Суусаплыкъ

Тюз да аланы сакълап тургъанча, бери жетген кюнлерини экинчи эрттенлигинде Асланланы юйлерине бир уллу санлы киши кирип келди. Алыкъа жыйышдырылмай, мюйюшледе тёгюлюп тургъан хапчюклеге да кёз жетдире, жукъ да айтмай, бир кесек сюелди. Сора Аслан аны бетине тюрслеп къарагъанын эслеп:

- Мен бу колхозда бригадирме, - деди. - Тукъум атым Нейфельдди. Кечгинлик беригиз, амалсыз болмасам, келлик тюйюл эдим. Адамыбыз жетишмейди. Тракторгъа прицепщикле керекдиле.

- Бизни бери кёчюрмеселе уа, не этерик эдигиз? - деди Аслан. - Бир кесек эс тапма да къоюгъуз.

- Мен сизни бек иги ангылайма, кесим да кёчгюнчюме, Нальчикденме, Александровкада жашай эдик.
Аны эшитгенлей, Аслан бир жууукъ адамына тюбегенча къууанды.

- Къайры барыргьа керекди?

- Санга бир нёгер да кьошайым, - деди бригадир. - Кел мени бла, къайры барлыгъыгъызны артда айтырма.
Асланны да биргесине алып, Нейфельд гитче терезечиклеринден къалгъан хар заты да зылдыдан ишленнген къоншу юйге кирди. Анда Асландан бираз абаданыракъ, жютю кёзлю ингушлу жашха жумушун айтды. Ол да кёп тилетмеди. Атасы: «Не болса да, урлукъ сепмей жарарыкъ тюйюлдю», - дегенинде, Ахмед да тебиреп къалды.

- Ишге ингирде барлыкъсыз, - деди бригадир. - Жылы кийинигиз, кече мында сууукъ болады.

Кюн батар ууахтыда ол юйретген жол бла тебиредиле. Трактор сабан сюрген жерге дери жети-сегиз километр барыргъа керек эди. Ахмедни юсюнде, инчиклерине жете, узун къочхар тону, башында уллу чырпа бёркю. Асланны - фуфайкасы бла къулакълы бёркю. Сабан юйге жетерге кёп къалмай, жолда алагъа бир атлы тюбеди. Ахмедни чырпа бёркюн эслегенлей, артха бурулуп, къачды. Ол кюн сизден къачхан мен эдим деп, колхозну жылкъысына къарагъан жаш бир талай заман озгъандан сора айтхан эди.

- Аллай бир шайтанлы болурча бизден нек къоркъгъан эдинг? - деп сорду Аслан.

- Бери башкесле келликдиле, сакъ болугъуз, алагъа адамны сойгъан чибин ёлтюргенден башха тюйюлдю, - деп алай хапар жайгъан эдиле сора...

Кече сагъат онекиде юйню эшигин суху ачып кирген лейтенант бла солдат да, баям, алай суннган болур эди¬ле. «Сауутугъуз, къамагъыз бар эсе, кесигиз чыгъарып беригиз, юйюгюзню къарматып, бизни да къыйнамагъыз», - деди чырайлы жаш лейтенант.

- Мындан сора жугъубуз жокъду, - деп, Аслан чыбыкъ къырыргъа жюрютюучю, сюек сабыны бир жаны чартлагъан эски къаманы анга узатды.
Лейтенант, Асланны тамата къарындашыны гитче рамачыкъда къабыргъагъа тагъылып тургъан, аскер кийими бла суратын кёрюп, анга бир кесек къарап турду. Аны чынларында экишер жулдузчукъ бар эдиле.

- Бу кимди? - деп сорду лей¬тенант Асланны атасына, суратны къабыргъадан алып.

- Бизни ортанчыбызды, эки жашым да фронтдадыла, - деди къарт. Сора, суратны стол юсюне салып, лейтенант эшикни ачып къычырды:

- Сержант! Эки-юч солдатны да ал да, бу юйюрню хапчюклерин машинагъа жюклегиз. Мирзеуню кёбюрек алсынла!

Аскерчи жашла, юйню иеле¬рине да жетдирмей, къарап- къарагъынчы аланы хар затларын машинагъа салдыла. Солдатладан бири, картоф уруну башын ачып: «Машокла келтир, - деди Асланнга. - Жаланнгачдан ёллюк тюйюлсюз, ашарыгъ а асламыракъ болгъанлыкъгъа, хатасы жокъду». Ол сержант Рощин эди. Аны тукъуму алай болгъанын Аслан ар¬тда, жолда бара, билген эди.

Биз аны бла энтта тюбеширикбиз, ары дери уа биягъы сабаннга къайтайыкъ. Тракторчу - юсю-башы да къара жаугъа боялгъан, бийик ёсюмлю немисли: «Танышайыкъ, Яков Петерс», - деди. Жангы прицепщикле да атларын айтдыла. Кече узуну жер сюрдюле. Эрттенликде башха смен келди. Ингирде аны би¬ягъы Аслан бла нёгери алышындырдыла.

Бир жол, кюндюзгю сменде ишлегенлеринде, тракторну мотору пырх-чырх этип, тохтап къалды. Яков, карбюраторну чачып, ариулап, жангыдан жыйды. Ахмед бла Аслан да, аны эки жанында сюелип, къарап турадыла. Отлукъ баргъан трубкасын бурургъа тебирегенинде уа, аны къыйырында штуцерни тапмады. Ючюсю да, жерге бауурланып, изледиле. Тапмадыла.

- Шайтан алмагъан эсе, гусеницаны юсюне салгъан эдим, - деп жарсыды Петерс. Дагъыда изледиле, тракторну тюбюне, гусеницаланы тыш, ич жанларына да къарадыла. Суугъа батып кетгенча, штуцер тас болду.

- Эшигим жабылды, юйюме от тюшдю, - деп  жилярыгъы келди. - Ол гитче затчыкъды, алай ансыз трактор жюрюрюк тюйюлдю. МТС-ге дери уа - отуз километр. Ары да не бла баргъын.

ЧТЗ-ны тохтап тургъанын эшитип, ат арба бла бригадир Ней¬фельд бла участковый милици¬онер Корсаков да келдиле.

- Ол бёркю болгъан санга не сабан сюрлюк эди, - деп, ми¬лиционер Ахмедге бетин тюрлендирип къарады. 

- Къайры атханса штуцерни?

- Корсаков аны къатына къаршы жууукълашды.

Ахмед орусча хазна билмей эди да: «Наша не видал», - дегенден башха жукъ айталмады.

- Бу жашладан хыянат жетген болур деп, мен ийнанмайма, - деди бригадир.

Тюз ол кезиучюкде алайгъа колхозну председатели къазахлы Мукан ат бла жетди. Юсюнде узун, капюшону да арт¬ха атылып тургъан немисли шинелини этеклери атыны быгъын тюплерине дери жете. Баям, ол аны фронтдан келтирген болур эди. Мукан, жукъ да айтмай,

Ахмедни артындан келип, узун къамичиси бла башына урду.

Къалын жюнлю къой териден этилген бёркюнден ётюп, къамичи аны башына уллу жара саллыкъ тюйюл эди, алай учусу къайырылып келип тийип, Ах¬медни бетине ууакъ къан бюрчюклю сызгъа салды. Ол бир такъыйкъаны абызырап турду, сора секирип, председательни атдан тартып алып, тюбюне малтады, буууп башлады. Бригадир бла милиционер аны къолларын председательни боюнундан кючден айыргъан эдиле.

Ол кезиуде бир жанына тюшюп тургъан штуцер да табылды, Ахмедни уа алайдан алып кетдиле. Ол кюнден сора Аслан аны кёрмеди. Тюрмеден къайтхандан сора, Ахмед Москвагъа тарыгъыргьа барама деп кетген эди да, жолда тутуп, 25 жылгъа сюд этгендиле деген хапарны эшитген эди артда...

- Мачы, маховикни сен бур, -деп Яков бир кюн темир ылытхынчыкъны Асланнга узатды. Кеси уа, терлегенлери бара, жерине олтурду. Рычагланы алгъа бла артха тепдиргенден башха затха энди аны къарыуу жетмей эди.

- Не болгъанды санга, Яков? -деп сорду Аслан. - Былай къарагъанда, пелиуан кибиксе.

- Хау, тыш сыфатым алай кибик кёрюнеди, ичимде уа, баям, жугъум къалгъан болмаз. Мени ёпкелерим ауруйдула. Кёресе да, маховикни бир кере бургъанлай окъуна, талакъ солуу этип башлагъанымы.

- Да бакъдыргъан нек этмейсе да?

- Элден чыгъаргъа эркинлигим жокъду сора. Мени ауругъаныма киши ийнаннган да этмейди. Алай энди манга боль¬ница кереклиси да болмаз...

Кёчгюнчюлюкню эсине тюшюргенлей, Асланны аллында сержант Рощин «сюелип къалады». Юсюнде шинели, башында къулакълы бёркю, аякъларында гетенбаш чурукълары бла. Кенг бетли, къызылууурт, сары шинли жаш. Анга, эштада, 22-23 жылдан кёп болгъан болмаз эди. Жюрюшюне, атлагъанына къарасанг, субай санлыды деп айталлыкъ тюйюл эдинг.
Къайдан болур эди ол халал жюрекли сержант, костромачы, вологдачы, огъесе смоленскечи жашмы болур эди? Аслан аны билмейди. Алай сыфаты уа ёмюрден ахыргъа дери да эсинде къалгъанды.

… Поезд эл-журт болмагъан бир къарлы ёзенде тохтагъанында, ким эсе да, вагонну темир къылычын тыш жанындан ачып, эшигин бираз артха тюртюп, адам чыгъарча этди. Аслан биягъы сержантны таныды.
Ол аллында, Аслан аны ызындан, экиси да къар ёзеннге теренирек кирдиле. Челеклени къардан басып толтурдула. «Эритигиз да, бир кесек суусабыгъызны къандырыгъыз, - деди сер¬жант, - къую болгъан жерде тохтасакъ, ариу суу алырбыз».

- Атынг неди? - деп сорду сержант.

- Аслан.

- Аслан... Орусчагъа келишдирип айтсакъ, Алексей боллукъса, Алёша... Мени атым да Алексейди. Алексей Рощин... 

- Алёша, сизни вагонугъуз ючюн жууаплылыкъ мени боюнумдады. Не да болсун, вагондан адам ажашмасын...

Ичинде аякъ басар жери болмагъан, тыкъ толу вагонда бир ненча сутканы суусаплыкъ къысып баргъан адамлагъа эки челек къар не затха жетерик эди. Аны эрип бошагъынчы окъуна жутдула, алай ол кишини да суусабын къандырмады.
Эшелон андан ары тебирегенинде, Рощин, вагонну эши¬гин гам этмей, бир кесек жепи къойду. Адамлагъа солургъа тынч болду, таза хауа алагъа эс тапдырды.

Дагъыда бир тохтагъан жерде эшелонну начальниги, юсюнде чубур тону бла бир майор, вагонлагъа къарай келе, Асланланы вагонну эшиги жар¬ты ачылып тургъанын эследи:

-  Ким эркинлик бергенди сан¬га вагонну ачаргъа? - деп къызды ол сержантха.

- Жолдаш майор! Вагонда адам кёпдю, жатып жукъларгъа онглары болгъан угъай да, олтуруп окъуна сыйынмайдыла. Суусап болуп бек къыйналадыла, абаданла къалай болсала да, сабийле тёзалмайдыла.

- Сержант, эшелонну ашырыуну инструкциясыны юсюнден сени хапарынг бармыды?

- Барды, жолдаш майор! Мени да сизге бир сорлугъум барды. Вагонлада хайт деген эр кишиле, жашла жокъдула, анга сиз эс бургъанмысыз?

Ала фронтда болгъанларын мен иги билеме.

Баям, тышындан урушхан кибик этсе да, ичинден майор сержантха ыразы болуп къалгъан болур эди ансы, андан сора вагонланы барыны да эшиклерин жарты ачаргъа буйрукъ берген эди.

Эшелон тохтагъан жерледе олсагъат окъуна Рощин жетеди... «Алёша, челекле алып, ызымдан тебире, арлакъда къую барды...» «Алёша, кел мени бла, сизге сухарьла, къатхан чабакъла да алып келейик»... «Алёша, биягъы челеклени ал, шорпа берликдиле...»

Бир жол а вагон бир гитче станциячыкъда кече узуну тохтап турду. Сержант келмеди, эрттенликде да кёрюнмеди. Асланны ичин къоркъуу алды. «Не болгъан болур?» Вагондан секирип тюшюп, эки жанына къараса, эшелон жокъ. Жаланда аланы вагон къалып.
 

 

КЪУЛБАЙЛАНЫ Алийни эсгериулеринден.
Поделиться: