмай а аны Интернетде электрон номери эмда Инстаграмда бети да чыгъып башлагъандыла – энди миллет тилде статьяланы Къабарты-Малкъардан тышында жашагъан жерлешлерибиз да окъуяладыла.  

Сёзсюз, таулу миллет кёрген къыйынлыкъла, зорлукъ жашаудан тюнгюлтмегендиле. Тарыхны эсде тута, халкъ алгъа барады, фахмулу жашла бла къызла ёсе, миллетни келир кюню жарыкъ  боллугъуна ышандырадыла. 

Басмагъа Тикаланы Фатима хазырлагъанды.
Поделиться: