Бусагъатдагъы властьны баш борчларындан бири – тюрлене баргъан дунияда Россейни сейирлерин сакълауду

Отуз жыл мындан алгъа, 1991 жылда СССР-де биринчи эмда ахыр кере бардырылгъан референдумгъа къатышханланы 77 проценти чакълы бири Совет Союзну сакълар жанлы болуп къол кётюргендиле. Алай анга да къарамай, къыралны чачадыла. Бюгюнлюкде уа  жамауатда алгъын заманланы тансыкълау кюч алгъанча кёрюнеди. Кёпле, белгили политика къуллукъчула, алимле окъуна Совет Союзну аманлап турууну тохтатыргъа кереклисин айтадыла. Ол заманладан юлгю алыр затла бардыла, бек алгъа хар адамны да социал жаны бла  ышаннгылы къоруулауну системасын къайтарыргъа керекди, дейдиле.

Керти окъуна, ол заманлада социал къоруулау кючлю болгъандан, аманлыкъ ишле, миллетлени араларында къаугъала да азыракъ эдиле. Бу оюм даулашлы кёрюнсе да, халкъны бирикдирген бир ниет болгъанды – коммунизмни къурау.  

Ол заманлада жашагъан адамла бла ушакъ этсенг, ала совет жылланы тансыкълагъанларын кёресе. Тамблагъы кюн ючюн къоркъмагъанбыз, факъырала шёндюча кёп болмагъандыла, халкъла бир бирлерине хурмет этгендиле, къан тёгюлюу болмагъанды, Кавказгъа битеу къыралдан солургъа сюйюп келгендиле, аны себепли ол жашнагъанды, дейдиле.

Биз, журналистле, адамланы араларында анда-санда соруула да бардырыучубуз.  СССР-де, сиз оюм этгенден, не иги затла бар эдиле  деген соруугъа берилген жууапладан, билемисиз, мен артыкъда къайсын жаратханма: «Адам адамны сюйгенди, бир бирге жан аурутхандыла, болушлукъгъа келирге хазырлыкъ бар эди», -дегенни.

Жюрекге асыу болгъан башха жууапла да бардыла. Сёз ючюн  «Телевизорда, радиода, газетледе Ата журтну, туугъан жерни, уруннган адамны сюерге чакъырыула эшитилгендиле. Ол шарт а СССР-ни капиталист дунияны къыралларындан айырмалы этгенди».

Бек магъаналыгъа уа мен ма бу жууапны санагъанма: «Деменгили къыралны бир адамы болгъаныма ёхтемликни дайым сезгенме. Ол бек аламат сезим болгъанды!». Аны ючюн мен да къол кётюреме.

Энди тау эллени алып къарайыкъ. Совет властьны заманында  окъуй-жаза билирге юйретирге ликбезле къуралгъан эдиле. Артдаракъда уа эллерибизде школла ачылгъандыла. Россейден устазла да келдиле. Аз санлы халкъланы маданият жашауларыны юсюнден да дайым къайгъырылгъанлай тургъанды. Клубла, библиотекала ачылгъан эдиле.

Сабийлени юслеринден этилген къайгъырыулукъну да белгилерчады. Кёп сабийли юйюрлеге ахча болушлукъ берилгенди. Пионер лагерьледе сабийлеге хакъсыз ашатхандыла…  Совет Союзну заманында этилген ахшы ишлени санап турсакъ ахыры боллукъ тюйюлдю. 

Не медет, биз ёхтемленнген, биз махтагъан ол деменгили къырал чачылды.  Къыралгъа тюк чакълы хайырлары тиймегенле аны ырысхысын ортагъа салып юлешдиле, бай быкъы болдула. Аны юсюнден айтып турууну да керексизге санайма. Энди ол заманланы артха къайтарыр онг жокъду. Жаланда алада не игиликле болгъан эселе, аланы алыргъа керекди деп, алай къарайма.

 СССР чачылгъанлы озгъан  отуз жылны ичинде дуния бек тюрленнгенди.  Цифра амалла къыралны, адамны да жашаууну къурамын башха тюрлю этип къойгъандыла. Чеклени ачыкъ болуулары ахшы адет-тёрелени ууатадыла, юйюрню багъалагъанла хыликкя этиледиле. Кертиди, шёндю Россейде алгъыннгы тёрелени сакълаугъа, юйюрге, сабийлеге къайгъырыу иги да ёсгенди. Энди телевизор бла да адепсиз затла азыракъ кёргюзтюледиле.

Алай, мен оюм этгенден, бусагъатдагъы властьны баш борчларындан бири – тюрлене баргъан дунияда Россейни сейирлерин сакълауду. Аны 90-чы жылладача этип къояргъа сюйгенлени умутларын юзюудю.