«Инсан умутун юзмей, алгъа барса, муратына жетмей къалмаз»

Жерлешибиз Емельян (Эмиль) Биткаш каратеде болдургъан жетишимлери бла белгилиди. Ол Россейни чемпионатында хорлагъанды, эришиуню эм иги спортчусуна да саналгъанды. Бу жетишими бла ол кесине Берлиннге Европаны чемпионатына къатышыргъа жолну ачханды, Германияда да анга жетген чыкъмагъанды. Аны бла ол республикасына даражалы чемпионатдан алтын майдалны саугъалагъанды. Алай спортчуну хорламгъа жолу алай тыйгъычсыз, къысха да болмагъанды. Аны юсюнден сейирлик хапарны ол бизни бла ушагъында айтханды.

-Эмиль, бек алгъа Россейни чемпионатыны юсюнден билдирсенг эди, кёп адам бламы сермеширге тюшгенди?

- Анда беш адам бла тюбешгенме, ала барысы да белгили, къарыулу, умутландыргъан, жаш каратечиле эдиле. Мени онглу этген – сынамым эди. Манга 29 жыл толгъанды, андан 23 жылны карате бла кюрешеме. Алай ала бла къыйынмы эди? Хау. Нек дегенде спортчу 20-22 жылында хорламлагъа «ачлыкъны» сынайды, ол аланы чексиз кюсейди эм жанын-къанын аямай кюрешеди. Эришиуде быллай огъурсузлукъ къошакъ кюч береди. Мендеча жыл санда бу халла бир кесек тюрленедиле, къызыулукъ кетип, оюмлау келеди. Сора кёпле артдан-артха азыракъ жарау этип тебирейдиле. Мен а алгъадан эсе кёп кюрешмей эсем, аз а –угъай. Дагъыда тёзюмлюлюк, къарыуну алгъадан адыргы чабыууллагъа тас этмей, сермеш баргъан къадарда къауум-къауум къоратыргъа тийишлиди. Алай эте билгеним спорт жашауумда хар заманда да хайыр келтиргенди.

- Европада уа хал къалай эди?

- Анда психология жаны бла къыйыныракъды, жууаплылыкъ да – уллу. Сора тышында жангызлыкъ бегирек сезиледи. Регион, къырал даражада жанынгда - жууукъ адамларынг, тенглеринг. Аланы болушлукъларын ангылагъанлай тураса. Берлиннге биргеме сохтам Юлия Лемихни алып баргъанма, ол да анда доммакъ майдалны къытханды. Насыпха, ары къарышдашым Отари Биткаш келалгъаны кёл этдиргенди. Аны кёргенимде, хорлатыргъа эркинлигим болмагъанын ангылагъанма. Татамиге чыкъгъанда жууукъ адамынг сени ючюн жарсыгъаны, сени сакълагъаны къалай эсе да жылыулукъ, къарыу да береди. Сора былайда анга ахча жаны бла болушханы ючюн да ыразылыгъымы билдирирге сюеме.

Бютюнда Европаны чемпионатына мен биринчи кере къатышмагъанымы эсге алсакъ а, ол бек магъаналыды. Анда тёрт кере болгъанма, бир тюрлю сылтаула-чурумла бла алтыннга жеталмай тургъанма. Сора бир спортчуну – Роман Узунянны юсюнден айтмай болалмайма. Абаданланы араларында эришип башлагъанлы аны бир кере да къыталмай эдим.

- Алай эсе, Берлинде аны бла тюбешгенме деме?!

 - Алгъа аны хорлаялмагъаным ючюн ачыу этгенден аны аз да кёрюп болмай эдим. Аны бла биринчи кере тюбешгенимде, онсегиз жылым да болмай эди. Бешинчи кере сермешгенибизде, бизни башха-башха къауумлагъа салгъанлары ючюн, финалгъа дери бир бирибизни кёрмегенбиз. Биринчи тюбешиуюмде къолума чып тюшеди, алай Роман бла сермеширге асыры излегенден, ангылайма: къолуму аяргъа, аны ачытханына къарамай, башхаланы онгларгъа керекди. Анча жылны Узунянны хорларгъа кюсеп айланып, аны ючюн аллай бир жолну къыдырып, энди уа бу амалны ычхындырып къояллыкъ тюйюл эдим. Экибизни спортчуланыча тенглешдиргенде, биз къарыуубуз, ачытханнга тёзгенибиз бла бирчабыз.

Аны бла сермеширден алгъа не этеригими, къалай тюйюшюрюгюмю планын башымда жарашдырама. Алай татамиге чыгъып, аллымда мени битеу титулларымы сыйыргъан, анча кере жолуму кесген адамны кёргенлей, битеу сагъышларым чачылып кетедиле. Бёлек жылны жыйылгъан ачыуум бла аны юсюне чабама да, кёз ачдырмай, уруп башлайма. Быллай чабыуулдан ол абызырагъан да этеди, экинчи раунддан сора хорламны манга бередиле. Эсимдеди: «Угъай, манга алтын керек тюйюлдю, муну бла энтта бир кесек тюйюшюрге къоюгъуз», - дегеним. Андан сора Роман эришгенин къоюп, тренерликге кёчеди. Алай бу тюбешиуден сора биз татлы тенгле болгъаныбызны, бир бирни жокълап къонакъгъа да бара тургъаныбызны белгилерчады.

- Быллай «жаулулукъдан» сора шуёхлукъ байламлыкълагъа ийнаннган къыйыныракъ кёрюнеди.

- Мен анга хурмет этеме, ол иги адамды, айтхылыкъ каратечиди. Алгъаракълада анда къонакъда болгъан эдим. Аны анасы – бек огъурлу тиширыуду. Кюнлени биринде, мени сыйлай, ол башда сагъынылгъан эришиуню эсгерип, Роман андан сора бет сюеклери талай жеринде сынып эки айны ашаялмай тургъанын (аны мен къытханымы билмей эди) айтады. Аллай болумлада адамла сермешни тохтатып къоядыла. Шуёхум а, ачытханына тёзюп, тёгеригине халкъны жыймай, судьялагъа да сездирмей, кесин чынтты спортчуча жюрютгенди. Ол а уллу ыспасха тийишли шартды. Манга эм кючлю, эм юлгюлю каратечи олду.

- Спортчуладан аслам кере эшитеме турама – эришген адамны аягъына, къолуна неда бир башха жерине чып тюшсе, тюз да ачытхан жерине уруп, хорларгъа алай кюрешедиле. Мен оюм этгенден, ол адамлыкъ шартлагъа арталлыда келишмейди. Сен а къалай сунаса?

 - Аллай болумгъа кесим да тюшгенме. Россейни чемпионатында экинчи тюбешиуюмде аягъыма чып тюшеди. Финалгъа дери уа алыкъа беш сермешни ётдюрюрге керекди. Аланы хар биринде, тюз да илишаннга атханча, ол аягъымы урургъа кюрешгендиле. Къыйналсам да – хорлатмагъанма. Акъсап, санымы тепдиралмай башлагъанда, ол кёбюп татамиге чыгъалмай къалмазча жарау, массаж этип селейтгенме. Эришиулени ахырында кесим жюрюялмай, атлауучладан тюшалмай къалгъан эдим. Тренерим къолларын узатханда, аны юсюне жыгъылып кетген эдим. Аны эм къыйын хорламыма санайма. Алай спорт ол спортду.  

Кесими юсюмден айтханда, манга адам келип, былайым ачытады, алайгъа урма деп айтса, къыйнагъан жерине тиерик тюйюлме. Ансыз да къыталлыгъыма ишеклигим жокъду.

 - Эмиль, кел былайдан спортда жолунгу эм аллына къайтайыкъ. Сени биз игирек танырча, каратеге къалай келгенинги юсюнден билдирсенг эди.

 - Алты жылымда Къабарты-Малкъарда карате-кёкушинкайдан биринчи секция ачылгъанында, атам Артур Биткаш ары элтеди. Пионерлени дворецинде жарау этгенме. Алгъадан да сюйюп жюрюгенме десем, алдарыкъма. Алай атамы айтханын этерге кюрешгенме. Ол кеси да каратечиди, мен сабий заманымда окъуна аны жашил бел бауу бар эди. Бюгюнлюкде да ол чабыуну, жарау этиуню къоймагъанды.

Каратеден эсе футбол тынчыракъ келе эди манга. Фахмум да анда бар эди. Тренерлерим да аны ючюн артыкъ эс бёлмегендиле. Жангыз да атам ийнаннганды манга. Бусагъатда спортда, ниетимде не бар эсе да, аны хайырынданды. Къарындашым Давид да карате бла кюрешеди. Эки жылны ичинде ол Россейни Югуну доммакъ, кюмюш, артда уа алтын призёру да болгъанды. 

- Биткаш деген тукъумну биринчи кере эшитеме. Миллетинг неди?

- Ассириецме. Анам Гадийланы Лейляды, Огъары Малкъарданды.

- Сени алай гитчечиклей спортну тюйюшюу тюрлюсюне бергенлерине ананг а не деген эди?

- Ыразы болмагъанды дерге жарамаз. Биринчи турнириме къараргъа (жети жылым бола эди) ол да, жууукъларым да келедиле. Эриширик сабийлени араларында эм гитче мен эдим, кесим да бурма чачлы, толу жашчыкъ эдим. Эки тюбешиуюмден биринде хорлайма, бирсинде уа – угъай. Алай анам манга асыры кёл этдиргенден, битеу трибунала мени ючюн болгъан сунар эдинг.

- Бюгюнлюкде сен, кесинг жарау этгенден сора да, сабийлени да юйретесе. Тренерлик ишге къалай бла келгенсе?

- Аланы 7-чи номерли школда юйретеме. Бу жаны бла сынамым болмаса да, акъырын-акъырын ишни болушун ангылагъанма. Гитчелени жарау этдириуню жюрекден жаратама, ала да къууандырмай къоймайдыла. Сора аланы юйрете, кесим да жангы затлагъа тюшюнеме. 

- Эмиль, сени спорт жашауунг тёзюмлюкню, муратына таймай барыуну юлгюсюдю дерге боллукъду. Баям, кесинги бир жоругъунг да болур.

- Адамла биргенге жарау этген адамынг, бир сейирлик онгларынг жокъ эселе, не фахмулу да бол, жетишимлеге жеталмазса дейдиле. Ала барысы да бош сылтауладыла. Инсан умутун юзмей, алгъа барса, муратына жетерикди деп, алай сунама.