Дерслени ана тилледе бериуге къалай къарайсыз

Арт кезиуде ана тиллени окъутуу бла байламлы даулашла кёпден-кёп чыгъа барадыла. Жаш тёлю, бютюнда шахарда жашагъанла, ана тиллеринде къыйналып сёлешгенлери эсленмей къалмайды. Сёзсюз, сабий тилине юйюрюнде юйренирге керекди, алай школну да бу ишде магъанасы уллуду. Былайда мектепледе башланнган класслада битеу предметлени ана тилледе окъутургъа керекди дегенле да бардалы. Алай ол тюзмюдю? Биз аны юсюнден оюмларын башха-башха жерледе жашагъан адамладан соргъанбыз.

Расулланы Лейля, Нальчик:

- Сёзсюз, сабий ана тилин билирге керекди. Болсада битеу предметлени тауча неда къабартыча юйретиу уллу жангылычды. Биз  Россейни гражданларыбыз. Сора орус тилни тынгылы, шатык билмейин къайры барлыкъбыз, не этерикбиз. Химиядан, физикадан, алгебрадан, кёп башха предметледен ангыламланы къалай кёчюрюрге боллукъду миллет тиллеге? Кёчюрселе да, ол тюзмюдю. Алай юйреннген сабийни артда орус тилге тюзетирге болмагъанча къыйын тюшерикди. Мен билгенликден, алгъа жыллада бу ишни бардырып кюрешгендиле. Сынамгъа талай школну алып, анда башланнган класслада битеу дерслени миллет тилледе окъутхандыла. Артда ол сабийле абадан болгъанда да орус тилде сёзлени бир бирге жорукълагъа кёре халатсыз байлап тап сёлешалмай къыйналгъандыла, бир-бирледе аны ючюн кюлкюлю да болгъандыла. Орус тилни билиу башха илмулагъа да жолну ачады, сора сабийледен аллай онгну сыйырыу уа, мен сагъыш этгенден, уллу зорлукъду.

Мусукаланы Зубайда, Булунгу:

- Ана тилни сабийле школда окъумасала, ала анга бир башха жерде юйренирик тюйюлдюле, жангыз юйде сёлешиу да анга азлыкъ этеди. Бюгюнлюкде сабийлери ёз тиллерин иги билирге керек болгъанларын ангылагъан ата-анала кёп тюйюлдюле. Орамлада, халкъ аслам жыйылгъан жерледе да асламысында орус тил эшитиледи. Колледжде ишлегенимде, окъуучуларым ана тиллеринде сагъышларын айтыргъа сёзле табалмай эдиле. Аны сылтауу  школда бу дерсле иги берилмегениндеди. Ол себепден ана тилледен дерслени борчлу халда юйретиу игиди. Болсада битеу предметлени тауча, къабартыча юйретиуню тюзге санамайма. Биринчиден, алай этерге методикала, китапла, жарашдырылмагъандыла, терминле миллет тиллеге кёчюрмегендиле. Бек башы уа - артда сабийле бийик билим алгъанда неда республикадан тышында болгъанда къыйналгъан этерикдиле.   

Эбуланы Асият, Тырныаууз:

- Жетинчи классха дери битеу дерслени малкъар, къабарты тилледе бериуню жаланда бир сылтау бла дурус кёрмейме: ол аланы андан сора билим алыуларына уллу чырмау этерикди. Нек дегенде аллай бир замандан сора сабийге орус тилни ангыларгъа, предметлеге кесине жангы тилде юйренирге, тенглери бла байламлыкъла тохташдырыргъа къыйын боллукъду. Биз кёп миллетли республикада жашагъаныбызны эсге алсакъ а, бу проблема бютюн тереннге кетерикди. Башха-башха халкъланы келечилери бир бирлери бла тап ушакъ окъуна бардыраллыкъ тюйюлдюле. Алай, ана тилден дерслени школда тынгылы, магъаналы, терен да берирге кереклиги баямды. Бек башы уа – сабийни ёз тилине юйюрде юйретирге тийишлиди.

Ахматланы Мадина, Вольный аул:

- Мен оюм этгенден, бир жанындан бирси жанына чабыу игиликге келтирлик тюйюлдю. Сёзсюз, сабий ана тилин билирге керекди. Алай ол юйюрню борчуду. Ата-анасы башха-башха миллетледен эселе уа, балала къалай болсунла? Алай закон кийирилсе, энчи бир тилни сайлагъанда, сабий атаны неда ананы болушлугъундан кем къалады. Мен кесим къабартылыма, таулу юйде келинме. Сабийлерими садха бергенимде ала эки тилни да уста хайырлана эдиле. Орус тил бла халыбыз осалыракъ эди. Ингирде аланы алыргъа баргъанымда, юйретиучу ала орус тилни иги билмегенлерин жаратмагъанын ангылатады. Мен ала эки тилде эркин сёлешгенлерин ангылатыргъа кюрешеме. Алай ол: «Бизни армянлы нянечкабыз а ала бла къалай сёлеширге керекди да сора?»-деп, манга тынгыламайды. Тилле бла байламлы ма аллай чурумлагъа тюбегенбиз. Школланы юслеринден айтханда уа, ана тилледен сагъатланы къысхартмай, аланы сабийлени сейирлерин къозгъарча къураргъа керекди.

Бу соруу бла байламлы мени бир зат жарсытады –сабийим артда,  усталыкъ билим алыргъа сюйсе, вузгъа кираллыкъ тюйюлдю. Ала орус тилде бош сёзлени окъуна келишдирип айталмазлыкълары хакъды. Бюгюнлюкде, шёндюгюлю излемлеге кёре, биз жангыз да миллет тилле бла хайырланып ишлеяллыкъ, жашаяллыкъ тюйюлбюз.     

 

Сорууну Кульчаланы Зульфия бардыргъанды.
Поделиться: