Буюрулмагъан байлыкъ

Таурух

Огъары Малкъарны баш жанында таракъгъа ушаш жютю къая чукуйла бардыла. Мухолдан къарасанг, ала бютюнда ариу кёрюнедиле. Аланы биринде, башына жете баргъан жеринде, уллу тёртгюл таш сюеледи. Ол Ийбакъ белгисиди. Нек аталгъан болур анга алай?

Бурун Малкъарда Ийбакъ деген бай киши жашагъанды. Къойдан, тууардан да иги кесек малы болгъанды. Аны дагъыда жетижыллыкъ тёрт ёгюзю да бар эди. Элде аланы хайырын кёрмеген хазна адам къалмагъан эди. Бютюнда юй, журт ишлеген кезиуде. Сюйреме бла ала тартхан ташланы башха ёгюзле келтиралмагъандыла. Аллай бир мазаллы затла эдиле ала. Ийбакъ ёгюзлери бла бек ёхтемленнгенди. Ашларын а, жалчыларына да ышанмай, кеси салып тургъанды.

Узакъдан окъуна ыстауатда биринчи ала кёрюне эдиле. Мюйюзлери уа – къучакъгъа сыйынмагъан бир сейирле. «Ийбакъ, ёгюзлеринг битеу малынгы багъасын тутадыла», - деселе эллилери, ол а ышарып къоюучу эди.

Ийбакъ малын къыш элде тутханды. Жайда уа союлургъа кереклисинден къалгъанын, ёзенлеге тюшюрюп, андагъы  жайлыкълада кечиндиргенди. Анда жер эркин болгъанды, кырдыгы да, не айтдыраса, малланы беллерине дери жетгенди. Аллай жерледе отлагъан малла, айхай да, кюз  артына кеслери кеслерин кётюралмазча эт алгъандыла.

Бар эдиле дагъыда таудан малларын ёзеннге элтгенле. Алай Ийбакъ аладан эсе алгъаракъ тигелеп болгъанды. Ким биледи, мал ашым жетмей къалыр депми огъесе энди къыш кетди, жаз келди дегенденми?

 Къалай-алай болса да, бу барысындан да алгъа малларын жайлыкълагъа тюшюргенди.      Алай жыл жылгъа ушамайды. Ол, къачан болса да, бир тюрленмей да къалмайды. Жерни башын жап-жашил кырдык алып тургъанлай, боран этдирип, къар жаууп  къалыучуду.

Жылланы биринде, жайны биринчи айыны ахыр кюнлеринде Ийбакъ жалчыларын да алып, малланы тардан энишге къууалап тебирейди. Бек  алда - мамуча ёгюзле, аланы ызларындан - тууарла, экгиле, къойла. Кюн алай ариуду – къызыл къаяланы жылтыратады, адамланы кёзлерин окъуна къаматады. Мартда хауа бир  кюннге беш кере тюрленеди, дейдиле. Эрттенликде ойнай, секире отларгъа чыкъгъан къозула, терк окъуна сууукъ болуп, бузлап да  къалгъандыла.

Малкъарлы киши  жалчылары, маллары бла ингир алагъа Бабугент бла Къашхатау арасына жетеди. Мындан таргъа бара, жолну онг жанында бир гитче къаячыкъ барды. Аны тюп жаны, дорбунча деп да тюйюлдю, бираз ичине  батыууракъды. Была да алайгъа жетгенлей, кюн тюрленеди. Алгъа жел уруп, сызгъырып, ызы бла къар жаууп тебирейди. Асыры къаты борандан, малла къауум-къауум болуп, бирер жанына чачыладыла.

 Аякъ басханны кёз кёрмей къалады. Экинчиден а, терк сууукъ да болду. Эр кишиле кюрешип, нек эсе да, малланы бир жерге жыялмайдыла. Ийбакъ жангы туугъан къозучукъну тутуп,  къоюнуна къысады. Сора нёгерлери, кеси да, къая ырбыннга барып, юслерине да эски кийизлерин, башха болгъан кийимлерин жабып, желден, къардан бугъадыла.

Юч кюн, юч кече, кёз ачдырмай, тохтаусуз боран этгенлей турады. Тёртюнчюсюне уа ариу кюн тиеди. Тобукъгъа дери жетген къар асыры жылтырагъандан, адамлагъа кёз окъуна ачдырмайды. Не ары дери, неда андан берисинде кюн ол жолдача тутуп киши билмейди.

 Ийбакъ къолуна алгъан къозучукъдан сора да бир жангыз мал да сау къалмайды. Барысы да бирер жерде бузлап, къатып тура эдиле. Ол санда мамуча ёгюзлери да.  Жарсыдыла адамла малларына. Алай этер амал жокъ. Хапчюклерин, къазанларын сыртларына кётюрюп, юйлерине къайтадыла. Ол  къадар малы бла кетген киши, жарсыугъа, тёрт кюнден элге жангыз бир къозусу бла къайтды.

Ол заманда кюн биз башында сагъыннган тау чукуйну башы бла ёте эди. Сора эллиле анга «Ийбакъ белгиси» дегендиле. Андан бери Малкъарда быллай сёз жюрюйдю: «Кюн  «Ийбакъ белгисине» жетгенден сора да, адамны эки-юч ыйыкъгъа жетерча бичени  болургъа керекди».