Ырысхыгъа жан атмагъанды, адамлыкъны, билимлиликни эм башха салгъанды

 Холаланы Хусейинни жашы Якуб Хасанияда намысы-сыйы  бийик жюрюген адамладан бири болгъанды. Жаннетли болсун, бу кюнледе анга  95 жыл толлукъ эди. Аны  дагъыда бир кере эсгериуню дурус кёргенме. Ол  анга тийишлиди.

Якуб 50-70-чи жыллада Хасанияны орта школуну директору, ызы бла тарыхдан устаз  болуп иги кесек заманны  ишлегенди. «Келбет кёрсенг, эр сорма» дегенлей, узун боюнлу, чырайлы, огъурлу адам болгъанды. Аны уллу сёлешип киши кёрген болмаз, бизге уа, окъуучулагъа,  аны жаланда бир къарамы окъуна тамамлыкъ этгенди.

 Ол мени ата къарындашымды. Бизге юйге келсе уа, атам бла бирге кёп сагъатланы  ушакъ этгендиле. Редакциягъа  ишлерге киргенимде уа Къулбайланы Алий манга аны бла  шуёхлукъ жюрютгенини юсюнден  хапар айтыучу эди.

  Окъургъа талпыныу

Республика немисли фашистледен эркин этилгенлей, 1943 жылда февральда Нальчикден къауум адам, эллеге айланып, Къабарты-Малкъар пединститутда подкурслагъа 8-чи - 9-чу классланы  бошагъан жашланы бла къызланы жыйгъандыла. Къашхатаучу жаш Алий бла хасаниячы Якуб ма анда танышхандыла. «Алты айны ичинде 9-10-чу классланы программаларын кече  жатмай окъуп бошагъанбыз. Экзаменлерин жетишимли бергенлени уа пединститутха алгъандыла. Алай бла Якуб бла мен  окъуп башлайбыз.

  Бир кесекден, нек эсе да, битеу институтда окъугъанлагъа орус тилден диктант жаздырадыла.  Ол заманда, Якубдан сора,  «беш»  алгъан  болмагъанды. Билимли, чырайлы да жашны преподавательле, студентле да ариу кёргендиле. Биз экибиз  сау жылны бирге окъуп, 1944 жылда халкъыбыз кёчюрюлген кюн  айырылгъанбыз»,-деп эсгергенди Алий.

   Ала жаланда 1999 жылда тюбешгендиле. Бир бирлерин тансыкълап, къучакълашып, иги кесекге дери тургъандан сора, олтуруп,  озгъан заманланы эсгергендиле. Элли беш жылны ичинде, айхай да, бу эки тенгни къадарларында кёп зат болгъанды. Алай ала экиси да адамлыкъларын бийик даражада тутхандыла деб а  таукел айталлыкъбыз.

Ётгюрлюк

  Кёчгюнчюлюк халкъыбызны онгун алгъан кюйсюз кезиуде Якуб Алма-Атада университетде окъууун андан ары бардырыргъа умут этеди. Биринчи жылда окъуна документлерин элтип береди, алай анда  кёчгюнчюлени окъуугъа  алмайбыз деп, къысха жууап берип къоядыла. Болсада ётгюр жаш аны бла тохтап къалмайды. Тюзюнлей ректоргъа кирип барады да, инсанлыкъ эркинлигими  сыйырырча мени  Ата журтну аллында къаллай терслигим барды, дейди. Университетни ректору уа Къазах ССР-ни  Баш Советини Президиумуну Председателини  орунбасарыны къуллугъун да толтургъанды, даражасы жюрюген адам болгъанды. Таулу жашны ол сёзлерин тюзгеми санады, тизгинине, чырайына, билиминеми кёзю къарады, аны ким билсин, алай, къырал властьланы тыйгъыч салыуларына да эс бурмай, ол Якубха окъургъа эркинлик берди.

  Былайда дагъыда быллай бир шартны  эсгертирге сюеме: ол кезиуде кёчгюнчюлени   тарых факультетлеге артыкъ бек алмагъандыла. Якуб а Къабарты-Малкъар педагогика институтда ол  бёлюмде окъугъанды, Алма-Атада да аллай факультетге киргенди.

Урунууда чыныгъыу

    Жашау къыйын болуп, кюндюз окъургъа къолундан келмей башлагъанда, Якуб экинчи жыл заочный амалгъа кёчгенди. Алма-Атада ГЭС-леден биринде дежурный инженер болуп ишлеп башлайды. Иш бла иги шагъырей болгъандан сора ол университетни дагъыда энергетика факультетине киргенди. Ишлей тургъанлай, эки окъууну да бирча жетишимли бошагъанды.

 Уллу къыйын салып алгъан билимин ол кеси башына, халкъына да жаратханды. Сёз ючюн, ГЭС-де уруннган жылларында окъуна ненча адамны ишге тохташдыргъанды, ненча ачны тойдургъанды, жашауну къыйынлыгъына чыдаялмагъанланы къаллай бирине  болушханды!..

Кёчгюнчю халкъ Къазахстанны, Къыргъызстанны, Узбекистанны жерлерине, къуш тюгюнлей, чачылгъан кезиуде юйлеринден ажашхан таулула жууукъларын, ахлуларын излей, ары-бери тебиреселе, комендантдан эркинлик алыргъа къагъыт жазсанг эди деп да Якубха келгендиле. Огъаргъы власть органлагъа тарыгъыула жаздырыргъа керек болгъанла Якубну излегендиле. Ол жумушха бюгюнлюкде, халкъыбызда билимли адамла кёп болгъан заманда, аны не тангкёрдюлюгю бар эди дерикле да болурла. Алай, 40-чы, 50-чи жыллада уа ол тюрлю тилеклени толтуруу уллу магъананы тутханды.

  Директор

  1957 жылда Къазахстандан кёчюп  келгенлей, Якубну Хасанияда орта школну директоруна саладыла. Аз заманны ичинде ол ахшы педагог коллектив къурайды. Окъутуу-юйретиу ишге уста башчылыкъ эте, школну алчыланы санына чыгъарады. Жангыдан къуралгъан окъуу юйню хар керегин  тапдырып, жаш тёлюге билим бериуню тийишли даражагъа  кётюрюу а, айхай да, аууз бла айтып къойгъанча, тынч болмагъанды.  Хола улуну  уа ол зат  къолундан келгенди.

   Онбеш жылны ишлегенди ол директор болуп. Школчула аны кёрселе,  бёрклерин тешип саламлашхандыла, намысын кёргендиле. Сюйген устазларыны тарыхдан дерслерин да бек жаратхандыла. Алагъа  алай  шумсуз болуп  тынгылагъандыла, классда чибин учса,тауушу эшитилирча.  Аны дерсинден  «тёрт» алыу  бек уллу махтаугъа саналгъанды. «Бешни»  уа айтмай окъуна къояйыкъ.  Устазны  къаллай болгъанын ол окъутхан сабийлени билимлери кёргюзтеди. Хасанияны орта школундан тарыхдан бардырылгъан республикалы олимпиадалагъа къатышханла хар заманда да  биринчи жерлени алып тургъандыла.

Педагогла аны окъутуу-юйретиу амалына юйренирге республиканы кёп жерлеринден келиучюлери бюгюн да эсимдеди. Ол да бошдан тюйюл эди:   Нальчик шахарны 11 устазыны  бийик категориялыгъа жангыз да ол тийишли болгъан эди. «Къабарты-Малкъар Республиканы халкъгъа билим бериуюню отличниги» деген махтаулу атха да сабийлени окъутуугъа, аланы адеп-къылыкъгъа юйретиуге уллу къыйын салгъаны ючюн тийишли болгъанды. Аны кёп башха саугъалары да педагог ишде уллу жетишимлерине шагъатлыкъ этедиле.

Огъурлу ыз бла

   Алай жашаууну бек уллу саугъасына ол жашларын санагъанды. Тахир   КъМКъУ-ну медицина факультетин бошап, бюгюнлюкде да  Нальчикни  экинчи номерли шахар  больницасында  врач-анестезиологду, Игорь  университетни инженер-техника факультетин бошагъанды. Иги кесек заманны  «Нальчик» курортда ишлеп тургъанды.

Не айтсакъ да, адам юйюнде кёргенин этеди. Холаланы Хусейинни  юйюрю къачан да къолайлы жашап келгенди. Якуб да, атасыча, аппасыча, юйюрюне  сакъ болгъанды. Кеси къыйыны  бла къолайлы жашау эте билгенди. Ахыр кюнюне дери  билимин, сынауун да аямай, халкъгъа  къуллукъ этгенди. Жууукъларына, ахлуларына, тенглерине, бош танымагъан адамлагъа окъуна къайгъыргъанды, къолундан келген болушлукъну аямагъанды.

  Бюгюн  да уллу Хасаниягъа барып неда устаз коллективге тюбеп, Якубну сагъынсанг, кеслерине бир уллу саугъа бергенча, ыразы болурла, аны игилигин къатлап-къатлап айтырла. Къалай игиди хар инсаннга да жашагъан элинде, ишлеген жеринде аллай адамлары болгъаны. Якубчалагъа  быллай даража, баям, Аллахны къудурети  бла бериле болур деп келеди кёлюме. Алай тюйюл эсе,  бек  къыйын кюнлеринде, жашауда хар излегенин тапхан заманында да, ариу къылыгъын, сырын тюрлендирмей, ахшылыкъгъа къуллукъ эте, адамлыгъын сакъларгъа бош адамны къолундан келирми, ол затха акъыл кючю жетерми?..