Анда чекле жокъдула дейдиле

Парий аны сюймейди. Иеси да алай. Болсада жашайдыла ала бир арбазда. Ким биледи, Булутну бир кюнде  арбазда кёрмей къойса, Адырахман излеген да этер. Кёзлери бла ансы... Алай сунады. Булут арбаздан кетип къалалмайды, анда жашагъан ариу сабийлени къоюп. Ала уа тёртдюле – юч къызчыкъ бла бир аламат жашчыкъ.

Аланы хар бирини къылыкъларын иги биледи Булут, ёсгенлерин да кёрюп келеди. Ма аны ючюн байланыпды ала бла ёмюрге. Аналары, ариу Мариям, анга адамгъача сёлешиучюсю, аны бла оюмлашыучусу эсиндеди парийни. Бютюнда Аслийни суу алып бара тургъанлай, ызындан жетип, басма кёлекчигинден тартып, суу жагъасына чыгъаргъандан арысында уа, Булутну бютюнда бек къубултуучу эди. Ол кюн келтирген эди арбазгъа да.

– Аздыла да ашаучула, муну да иги эди бери юйретгенинг, – деп, Адырахман бийчесине тырман этгени да эсиндеди парийни.

– Огъурлуду. Къой, сабийлени аталары, арбазда турсун. Бу болмаса, бюгюн Аслийни суу алып кетип, жиляу эте турлукъ эдик.

– Сабийлеринге къарай тур. Сакъ бол. Суу боюнунда жашагъанынгы билесе.

Тамата къызчыкъла кёп ёчешгендиле, анга не атайыкъ деп. Артда уа ол эркинликни Аслийге бергендиле, ол болмаса, парий аланы арбазгъа келлик тюйюл эди да, ма андан. Ма алай бла Акъбулут болуп къалгъанды юйсюз, кюнсюз парий. Артда уа сабийле анга Булут деп къойгъандыла, атын къысхартып.

Мариямны ауазы бюгюн да къулагъындады парийни.

– Я Аллах, я Аллах, огъурлу танг атдыр! – деп  чыгъыучу эди ол эрттен сайын босагъагъа.

Артда уа юйден гыржын бишген ийис келип башлай эди. Бишген гыржынны бир кесек сууутургъа арбазда ючаякъ юсюнде салса Мариям, ит аны къатына кишини иймегенди, кеси да тиймегенди анга.

– Аша, харип, Булутчукъ, аша сен да. Мен аман сени унутуп, кесим тоюп олтурама, – деп, кесине уруша чыкъса Мариям юйден, парий аллына барып  ыразылыгъын битеу билген амалы бла кёргюзтгенди.

Гыржын ючюн да болур, биринчиден а ариу сёзю ючюн, жумушакъ къарамы ючюн. Артда уа бир аман ауруу тийди да Мариямгъа, ол, юйден кетип, кёп туруп келди. Аны элтип баргъан машинаны ызындан жол жингиригине дери чапхан эди парий, алай андан не келсин? Мудах болуп къайтхан эди ол Мариямсыз арбазына.

Мариямны юйге келтиргенлеринде уа, ол ундурукъдан къопмады. Парий, эки аягъын да къабыргъагъа тиреп, анга терезеден къараргъа кюрешгенин кёрюп, Аслий аны юйге чакъыргъанда, ол бир кесек мычыгъан эди, ары кирип баралмай.

Мариям анга:

– Булут, харип, сен акъыллыса, кёресе манга келип тургъан кюнню. Аталарын да жарлы этип, сабийлени да ёксюз этип барама. Санга уа ыразыма…

Парий андан чыкъгъандан сора  юч кюн тургъан эди ашамай. Баям, Аслий, юсюне сюелип:

– Аша, Булут, мама къайгъы этип турады санга. Аны аллай бир инжилтме. Кеси да къыйналып тургъанын кёресе, – дегенден сора  бургъан эди ол башын табагъына.

Мариям кетгенли уа  юйде тынгысызлыкъ орналгъанды. Аналарына тансыкълыкъларын кётюралмай, ол, бу сылтау бла да жиляйдыла сабийле, тюйюшедиле бир бирлери бла. Къурумайды даулары.

Бирде тынчлыкъны къызчыкъланы кичиси Маржанат бузады, анасын излеп. Ол заманда Лейля, аны къолуна алып, арбазгъа чыгъады. Сора Булут аланы алларына барып, къуйрукъ булгъап, башын ёрге тутуп, кёзлерине къарайды. Анга не атадыла деп угъай, сабийни эсин кесине бёлюп, къылыкъ этгенин тохтатыргъа.

– Ма, къарачы, гутча санга айып этеди, бу уллу къыз нек жиляйды деп. Алайды да, Булут? Жиляма, Маржанат, кёрюрсе, санга Аслий къаллай саугъала келтирсе да тамбла Нальчикден. Къытай кампет алып келсе, сюесе да?

Къызчыкъ, жилямукълары тауусулуп, ол артдагъы эки тёгерекчиг а саз жаякъчыкъларында тохтап, жаулукъ къысып тургъан башчыгъын силкеди.

Лейля сабийни бетин хуржунундан чыгъаргъан къол жаулукъчугъу бла сыйпап, къызчыкъны жерге салады.

Суу жагъасында ала бирге айланыучудула, юйден узагъ а кетмейдиле. Жашчыкъ аны юсюне минип ойнаса, ит ыразы болмагъанын кёргюзтмейди. Ол а кюледи, къонгуроу тауушчугъу арбаздан кюннге жол ызлай. Жашчыкъ тюз да анасыча кюледи да, аллай кезиулени бек сюеди Булут.

Сууну ары жанында тирмен тыхырдайды кече да, кюн да. Адырахман анда ишлейди. Жашау нёгери кетгенли  аз кёрюнеди юйде. Сабийлени жокълаб а турады, сууну ары жанындан къарап. Бирде аны бери тартхан кюч таркъайгъан, тауусулгъан сунады ол. Алай а юйде Мариямны аз эсленнген ызы тартады жюрегин бери.

– Келдингми, сабийлени аталары? – деген жумушакъ ауаз тюбейди Адырахманнга, хар ол юйге киргени сайын.

Сора Адырахман сейир да, къууаннган да этеди: дуниясын алышхан бийчесини жылы ауазы бу отоуда жашап тургъанына.

Бирде, тирменнге киши келмей турса, ол кёп сагъыш этеди. Оюмлары уа бу къуралмагъан жашаууну юсюндендиле. Ангыламайды ол Аллах анга бу бошалмагъан сынауланы нек бергенин. Эртте, анга алты жыл да толгъунчу, эл къыйырында жер юлюшлеринде чага этип, къайтып келе тургъан анасын бла тамата эгечин ырхы алып кетген эди. Юй толу сабий ансыз ёсдюле.

Къаралып къалгъан эди ол кюнледе Абдул-Керим, Адырахманны атасы. Ариу адам эди, зат бузмагъан сыфатын, чырайын да. Энтта да алаллыкъ эди къатын, алай анча сабийни юсюне келирге ким сюер, келсе да, аланы кёллерин алалырмы, алалмазмы деп турду. Артда, къызы Нафийсат жетгенде, аны киши юйюне берди. Киеу да эл сюйген адам, уллу юйюрден. Къарындашлары, кеси да сийдиклери тирмен айландыргъанла. Уллу Ата журт уруш башланнганда, ары да бирге кетген эдиле киеу бла Адырахман. Ызларындан а кичи жашларын да чакъыргъан эдиле Абдул-Керимни фронтха. Тёрт къарындаш тёрт жерде ушкок кётюргендиле къанлы фашистлеге. Жаланда Адырахман сау чыкъгъанды ол от, окъ иелик этген жерден. Сейир тюйюлмюдю, не жаралы болмай, не, кёплеча, жесирлик сынамай, жаяулай Прохладнадан Берлиннге дери барып къайтханды.

Ол насып эсе да, анга Адырахман башха тюрлю къарайды. Насып болса, къарындашлары да къайтыр эдиле, аланы ёсдюреме деп, кюн кёрмеген атасы халкъ сюйген Абдул-Керим да киши жеринде терслик ууатхандан жоюлмаз эди.

Анасын артыкъ бек эсгермейди Адрахман, жарсымагъандан угъай, аны бла кёп жашамагъандан, баям. Алай сунады. Садакъаларын а бериучюдю аны, сыфаты эсден кетген эгечи Фаризатны, атасыны да.

Атасын кюн сайын да эсгереди, бютюнда арт заманда. Мариям кетгенли уа бютюнда. Атасыны къабыры узакъ Къазахстанда къалгъанына бек жарсыйды ол. Эл эфендисине да айтханды аны юсюнден.

Мухаммат а:

– Да, Адырахман, Аллах кеси буюрады ол ууахтыны сюйген къулуна, ол къайда жетеригин да кеси жазады. Анга киши оноу эталмайды. Алай ма бу жер да, кёк да, – бары да Аллахныдыла, къайда жатса да, атанг муслийман топуракъгъа тюшгенин билип тур. Жюрегинге аны бла сабырлыкъ сал. Ол дунияда уа чекле болмазла, – деп, жапсаргъанды сабийликден бери тенглик этип келген шуёхун.

Алай да болур, болсада сабийлери аны къадарын ызлагъанлары ючюн а кюеди Адырахман. Бирден бирге ётген минчакъ кибик, бу сынау нек къайтарылгъанына сейир да этеди. Жети атагъа дери гюнях тёлюден тёлюге ётюп келеди дейдиле. Кимни гюняхын тёлейдиле ала барысы да? Кишиге зорлукъ этген ата-бабалары болуп да эшитмегенди ол. Аппасы Къурман, атасы Абдул-Керим, кеси да тынч адамла.

Итни уа сюймейди. Сюйген да къалай этсин, бошлап къойса, Мариямны къабырындан кетмейди ол сора? Жарлыны асырап къайтханлай, киши да эслемей, кесин ары атып, парий аны къабырын къазып башлагъанын унутмайды ол. Андан бери эки жыл чакълы ётюп келеди, тюз да арбазда сынжырдан ычхыннганлай, кесин ары атады Булут.

Аллах кечсин, биринчи заманда Адырахман къоркъуп окъуна тургъанды ол жарлыны саулай зат асыраб а къойгъан болурбузму деп. Алай да болады дейдиле. Аллай бир затданмы атады кесин парий ары деп, сау кече тынчаймай чыкъгъаны да болгъанды. Ол биринчи кюн а бек огъурсузлукъ этген эди Адырахман – дууагъа жыйылгъан халкъ къарап тургъанлай, парийни таякъ бла тюйюп, сейир сынсытхан эди. Андан бери ол аны къатына келмейди.

Узун кечеледе, сабийлени уятмазгъа кюрешип, акъырынчыкъ сынсыйды парий, къабырла таба къарап. Олтурады сууукъ юйюнде, ун жугъу кийимлерин да тешмей  Адырахман. Къабыргъадан а Мариямны сураты къарайды анга, къара кёзлери бирде жандауурлу жилямукъладан тола, бирде жарыкъ ышара:

Бюгече уа ол сейир тюш кёргенди.

Намаз эте тура эди Мариям бир ариу жашил талачыкъда, атасыны кийик намазлыгъына ийилип.

Ол бошагъынчы сакълап туруп:

– Аслангерий къызы, тейри, бу жолгъа дери билмей эдим сени былай Аллахны тюз къулу болгъанынгы, – деди Адырахман.

– Да анга нек сейир этесе, сабийлени атасы? Биз жаш болгъанда, къырал къоймай турду. Мында уа, Аллах бирди, жашау алайды, – деген эди Мариям. – Анам юйретгенди. Атам а, харип, ол аман дунияда да, эфендилени тутуп айланнганда да, къоймагъан кёре эдим намазын. Сен да юйрен. Намаз жюрегинги таза этеди.

– Ала, Мухамматны патыуаларындан да эригип жашайма. Сен да анга къошулма. Таза этиб а, харамлыкъдан толуп тура болурма мен.

– Кёп жерледе айланнганса, жюрюгенсе. Кесинг билип, билмей да этген гюняхларынг болур. Ол итге да не зарауатлыкъ сынатханса, мени ючюн деп… Аллахдан кечгинлик тиле. Мен да тилейме кесим ючюн, сени ючюн да...

Баям, аны ауушханын унутуп:

– Тиле, тиле, ишинг-кючюнгмю къалады, – деди Адырахман сансыз. – Сора эс жыйып: – Жанынгамы тийдим, Мариям? – деп, сюйгенини жюрегинден кетмеген, айтыргъа жигитлиги да жетмеген атын эшитдирип айтды.

– Сабийлени атасы, кёремисе ол анда талачыкъда къартланы?

Кёрдю Адырахман акъ кийимли къартла бирер намазлыкъ да жайып, дууа тутуп тургъанларын.

– Ол бери къыйырындагъы атабызды. Мен танымагъан атабыз, – деп да къошду Мариям, баш иеси ангыларча.

– Да ол Къазахстанда къалгъан эди да?

– Мында чекле жокъдула. Хо да, не хапар айта турама, келсенг, кесинг да билирсе…

Энтта да жатарыкъ эди Адырахман сау кюн, сау ай, жашау узуну, Мариямны кёрюп, андан тансыгъын алыр ючюн  алай аны жарыкъ сыфаты ата тургъан тангда эрип кетди.

Арбазгъа чыгъа келип, босагъа аллында Булутну кёрюп, тохтады Адырахман. Аны мудах кёзлерине къарай, мычыды. Сора  жанына чёкдю да… жиляды.

Аланы экисин да тансыкълыкъ къалай къыйнагъанына къарай, туманларын ёрге жыялмай кёп тургъан эди ол кюн танг.