Орайда

«Орайданы» хапарын Хар ёзенде, хар элде бир кесек башха тюрлю айта болурла. Алай аны баш магъанасы тюрленмейди. Мен да къарт атам Ёзденланы Локъманны жашы Томпадан (1895-1982) эшитгенимча айтайым.

Бурун заманлада Уллу Къарачайда бир уллу къууанч болуп, къоншу элледен да кёп адам жыйылгъанды. Той-оюн, эришиуле бара, ахырында кезиу тутушуугъа жетгенди. Хар эл кесини гёжефлерин белгилеп, хазыр этгендиле да, тутушуу башланнганды.  Пелиуанланы барын да Огъары элден келген тамам чырайлы бир тулпар жаш хорлагъанды.  Къартладан бири: «Хей, ёзенчиле, ичигизде бу огъары элчини тутар адам къалмадымы?! Ай, аман хомухла уа… Хей, жаш заман а…», - деп, ахтыннганды.

Адамла  шум болгъандыла. Сора алайда жыйылгъанланы арасындан бетинде ауу бла бир субай жаш чыкъгъанды. Ол кесине алай  базыннган адамгъа огъары элчиле угъай демегендиле да, жыгъышыргъа эркинлик бергендиле.  Эки гёжеф, ортагъа чыгъып, бири бирине бой бермей, кёп кюрешгендиле. Ахырында бетинде ауу болгъан, сермеп алып, огъары элчи тулпарны сыртындан жерге салгъанды.  Къобан ёзенчиле, къууанч тыпырлы болуп, къычырыкъ-хахай этгендиле, къарс ургъандыла.

-Ай, медет, мен жашагъанлы бюгюнча кёлюм сынмагъанды, атынгы бир айт, бетинги да бир кёргюзт, жан ала  тебиресем да, санга табынып ёлюрме,-дегенди жыгъылгъан жаш.

Тулпарны хорлагъан а, чабып барып, бир хора байталгъа терк минерге тебиреди. Ат иерни  тутхан кезиуде Минги таудан ургъан жел аны башындан бёркюн тюшюрдю, бетинде ауну да ачды.  Аны олсагъат узун къутас эшмелери жерге салындыла. Адам адамгъа айтса ийнанмазча, дунияда болмагъанча, бир ариу къыз болгъанды ол! Къобан ёзенчиле аны олсагъат таныгъандыла.  Къызны аты Орайда болгъанды! Жыйылгъанла бирден: «Ай машалла, ай аперим Орайдагъа!»,- деп, ауазларын эркин чыгъаргъандыла.

Жыгъылгъан тулпар а, къызгъа эси кетип, къайдагъысын да унута, кишиден да тартынмай, уялмай: «Орайда, ой Орайда, Орайда!»,- деп, жырлап тебирегенди. Къызны онгсуннган халын ангылагъанча, хора байтал да тепчилеп тургъан болмаса, юсюне миннген къызны алып кетмегенди.

Сейирге къарагъан къартланы ичлеринде эм тамата, бир огъурлу акъсакъал, ёрге туруп:  «Жамауат! Бу эки жаш адам бир бирлери ючюн деп жаратылгъан болур эдиле дуниягъа. Была бир юй болсала, къалай иги иш боллукъ эди»,- дегенди. Сыйлы къартла да ол таматаны сёзюне ыразылыкъларын билдиргендиле. Ма алай бла иш башланнганды.

Огъары элчиле, кёп да мычымай, адетдеча, Орайданы атасына, анасына келечиле ашыргъандыла. Къызны жаны да ыразылыкъларын билдиргендиле. Сёз тауусхандыла. Айтылгъан кюнде огъары элчиле келин алыргъа келгендиле. Къызны юйден чыгъаргъан кезиуде тулпар жашны тенглери: «Орайда, ой, Орайда, Орайда!» - деп, жырлап башлагъандыла.

Ма андан бери къарачай-малкъар халкъда уллу къууанчлада «Орайданы» тартыучудула. «Орайда» айтылып чыгъады къыз юйюнден. «Орайда» айтылып киреди келин отоугъа.                                                        

ТОМПАЛЛАНЫ Алибек.
Поделиться: