«Сен болушхан адамны ышаргъанын кёрсенг, ол бек кёллендиреди»

"Бир жол къарындашым бир бек къыйын ауруп, Хасаниягъа кирген жердеги  2-чи номерли  шахар клиника больницагъа тюшеди. Жылны къыш кезиуюдю, сууукъду. Биз аны жокълап, юйге киргенибизни бла телефонуму зынгырдагъаны тенг болду. Мен танымагъан номер... "Сизни  къарындашыгъыз больницада жатады, мен а аны  врачыма,  артха къайтсагъыз эди", -деп телефонну салып къояды. Аны ауазы бек къайгъылы болгъанын эслемей къоярча тюйюлдю.  Мен бу хирургну бек уста таныйма, биз элли жашды. Ол  операция этилген кюн  жууукъланы больница аллына жыйылып  туруучуларын сюймейди. Тейри,  къарындашымы саулугъу осалгъа айланмаса, ол чакъырлыкъ тюйюлдю  деген акъыл бла олсагъат артха тебирейме. Керти да къарындашым  ёлюмню бла жашауну арасындады. Аны бетине къарагъан окъуна  бек къыйынды. Врачла тёгерегин алыпдыла. Ала хар бири да къайгъылыдыла. Бизни бла угъай, бир бири бла да артыкъ сёлешип кюрешмейдиле.

Операция  ингирликде сагъат жетиде башланып, сегиз сагъатны ичинде барды. Андан сора юч кюнню бла юч кечени   хирург больницадан чыкъмай, саусуз къарындашымы жокълагъанлай турду. Юйюне уа ол игиге айланнгандан сора  кетгенди. Анда да кёп заманнга угъай, жаланда бир ненча сагъатха. Къарындашымы ол дуниядан къайтаргъанла - Аллах, андан сора уа  алтын къоллу хирургла   Хапаланы Элдар, Гузеланы Виктор, эндоскопист  Кантемир Бжедугов  эдиле. Ала ючюсю да бир кибик, бир бирни ангылап, тынгылы ишлегенлерини хайырындан ол  сау къалгъанды... Ма аллай   врачларыбызгъа баш урабыз. Биз аланы атларын ыспас бла сагъынмай къоймайбыз. Ала бизге къарындашлыкъ этгендиле",-деп жазгъанды  Хасания элде жашагъан Фатимат.

Къайсы врачныча, хирургнуча, Хапаланы Идирисни жашы Элдарны  аллай саусузлары кёп болуучудула. Бютюнда бусагъатда ковид-19 жайылгъанда. 2-чи номерли больница  пандемия  башланнган биринчи кюнледен окъуна госпитальгъа айландырылгъан эди. Врачлары бла медсестралары  уа  энчи кийимле кийип, сагъатла бла  къыйын саусузланы жашаулары ючюн кеслерини, юйюрлерини да тынчлыкъларын алып, кюреш бардырадыла.

Пандемия башланнганда, Элдар аягъын  ачытып,  больницада жата эди. Болсада  алыкъа таякъла бла айланнган жаш, аладан бирин да бир жанына салып, бири бла  ишлеген больницасына къайтады. Травматологияда анга бакъгъан врач  больницадан чыгъарын окъуна  унамагъанды,  алай ол кетип къалгъанды. "Мени тенглерим, врачла бла хирургла, медсестрала -  анда, мен а больницада, аягъымы ачытханма деп, къалай тынчайып  жатып  турайым",- деп, гипсин да алгъадан алдырып, акъсай - акъсай, ишге  келгенинде, аны  бек къыйын саусузла болгъан «къызыл   зонагъа» жибередиле.  Сегиз сагъатны энчи кийимледе, не аш ашар , не суу ичер амалынг болмай,   андан сора уа юйюнге, юйюрюнге угъай, санаторийледен биринде, къатынга бир адамны да къоймай, башханы къатына да бармай, кийик адам кибик  туруу... "

Больницада ишлегенингден эсе,  кеси аллынга бир отоуда, арбазгъа да чыкъмай тургъан  кёп да къыйынды.  Анасына, атасына, эгечлерине телефон бла сёлешип: «Тышына чыгъып айланмагъыз, ит аурууду бу. Бек къыйналадыла саусузла, кесигизни сакълагъыз",- деп тилегенин а бир кюнде да къоймагъанды Элдар. Аурууну жайылгъаны бир кесекге селейгенде, аланы эки ыйыкъгъа юйлерине  бир кесек солуп, эс табып къайтырча жибергендиле. Алай ала эки ыйыкъ угъай, тюгел бир ыйыкъ да озгъунчу артха чакъырылгъандыла. Алай бла Хапа улу бюгюн да  иш юсюндеди. Пандемияны кезиуюнде, кече кёз къысхан адет жокъ эди, саусузла кёп эдиле, врачла, медсестрала  жетишмей да къыйналыргъа тюшгенди. Бир врач эки-юч адамны жумушун толтургъанды.

Шахарны 2-чи номерли  больницасында кёп ахшы, ишлерин уста билген  врачла, медсестрала урунадыла. Алагъа башчылыкъны  белгили хирург Ботталаны Хадисни къызы Залина этеди. Бу больницаны эмда анда ишлегенлени   кёпле таныйдыла. Аланы араларында  Хапаланы Элдар энчи жерни алады. Хар заманда да аны аллына адамла  ышанып келедиле. Саусузла махтай эселе уа, сора барды  магъанасы аллай  врачны юсюнден жазаргъа.

Докторгъа адам болушлукъ излеп, анга ийнанып келеди. Чамда айтылгъаныча, саулукълу эм бай болгъан игиди жарлылыкъ бла бирге ауруулу  болгъандан эсе. Алай шёндю уа, жарсыугъа, болум ышарырча тюйюлдю. Алай эсе уа, не заманда да бир ышаныу  барды - уста доктор. Насыбынг, ол да билими болгъан, ишинде уста, адамлыгъы да болгъан врач эсе. Ма аллайладан бириди Хапаланы Элдар. Мен аны  бирле айтып угъай, кесим  кёрюп, сынап билеме. Ол  хирург-онколог-проктологду. Ишчи нёгерлерини, саусузланы да айтханлары анга шагъатлыкъ этедиле.

Арт жыллада онкологиядан базыкъ чегилери ауругъанланы  саны   кёбейе барады. Аны сылтаулары да кёпдюле. Алай,  врачла айтханнга кёре, саусузланы кёбюсю алагъа ауруулары озгъандан сора келедиле. Неде болур аны сылтауу? Саусузланы уллу кёллюлюклериндеми огъесе врачны билимсизлигиндеми? Ма ол сорууладан башлайма Элдар  бла ушагъымы.

-Бек алгъа,-дейди ол,- врачны билимлилигинден сора да, халаллыкъ бла огъурлулукъ керекди. Саусуз врачха ышанса, ол заманда тынчыракъ боллукъду экисине да. "Мен къоркъгъан этеме  врачлагъа барыргъа",-дегенле да тюбейдиле. Ала тюз тюйюлдюле. Къоркъсанг-къоркъмасанг да, ауруу бир жары кетерик тюйюлдю, анга  заманында багъаргъа керекди. Дагъыда шарт айтырыгъым, врач дарман жазып, муну  кюн сайын ичип турургъа керекди, деди эсе, аны да  алжаусуз толтурургъа борчлуду.

-Элдар, саусузгъа  аурууну, аны  заманында эмда къыстау бакъмаса, артда къалай болургъа боллугъуну юсюнден айтып, къоркъутур кереклиси бармыды? Сен, хирург-онкологча, ол ишге къалай къарайса?

-Сёз ючюн, мени оюмум алайды - саусуз неден ауругъанын билирге керекди. Ол аурууну къыйынлыгъын билмесе, врачны айтханын этмей къояргъа боллукъду. Сора бармыды магъана анга багъыудан? Дагъыда бу ишде саусузну къылыгъына, психологиясына кёре этерге тийишлиди. Бирине   диагнозун айтала эсем, башхасына уа айталмайма. Халындан окъуна ангылайса аны.  Аны  кёлюн тас этдирирге мени, не  башха врачны эркинлигибиз жокъду. 

Бардыла кеслерин къолларында тута билген, абызырамагъан, ангылаулу саусузла. Ала кеслерине, врачха да болушадыла, аллайланы аягъы юсюне салгъан къайда тынчыракъды. Тыш къыраллада, сёз ючюн, саусузгъа аурууун айтып къоядыла. Аланы жашау  къолайлары, психологиялары да бизден башхаракъды. Не букъдурлугъу барды, ала не жаны бла да бизден иги да онглудула, аны себепли алагъа хар жаны бла да  тынчыракъды. Медицина оборудованиялары, дарманлары, башха затлары да бизникиледен айырмалыды.

Адам больницагъа тюшген эсе, ол саулугъуна, кесине да сагъыракъ  болургъа керекди. Кеси кесин эгеген, дайым къайгъы болгъан жерге баргъан, ауур кётюрген да иги тюйюлдю, аллай затладан кенг турургъа  керекди. Саулукълу адам окъуна кесин аяргъа  керекди аллай затладан.  Адамла кеслерин аямагъандан, тапсыз болумладан, жашаулары къыйын болгъандан ауруйдула. Шёндю уа аны юсюне  экологияны бузулгъаны, ковидни жайылгъаны  да къошулгъанды. Ол а саусузланы саны кёбейе барырына себеплик  этеди. Аны ючюн   ауруулу угъай,  саулукълу  адам окъуна тынч, табыракъ болумлада  жашаргъа кюрешсе иги болур.

-Сен бусагъатда ауруу  тереннге кетгинчи аны  багъып башларгъа керекди дегенсе. Саусуз аны къайдан билсин, врачха бармаса. Адамны башы ауругъан сайын чабып поликлиникагъа, больницагъа уа  къалай барсын?

-Адамны  жыл саны къыркъдан бир атлады эсе, ауруса, аурумаса да, жылгъа бек аздан эки кере поликлиникагъа барып, участка врачына тюберге, ол айтхан анализлени берирге керекди. Анга кёре врач санынгда, чархынгда болгъан тюрлениуню билир, хайырланыргъа керекли тийишли дарманланы  жазар. Аланы да бир ичип башлагъан ахырына дери жетдирирге керекди. Элледен, районладан, шахарладан келгенледе да кёпдюле кеслерине уллу кёллюле болгъанла.

Мен врач,  билимли болгъандан сора да, ол халал, огъурлу адам болургъа керекди деген эдим. Огъурлу врач саусузгъа бек тынгылы къарарыкъды, анга  тийишлисича къайгъырлыкъды. Башха специалистлеге да къаратырыкъды. Алай  сууукъ кёллю врачла да шёндю аз тюйюлдюле. Мындагъы специалистле аурууну тюз диагнозун бек уста тохташдырадыла. Кесими ишлеген жерими  махтагъанча ангыламагъыз, алай бизни больницада бек уста специалистле  ишлейдиле.   Биз республикабызны  къайсы жеринден келгеннге да къарайбыз. Шёндюгю дунияда   чархынгы, аурууунгу юсюнден  да, башха затладан да бир кесек  окъуна билиминг, ангылауунг болургъа  керекди.

-Жыйырма биринчи  ёмюр  компьютер, Интернет техниканы айныууну ёмюрюдю. Хирургияда  уа не жангылыкъла бардыла?

-Биз бюгюн этген операцияланы  асламысы 100 жыл мындан алгъа да этиле эдиле. Къолубузгъа алгъан инструментлени, башха затланы айтсакъ да, артыкъ уллу  башхалыкъ жокъду. Медицина айнымайды, жангылыкъла жокъдула демеклик тюйюлдю ол. Кёп тюрлю жангы дарманла, оборудование да чыгъарадыла дунияда. Хирургияда да бардыла  тюрлениуле.  Не десенг да, медицина бек сейирлик ишди. Не жумуш да этейим, не иш бла да кюрешейим, алай къайсы усталыкъны сайларыкъ эдинг дегеннге уа  биягъы  ишими дерикме.

-Кесинги юсюнгден бир-эки сёз айтсанг эди.

-Мени жашауумда белгилерча зат болмагъанды. Школну Хасанияда тауусханма, сора бизни университетни медицина факультетинде окъугъанма. 4-чю курсда окъуй тургъанымлай, окъууну бла ишни  бирге бардыргъанны  магъаналыгъа санап, терк болушлукъ берген  станцияда, больницалада да  медбрат болуп ишлегенме. Бу больница ачылгъанда уа, Хадис Батталович чакъыргъанды. Базыкъ чегиге операцияла эте, багъа тургъанма.  2018 жылда уа  Дондагъы Ростов шахарда илму-излем  институтну ординатурасында да окъугъанма.  Хирург-проктолог-онколог  усталыкъны алгъанма. Интернатураны да Нальчикде  больницада  ётгенме. Артха къайтып келгенли бери мында ишлейме. Асламында медицина литератураны окъуйма, бизни ишде дайым окъуп, усталыгъынгы ёсдюрюп турургъа керекди. Мени  оюмума кёре, ансыз жарамайды.

-Асламында  медицина литератураны окъуйма дейсе. Врачланы кёбюсю, кеси ишигизден сора, бир башха жанына кёз нек ачмайсыз. Сёз ючюн, чам ингирледе, театрда, концертледе дегенча жерледе врачла артыкъ бек кёрюнмейдиле, деп таукел айтыргъа боллукъма.

-Угъай, мен асламында дегенме ансы, газетлени, суратлау литератураны да окъуйма. Медицинаны иши бек тынгысыз, къыйын  ишди. Саусузну бирде 2, бирде уа 4 сагъатны ичинде жарыргъа тюшеди. Андан сора бек арыйса.  Аллай  ишден сора театргъа, концертге барайым деген зат акъылынга келмейди. Тюзюн  айтсам, сюе эдим аллай бир жерге барыргъа, кёз ачаргъа, алай болмайды ансы, бютюнда озгъан жылда,  быйыл да. Ычхыналмайма. Атамы, анамы, эгечлерими, сабийлени да  айла бла кёрмейме. Дагъыда, саусузну жаргъандан сора да, анга  къайгъырыу керекди, ол эсинги бийлегенлей турады, аягъы юсюне болуп кетгинчи.

-Элдар, бу къыйын ишни сайлагъанынга, ачыкъ айт,  сокъуранмаймыса? Къуру саусузла, тарыгъыула...  Ишинге кёре дуниягъа кёз къарамынг да башхаракъ болады да.

-Школну бошагъанымда  окъуна хирург болур  муратым бар эди. Бек жаратханма  бу усталыкъны. Андан сора да,  атабыз терк болушлукъ берген машинаны жюрютюп тургъанды. Аны бла бирге бизни  юйге кёп врачла келиучю эдиле. Аланы кеслерин жюрютгенлерин, болушлукъ этерге терк жетгенлерин бек жаратханма. 

Мени юч эгечим барды. Аладан бири да  бу усталыкъны сайламагъанды. Болсада барыны да бийик  билимлери барды. Экиси устазладыла, бири   экономистди.  Атабыз бла анабыз бизге кёп къыйын  салгъандыла.  Сау болсунла. "Билим жашауну тутуругъуду, окъугъуз",- деучю эдиле ала,  тюзлюклерине хар кюнден тюшюне  келеме.

Окъугъанда, ишлегенде да хар зат да сен сюйгенча тап болуп бармайды, алай болушхан адамынгы  ышаргъанын кёрсенг, ол бек кёллендиреди. Ма анга къууана жашайма. Мени ишим адамлагъа керек кёреме  деген сезим кюч - къарыу береди.

-Сау бол, Элдар. Этген муратларынга жет.

-Сиз да сау болугъуз. Аурууланы юсюнден жаза-жаза,  адамланы  эслерин кеслерини саулукъларына бура турургъа керекди.

                                                  

Холаланы Марзият
Поделиться: