Акъсакъалны осуяты

Таурух

Ахыры. Аллы 23 июньда чыкъгъанды

Эгечим бла оноулашып, алайда къалыр акъыл этдик. Экинчи кюн бизни жолубуз алайда тохтагъанын нёгерлерибизге билдирдик. Ала жолларына кетдиле. Биз а бир фатар тутуп, ол элде къалдыкъ. Фатарны иелери эки къаратон къартла эдиле. Кеслери да бир огъурлу адамла. Бизге сейирлик иги бола эдиле. Зухура да юй жумушну алагъа жетдирмей башлады. Аш-суу этеди, юйге къарайды. Мен да бир бай  кишиге жылкъычы болуп ишге кирдим.

Аз-аздан элни адамы бла шагъырей бола  тебиредим. Шуёхла да чыгъадыла. Къоншум Камал бла иги досла болабыз. Терк-терк бир бирге бара турабыз. Тийрени къызлары  Зухура бла танышадыла.

Элни адамы аман тюйюл эди. Жарлы къайда да жарлыды. Битеу да къайгъысы-юйюн, юйюрюн кечиндирген. Сабандамы, малдамы болады, танг аласы бла юйюнден чыгъады, сау кюн белин кётюрмей ишлейди. Къол къыйыны бла жашаргъа кюрешеди. Жарлыны  къадары алай болур.

Алай кюнлерин кётюралмагъанла да,  гыржындан эсиргенле да табыладыла.

Узакъ жерледен келип эгеч бла къарындаш  бизде тохтагъандыла деген хапар элде жайылды. Зухураны ариулугъун  сейирсинип айтадыла. Мен къолунда ишлеген бай киши да аны эшитди. Бир жол айтады: «Эгечинги да келтир. Юйде сабийге къарасын. Анга да хакъ тёлерме. Экигиз да хайыр этсегиз теркирек юй-журт къурарсыз кесигизге. Ёмюрюнг биреуню юйюндеми кетерикди»,-деп. Ингирде оноулашдыкъ да, экинчи кюн Зухура да ары ишге чыкъды. Кесин жарашдырып ишлеп тебирейди.

Эки-юч ыйыкъмы озгъан болур эди, бир ингирде эгечим айтады: «Бир къара кишиден къутулабыз деп, журтубузну къоюп, узакъ элине келдик. Болсада умутубуз болмады. Андан да къарасыны уясына кирип къалдыкъ. Бу манга хата этмей къоярыкъ тюйюлдю. Былайдан да текирек кетейик».

-Аллах юйюнгю къурутсу,н –дедим.  Къайда да бизге тынчлыкъ жокъ кёреме. Алай эсе, тамбланы бир тёз. Жылкъыдан бир къауум атны айырып, къоншу элге элтирге керекме. Ол жумушну тындырып келгенлей, хакъымы да алырма, сора экинчи кюн былайдан кетербиз.

Танг жарыгъанда  жылкъыдан къауум атны сюрюп, жолгъа тебиредим. Жюрегим къайгъылыды. Терк къайтыргъа адыргы этип ёлеме. Эгечими кёзлери да бир бек  мудах эдиле да, анга да жарсыйма.

Жол жууукъ тюйюл эди. Болсада жумушуму тынгылы этип, ашхамгъа элге къайтама. Орамда къауум-къауум сюелип тургъан адамланы кёреме. Салам берсем, саламымы аладыла, алай бир жанына бурулуп, менден кёзлерин букъдурадыла. Была манга былай этмеучю эдиле деп табанларым бла атны быгъынына   жетдирип, жюрюшюне къошдурама. Байны юйюне жетсем, тийре, арбаз да адамладан толу. Мени кёргенлей, бир жанына туруп, жол бередиле.

Арбазгъа киреме. Сени жауунг да аллайны кёрсюн. Арбазда эгечим жатып, кийимлеринде жылтырмагъан жерлери жокъ, къолунда къыптысы, тёгереги къандан толуп.

Не этерге билмейме. Атын айтама, ёрге тур, дейме, кётюрюп кюрешеме. Алай  бул-бул  ауазлы эгечими ауузундан сёз чыкъмайды.

Къутургъан бугъаныча, кёзлериме къан чапды.  Тюзлюкню анасы ёлген эсе бу дунияда,  аны борчун мен толтурайым, дедим. Бай киши болгъан отоугъа тебиредим. Эшигин дайым сакълап тургъан эки къалаууру бар эди. Мазаллы кишиле. Аладан  бири окъуна мени тыяргъа базынмады. Бир жанына туруп къалдыла. Эшикни аягъым бла уруп ачдым.

Ол малгъун къатыны бла тапчаннга таянып тура эди.  Мени кёргенде къалтырады, бир затла мурулдаргъа кюрешди. Алай мен аны эшитмей  эдим. Билегинден тутуп, арбазгъа чыгъардым. Алайда ёлтюрейим деп, акъыл этдим. Дагъыда мёлек кибик эгечими къаны тёгюлген жерде харамны жанын къалай алайым дедим да, ат орунну ары жанына, мешхут жыйылгъан жер бар эди, алайгъа элтдим. Ол а ит сынсыгъанлай  сынсыйды.

-Сен жаланда быллай жерге тийишлисе,-деп, атамдан къалгъан къара къамам белимде эди да, аны чыгъарып, байны боюнун тартдым.

Бираздан Камал шуёхум биреулен бла къолларымдан тутуп, алып кетгенлери эсимдеди. Экинчи кюн уяннганымда, ючюбюз да элден кенгде дорбунда жатып тура эдик. Камал дорбун аллын сакълап, биз экибиз а ичинде теренирекде. Мени тепгеними эслеп, шуёхум къатыма келди, сора былай айтды: «Бек жарсыулу иш болду. Битеу эл ачыу этди. Санга бу тийреден кетерге керекди. Жанынгы сакъла. Байны  жууукълары кёпдюле.  Ызынгдан тюшген болурла. Бу тийреледе къалсанг, табарла, ёлтюрюрле. Не къадар да узакъ кетерге кюреш. Бу жаш мени керти адамымды. Кемеде ишлейди. Аны бла бар. Анда ишге салыр. Къолундан келгенича болушхан да этер. Биринчи жыллада алай кечип, андан арысында уа Аллах болушсун санга. Мен а ызыма къайтайым, Зухураны ахыр жумушларын тийишлисича тындырайым».

Алай бла  ит адамланы хаталарындан жангыз эгечимден, Ата журтумдан, халкъымдан да айырылдым. Кимге, не хатам жетген эди, къадар манга ачы кёзден нек къарады?

Къартлыкъ къысып, бери келип тохтагъынчы, кёп жерледе болдум, кеме бла тенгизледе жюздюм. Тенгиз толкъунлары кемени башы бла ётген, уллу боранла тенгиз толкъунларын кётюрюп, кемебизни батдыргъан заманым да болгъанды. Дагъыда Аллах кюч-къарыу берип  андан да  къутултханды. Кёп миллетлени жерлеринде да болдум. Къарангы кечеден эсе къарангы адамланы да кёрдюм. Элледе, шахарлада да жашадым. Ахырында уа былайгъа келип тохтадым.

Былайны уа нек сайлагъанса десенг, тенгизни онг жаны бла Шимал таба къарарча. Анда, узакъда, тауланы акъ тёппелери азчыкъ кёрюнедиле. Сен жаш адамса, кёзлеринг жетерге керекдиле. Ма, ол жанындады бизни элибиз – жан тамырыбыз, сюйген элибиз. Бери келгенли, ары къарап, сабий заманларымы эсиме тюшюре, журтумдан тансыкълыгъымы алгъанлай турама. Ёлюп кетгинчи элими кёрюп, гара сууундан ичип, ариу хауасындан бир солусам эди. Уллу ныгъышда олтуруп, къартланы хапарларына бир тынгыласам эди. Билемисе, бирде мен кесими жукълап тургъан сунама, бир къыйын тюшню ичинде айланнганча.  Бусагъат  аман тюшден уянып къаллыкъ сунама кесими.

Акъсакъал бир кесекге сёзюн тохтатып, тенгиз юсю бла Шимал таба къарап тохтады. Аны сагъышын бёле сордум: «Аллай бир заманны узакъдан къарап, термилип турмай, элинге нек къайтмадынг»,-деп.

-Аны сагъышын кёп кере этген эдим,-деди къарт.

-Шёндюгю акъылым болса, ким биледи къайтхан да этер эдим. Алай кимге барлыкъ эдим. Эгечинг къайда деселе уа не айтырыкъ  эдим? Жанымдан сюйген Зухурамы тыш жеринде жойдуруп, элиме къайталлыкъ болмаз эдим. Адамланы кёзлерине къалай къарарыкъ эдим. Ма  аны ючюн къалдым мында. Энди уа заман озду, кетди. Жылларым, кюнлеге бурулуп ёмюр таууму башындан энишге къыстау тебирегендиле. Ахырына жетерге кёп къалмагъандыла. Ангылап турама.

-Сен алай айтма. Бираздан нёгерлерибиз къайтырла. Сыртыбызгъа кётюрюп элтсек да, сени мында къоймакъ. Жетдирирбиз элибизге. Ичерсе гара сууладан, жагъасында олтуруп, тынгыларса черекни ёмюрлюк жырына. Уллу ныгъышда эм сыйлы жер сени болур. Атамачы  къарарма санга, юйюмде тутарма. Бир кесек тёз. Кёрюрсе атанг, ананг туугъан жерлени.

-Аллах сени манга жолукъдурду эсе, энди сен мени осуятыма тынгыла. Бу дунияда мени ичер сууум тауусула турады. Сен кетгинчи дуниямы алышыргъа  тюшсе, жаназымы этдирирсе, келтирип бу дуппурда асырарса. Сау-саламат элибизге жетсенг, ныгъышда къартлагъа менден салам бер. Журтума термиле, узакъ жерде ёлгеними хапарын айтырса. Мени хапарымы ныгъыш таурухларына къошсунла. Сен а, не да этип, юйюнге жыйыш. Тыш жерини кюню элингдеча жарытмаз, жулдузлары да алай жылтырамазла, оту уллу болса да, сууукъ кюнюнгде жылытмаз.

Акъсакъал  ючюнчю кюн ауушду. Осутяын толтура, Алий аны айтхан жеринде асырады. Къонакъбайын  болушдуртуп, уллу таш келтиртип, къабырына орнатды. Юсюнде уа былай жазды: «Я, Аллах, бир инсанны да журтуна термилтме».

Тенгизни къыбыла жанында, бийик жашил дуппурну башында эрттегили оба  энтта да сюеледи. Сын ташы да чёге чёге алаша да болгъанды. Алай таш юсюнде жазыулары алыкъа билинедиле: «Я, Аллах, сен бир инсанны да журтуна термилтме».