Баргъан жерлерин жарытхан, жашау мадарын этерге итиннген жигер таулу тиширыула

Таулу тиширыу  не заманда да юйюр тутуругъу бола келгенди – сабий ёсдюреди, аланы ата-бабадан келген ариу къылыкъгъа юйретеди, жууукъ-ахлу жюрютеди, бюгюнлюкде уа, кеси ишинден сора, жамауат ишге да тири къатышады.  Аны бла кеси тукъумун, баргъан жерин да жарытып, жылытып,  жашау мадарын этерге итинеди.  

Халкъгъа уруш, кёчгюнчюлюк дегенча къыйынлыкъла келгенде да, бизни ынналарыбыз, аналарыбыз ол турмушларын къоймагъандыда. Бютюнда къаты болуп, юйюр ауурлугъун элтгендиле, жашланы асыулу аталарына ушаргъа, къызланы да ариу таулу къылыкъгъа юйретгендиле.  

Мында туууп, сабийлей киши жерине тюшюп, аны ачы сынаууна кеслери шагъат болгъан къызла, ёсюп, окъуп, бирер жерде кеслерини, халкъыбызны да атларын айтдырып уруннгандыла. Бюгюн аланы бир къауумун эсгерирге сюеме.

Байсолтанланы Халимат, Энейланы Махмутну къызы, Рф-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу, КъМР-ни халкъгъа билим бериу отличниги,  Кёнделенде туугъанды. Анга жыл да болмай эди юйюрю Къыргъызстанда Киршелк элге кёчюрюлгенде. Нальчикде эл мюлк техникумну, ызы бла КъМКъУ-ну биология бёлюмюн бошап, устаз, завуч, Комсомолну обкомунда инструктор, культура бёлюмню таматасы  болуп ишлегенди.  1971 жылдан башлап 2006 жылгъа дери, отуз беш жылны чинде, Къабарты-Малкъарны культура министрини орунбасары болуп тургъанды.  Ол жаны бла уллу жетишимле этилгендиле ол кезиуде – жангы жыр, тепсеу къауумла къуралгъандыла, ала СССР-де, тыш къыраллада да фестивальлагъа къатышып, биринчи жерлеге чыгъып тургъандыла.

Бакова Фаина, Бёзюланы Османны къызы, КъМР-ни халкъны социал къоруулау жаны бла сыйлы къуллукъчусу, Яникойда туугъанды. Юч жылында Къыргъызстаннга тюшюп, анда ёсгенди. КъМКъУ-ну тарых бёлюмюн бошап, Кичибалыкъда устаз, Зольский районну исполкомунда председательни экинчиси болуп ишлегенди. Москвада Бийик партия школда окъуп келгенден сора аны республиканы халкъ контроль комитетинде орготделни таматасы  этгендиле. Андан а Къабарты-Малкъарны профсоюз  биригиуюне председательге салгъандыла. Фаина кёп жылланы ичинде  Шимал Кавказны профсоюз комитетлени Советине таматалыкъ этип, профсоюзланы ара комитетини президиумуну члени болуп да тургъанды.
 

Батчаланы Роза, Ахманны къызы, РСФСР-ни халкъгъа билим бериу отличниги,  Бабугентде туугъанды. Алты жылында Къазахстаннга тюшюп, анда ёсгенди. Бери къайтханлай, мехлеспунктда ишлей тургъанлай, ингирги школда окъугъанды, къысха устаз курсланы, ызы бла КъМКъУ-ну бошап, школда орус тилден устаз болуп тургъанды. 1971 жылда аны Совет районда халкъгъа билим бериуню таматасы этгендиле.  Бир жылдан а КъМАССР-ни билим бериу министрине къуллугъуна салгъандыла.  

Ол жууаплы ишде Роза жети жылгъа жууукъ ишлегенди. Артда уа республиканы Совет министринде ЗАГС бёлюмню таматасы, КъМАССР-ни Баш Советини депутаты болуп тургъанды. Бабугентни школу аны атын жюрютеди.

Беппайланы Роза, Батчаланы Хызырни къызы, Къашхатауда туугъанды. Юч жылында Къыргъызстанны Карасуу элине тюшюп, анда ёсгенди. Бери къайтханда, Ростовну къырал пединститутунда, КъМКъУ-ну тарых бёлюмюнде да окъугъанды. Нальчикни ГОРОНО-сунда инспектор, биринчи номерли ясли-сабий садны директору болуп тургъанды. 1974 жылда аны Нальчикни шахар комитетде жарыкъландырыу, бийик билим бериу эм илму учрежденияланы ишчилерини профсоюзларыны таматасына  айыргъандыла.

1984 жылда уа Беппайланы Роза шахар исполкомну председателини заместителини къуллугъуна салыннганды эм билим бериу, саулукъ сакълау, культура эм спорт, жамауатны социал къоруулау жаны бла ишлегенди. Солуугъа кетгенден сора уа 10 жылны ичинде Къабарты-Малкъарны тиширыу советини председатели болуп тургъанды. «За доблестный труд» майдал бла саугъаланнганды.

Таумурзаланы Раиса, Жаболаны Назирни къызы, Акъ-Сууда туугъанды. Алты жылында Къыргъызстанны Красная Речка элине тюшгенди.  Сюргюнден къайтханлай, КъМКъУ-ну филология факультетинде окъугъанды Урунуу жолун Къырал къоркъуусузлукъну комитетинде тилманч болуп башлагъанды.  Ызы бла Совнархозда кадрла бёлюмде инспектор, Комсомолну обкомунда секторну таматасы, къырал учрежденияланы ишчилерини профсоюз обкомларыны председатели  болуп ишлегенди.

Москвада Бийик партия школну бошагъандан сора уа Обкомну политпросвещение юйюнде коммунист урунууну школларыны юсю бла консультант-методист,  Совет районда исполкомда секретарь, инструктор, эл мюлк ишчилени профсоюзларыны председатели, КПСС-ни политпросвещение кабинетини таматасы, Нальчикде патрияны обкомуну  марксизм-ленинизм университетини окъуу жаны бла таматасы, партия, совет эи идеология кадрланы билимлерин кётюрюу араны директоруну заместители болуп тургъанды.

Дугуланы Фатимат,  Мурадинни къызы, Огъары Малкъарда туугъанды. Юч жылында Къазахстаннга кёчюрюлгенди.  Андан къайтып, школну бошап, республикалы полиграфкомбинатда ишлей тургъанлай Москвада Битеусоюз заочный юридический институтда окъугъанды. 1966 жылдан арысында республиканы Баш сюдюнде консультант болуп ишге тохтагъанды. Кёп бармай КъМАССР-ни Баш сюдюню членине алыннганды. 1971 жылдан башлап 1986 жылгъа дери Къабарты-Малкъарны  юстиция министрини заместители болуп тургъанды. Андан арысында уа  аны митнистрни кълуугъуна салгъандыла. Ол жууаплы жерде Фатимат сау беш жыл ишлегенди.

1991-1997 жыллада уа КМР-ни министрлерини кабинетинде адамны къоруулау  жаны бла секретариатха таматалыкъ этгенди.  Жарсыугъа, 2001 жылда дуниясын алышханды.

Созайланы Аминат, Оразайны къызы, Тёбен Холамда туугъанды. Сабийлиги  Къыргъызстанда ётгенди.  Ол анда колхоз председательлени хазырлагъан ючжыллыкъ школну бошап, бери къайтханда уа КъМКъУ-ну эл мюлк факультетинде окъугъанды.

Урунуу жолун Совет районда Ленин колхозда агроном болуп башлагъанды. Москвада Ара комсомол, Бийик партия  школлада, партияны Ара комитетинде  жамауат илмуланы академиясында да окъугъанды. Философия илмуладан кандидат диссертациясын къоруулагъанды.  

Андан арысында Амина  Комсомолну Совет райкомунда экинчи секретарь, Ётмек продуктланы управлениясында инспектор, партия курсланы директоруну экинчиси, республиканы партия обкомунда инструктор болуп ишлегенди. Иш кёллюлюгюн кёрюп, аны Къабарты-Малкъар киновидео биригиуге тамата этгендиле.  Солуугъа кетгинчи ол анда ишлегенди.

Хутуйланы Клара, Ханафийни къызы, Кёнделенде туугъанды. Сабийлиги Къыргъызстанда озгъанды. Бери къайтханлай, урунуу жолун Нальчикни гидрометаллург заводунда штукатур болуп башлагъанды. Ызы бла КъМКъУ-ну къурулушчу инженерле хазырлагъан бёлюмюнде окъугъанды. «Каббалкгражданпроект» институтда инженер-проектировщик, политехникумда устаз, ательени таматасы, «Каббалкшвейбыт» биригиуде директорну орунбасары, баш инженер болуп тургъанды. Шахты шахарда технология институтну инженер-экономист бёлюмюн бошагъанды.

1984 жылда Клараны КъМАССР-ни жер-жерли министрини экинчисини къуллугъына салгъандыла.  1990 жылда уа ол конкурс бла жангы къуралгъан Промышленность, транспорт эм связь министерствода министрни орунбасарына айырылгъанды. 2002 жылда солуугъа кетгинчи анда ишлегенди.

Атабийланы Азиза,  Аллаканы къызы, Огъары Малкъарда туугъанды. Беш жылында Къазахстаннга кёчюрюлгенди.  Атасы урушда болуп, анда анасын, эки къарындашын да тас этип, ыннасы бла кеси къалгъандыла.

Ата журха къайтханда, Азиза Асанов атлы колхозда сют-товар фермада ийнек сауучу болуп ишлеп башлагъанды. Ишинде бийик жетишимле болдургъаны ючюн, 1966 жылда СССР-ни Баш Советини дупутатына  айырылгъанды.

1970 жылда эллилери  Азизаны Огъары Малкъарны Эл советини председателине  сайлагъандыла. Бир къауум жылны ол жууаплы къуллукъда жарыкъ бетли ишлегенди.

Шахмырзаланы Апасны къызы Елизавета Огъары Чегемде туугъанды. Юч жылында Къазахстанны Къаракундуз элине тюшюп, анда ёсгенди. Ата журтха къайтханлай, педучилищеде, ызы бла КъМКъУ-ну биология эм химия бёлюмюнде окъугъанды. Тёбен Чегемде устаз, завуч, Хушто-Сыртда  эл советни председатели болуп тургъанды.

1982 жылдан 2009 жылгъа дери, жыйырма бла жети жылгъа жууукъ заманны, Чегем районну ЗАГСына таматалыкъ этгенди.

Улбашланы Ханифа, Чеченланы Магометни къызы, Къашхатауда туугъанды. Кёчгюнчюлюкде Къыргъызстанда Ворошиловка атлы элде жашагъанды. Анда «Гигант» колхозда чюгюндюрде ишлегенди. Бизде, тауда, ол зат бла кюрешмегенликге, анда таулула уллу жетишимле этгендиле. Хар бирине жетген бир бла жарым гектардан ала алгъан тирлик анда жашап тургъанланы да сейирсиндиргенди.

Ханифаны звеневой этгенлеринде, ол гектардан къыралгъа 650 центнер чюгюндюр бергенди. Колхозну председатели, уллу урушну солдаты, аны  Социалист Урунууну Жигитине кёргюзтгенди, алай аны орунуна  кёчгюнчю къызгъа жаланда жыйрыкълыкъ, духла, сапын кибик саугъала берип, аны бла чекленнгендиле.

Бери къайтхандан сора Ханифа консерва заводда, ательеде да ишлеп тургъанды.

Геккиланы Чучайны къызы  Зухура Тырныауузда туугъанды.Онеки жылында Къазахстанда Джамбул колхозгъа тюшюп, анда, кеси тёлюсюча, таматала бла тенг ишлеп башлагъанды. Ары дери бош махтаула бла чекленип тургъан эселе да, колхоз таматала, Сталин ауушханлай, ол жыл окъуна Зухураны ишинде бийик жетишимлери ючюн Битеусоюз эл мюлк кёрмючге жибергендиле. Аны ол юйню бир жанын толтургъан  уллу портрети тагъылып эди.

Алтын майдалгъа тийишли кёрюннген таулу къызны Никита Сергеевич Хрущев кесине чакъырып, эл жерледе тиширыуланы ишге къурауну юсюнден иги кесек сёлешгенди, алай ол Социалист Урунууну Жигити деген атха шагъатлыкъ этген алтын жулдузну уа, айтхан этгенликге, ол да бералмагъанды кёчгюнчю къызгъа.

Афашокъаланы Нафисат, Бийбертни къызы, Булунгуда туугъанды. Жаш къызлай Белоусовка атлы къазах элге тюшгенди. Анда жай колхоз бахчада, къыш ийнек сауучу болуп ишлеп тургъанды. Ата журтха къайтханда, Булунгуда Ленин атлы колхозда, артда уа юйюр къурап, Бахсан ауузуна кёчгенде, «Быллым» совхозда полевод бригадагъа таматалыкъ этгенди. «Ударник коммунистического труда» деген белги бла, «За доблестный труд» майдал бла саугъаланнганды.

Чеченланы Маймулат, Гуппойланы Шыйыхны къызы  Къашхатауда туугъанды. Аны халкъы бла Къыргъызстаннга кёчюргенде, он жылы толмагъан эди. Сабийлиги аны бла бошалгъанына не сёз – ол алгъа колхозну чюгюндюр бахчасында, ызы бла фермада ийнек сауучу болуп тургъанды. Артха къайтхандан арысында уа Совет районну «Красная Балкария» колхозуну тиширыу фермасында ийнек сауучу болуп ишлегенди. Нёгерлери аны таматагъа айыргъандыла. Этген жетишимлери ючюн Маймулат «За трудовую доблесть» майдал бла саугъаланнганды, СССР-ни Баш Советини, эки кере да республиканы Баш Советини депутатына айырылгъанды.

Алты сабий ёсдюргени ючюн а Маймулатха «Материнство» майдалланы юч даражасын да бергендиле.

Чеченланы Шалукну къызы Кезибан Кашхатауда туугъанды. Онеки жылы толуп Къыргъызстаннга кёчюрюлгенди. Анда колхозну чюгюндюр бахчасында, ызы бла фермада ийнек сауучу болуп тургъанды.

Ата журтха къайтханда уа, нёгер къызы, эгечи Чеченланы Маймулат бла бирге Совет районну «Красная Балкария» колхозуну фермасында ийнек сауучу болуп ишлегенди. Ол тиширыу бригада бирден бирге ётюучю Къызыл Байракъны кишиге жетдирмей ишлегендиле. Кезибан СССР-ни Баш Советини, республиканы Баш Советини  да депутатына айырылгъанды, Ленинни ордени  саугъаланнганды.

Аны аты «Лучшие люди России» (жетинчи чыкъгъаны) китапха киргенди.

Црайланы Алийни къызы Келимат Огъары Малкъарда туугъанды. Он жылы толуп Къазахстаннга тюшгенди. Анда Киров атлы колхозну бахчаларында ишлегенди.

Бери къайтханлай, туугъан элинде «Советская Балкария» колхозну фермасында ийнек сауучу болгъанды. Ишинде бийик жетишимле этип, Къабарты-Малкъарны Баш Советини депутатына айырылгъанды, «Сыйлылыкъны белгиси» орден бла, «За трудовое отличие» майдал бла саугъаланнганды.

Эндрейланы Баттаны къызы Бабын Огъары Малкъарда туугъанды. Сабий къызчыкълай халкъы бла Къазахстаннга кёчюрюлгенди. Анда, башха сюргюнчюлеча, ачлыкъ, жаланнганчлыкъ да сынагъанды. Ийнек сауучу болуп ишлегенди.

Ата журтха къайтханлай, туугъан элинде «Советская Балкария» колхозну фермасында ийнек сауучу болгъанды. Иги ишлегени ючюн Къабарты-Малкъарны Баш Советини депутатына айырылгъанды, «Сыйлылыкъны белгиси» орден бла  саугъаланнганды.

Этезланы Шамкъыз, Уяналаны Цофанны къызы, Къашхатауда туугъанды. Онбир жылы толуп, кёчгюнчюлюкде Къазахстанны Мерке элине тюшгенди. Сабий къызчыкъ анда «Новый путь» колхозну бахчаларында ишлегенлеге суу ташып тургъанды. Аны тирилигин кёрюп, чюгюндюрчюле кеслерини бригадагъа алгъандыла.  Бир кесекден а иги ишлегени ючюн анга тигиу этген машина бергендиле эм бригадагъа звеневой этгендиле.

Шамкъыз анда 1947 жылда Ленинни орденине, 1948 жылда «За трудовую доблесть» эм  «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» майдаллагъа тийишли болгъанды. Аны  Социалист Урунууну Жигитине кёргюзтгендиле, алай ол бийик даражаны кёчгюнчю къызгъа бермегендиле.

Бабаланы Хазатууну къызы Соня Кёнделенде туугъанды. Беш жылы толуп, кёчгюнчюлюкде Къыргъызстаннга тюшгенди.  Анда ёсгенди. Ата журтха къайтып келгенден сора, туугъан элинде Мусукаев атлы колхозда сют-товар фермада ийнек сауучу болуп ишлегенди.

Ишинде болдургъан бийик жетишимлери ючюн Соня бир ненча кере Къабарты-Малкъарны Баш Советини депутатына айырылгъанды, Махтауну ючюнчю эм экинчи даражалы орденлери бла саугъаланнганды.

Селяланы Иляхны къызы Мария Кёнделенде туугъанды. Тёрт жылында халкъы бла бирге Къыргъызстаннга кёчюрюлгенди. Анда ёсгенди. Таулула туугъан жерлерине къайтханда, ол Нальчикде Севкавэлектроприбор заводда ишлеп башлагъанды. Ол анда бош ишчиден цехни таматасына дери ёсгенди. Иги уруннганы ючюн Марияны Урунууну Къызыл Байрагъы орден бла эм Ленинни юбилей майдалы бла саугъалагъандыла.

Шахмырзаланы Масхутну къызы Фатимат Огъары Чегемде туугъанды. Тёрт жылында Къазахстанны Къаракундуз элине тюшюп, анда ёсгенди. Ата журтха къайтханлай, штукатурчугъа окъуп, «Каббалкпромстрой» трестни Су-5 бёлюмюнде ишлеп тургъанды. Ол Къабарты-Малкъарны Правительствосуну, Парламентини, Пионерлени юйюн, Мальбахов атлы библиотеканы эм башха мекямланы къурулушларына къатышханды. 1961 жылда уа Фатиматны бек иги ишчилени санында Москвагъа комсомол къурулушха жибергендиле. Къал дегенлеринде да, Фатимат анда къалыргъа унамагъанды.

Жетишимли уруннганы ючюн  Фатиматха «Къабарты-Малкъарны сыйлы къурулушчусу» деген ат аталгъанды, дагъыда ол   «Социалист эришиуню алчысы», «Сыйлы къурулушчу» белгиле бла саугъаланнганды.

Шауаланы Раиса, Мокъаланы Барасбийни къызы, Къашхатауда туугъанды. Эки жылы да толгъунчу малкъар халкъ бла бирге кёчгюнчюлюк сынагъанды, Къыргъызстанда ёсгенди. Бери къайтханлай, Къашхатауда школну бошап, сабий садда, ызы бла библиотекада ишлегенди. 1962 жылда Москваны культура институтунда библиотека факультетни библиография бёлюмюне кирип, анда окъугъанды. Туугъан элинде библиотеканы таматасы болуп тургъанлай, Раисаны Совет райисполкомда культура бёлюмню таматасына салгъандыла.

Анда жарым жыл да ишлегинчи Нальчикни шахар исполкомунда культура бёлюмню таматасыны къуллугъуна кёчюргендиле. Ол анда жыйырма жыл ишлегенди. 1988 жылда уа аны сурат искусствону музейини директору этгендиле. Анда Раиса алты жыл ишлегенди. Жарсыугъа, дуниясын жашлай алышханды.

Хутуйланы Исхакъны къызы Валентина Кёнделенде туугъанды. Юч жылында Къыргъызстанда Юрьевка элге тюшгенди. Анда жети классны бошагъанлай, Фрунзеде эл мюлк техникумгъа киргенди. Бери къайтханлай, окъууун технология кооператив техникумда бардыргъанды. Ишлеп тургъанлай, Москвада совет сатыу-алыу институтну бошагъанды.

1959 жылда Кёнделенде жангы тюкен ачылгъанда, Валентинаны анга тамата этгендиле.  Юч жылдан юйюр къурап, Нальчикге кёчюп,  «Каббалкпотребсоюз» биригиуде тамата товаровед болуп,  артда 1979-2008 жыллада, солуугъа кетгинчи, «Каббалктекстильторгда» сатыу-алыу базаны таматасыны къуллугъунда ишлеп тургъанды. Ол «Къабарты-Малкъарны сатыу-алыу жаны бла сыйлы къуллукъчусу» деген даражалы атха тийишли болгъанды.

Залийханланы Фатимат, Акъкъызланы Ачейны  къызы, Булунгуда туугъанды. Къыргъызстанда эл мюлк институтну ветеринар бёлюмюнде окъуп, урунуу жолун Ош областьны санэпидстанцисында эпидемиолог-бактериолог болуп башлагъанды. Ата журтха къайтханда, Къабарты-Малкъар ветеринар лабораторияда ветеринар врач болуп ишлеп башлап, 1963 жылда ол службаны таматасына салыннганды. Алай бла онюч жылны ичинде ол жууаплы къуллукъда ишлегенди. Ол заманда илму-излем ишле бардырып, кандидат диссертациясын да къоруулагъанды.

Солуугъа чыгъып, ол къуллукъдан кетгенден сора да Фатиматны, андан иерге сюймей, коллегалары диагностика бёлюмге тамата этгендиле. Алайда да таулу къыз онтёрт жыл ишлегенди.  Къырал анга урунуу жетишимлери ючюн «Россей Федерацияны сыйлы ветеринары» деген сыйлы ат бергенди, иги кесек махтау къагъытла бла да саугъалагъанды.

Жаппуланы Ачемезни къызы Сакинат Быллымда туугъанды. Къыргъызстанда «Къызыл партизан» колхозда учётчица болуп ишлеп башлагъанды.  Санауну иги билген къызны бир кесекден Ново-Покровкада тюкенчиге болушлукъчу, ызы бла тюкенчи,  тюкен тамата этгендиле.

Бери къайтхандан сора Сакинатны Жанхотияда тюкенчиге салгъандыла.  Оюла тургъан мекямны орунуна алайда бюгюн да сюелген тюкен аны тынчлыкъсызлыгъы, къайгъырыуу бла ишленнгенди. Ары товарны ол кеси келишимле къурап, Москвадан келтиртип тургъанды. Совет Союзну заманында ол республиканы бек ахшы тюкенине саналгъанды. Ол къармашыуу ючюн Жаппуланы Сакинатха «Россей Федерацияны сыйлы сатыу-алыу ишчиси» деген сыйлы ат,  махтау къагъытла да берилгендиле.

Макытланы Сохтаны къызы Миналдан Тёбен Чегемде туугъанды. Сюргюнде Къазахстанда Степняк поселокда жашагъанды. Урунуу жолун шахтада вагонла тюртюучю болуп башлагъанды. Ызы бла «Красный партизан» артельде гимнастёркала тикгенди.  Тёрт жылдан юйюрю бла Къыргъызстаннга кёчгенди. Анда Ивановка район арада тюкенчи болуп ишлегенди.

Таулула ата журтларына къайтханда, аны Орджоникидзе шахарда Совет партия школда окъургъа ийгендиле. Ызы бла Миналдан Ростовда партия школну тауусханды. Алда тюкен тамата, ызы бла бир-бири ызындан «Березка» ательеге,  «Нальчикгоршвейбыт», «Кожгалантерея» фабрикалагъа, «Курортпромторг» конторгъа да таматалыкъ этип тургъанды.  

Урунуу жетишимлери ючюн Миналдан «Россей Федерацияны сыйлы сатыу-алыу ишчиси», «СССР-ни Совет сатыу-алыууну отличниги»  деген сыйлы атлагъа,  «За доблестный труд» майдалгъа да тийишли болгъанды. Эки кере КъМАССР-ни Баш Советине депутатха айырылгъанды.