Быйыл кюч алгъан законла

Айлыкъ эмда жашау этерге  жетерик ахчаны эм аз ёлчемлери, эл мюлк ипотека, къырал жумушланы тамамлау, ЗАГС-ланы ишлерин игилендириу. Жангы жылны башындан бери  къаллай федерал законла  кючлерине киргендиле?

Социал тёлеуле ёсгендиле

1 январьдан айлыкъны эм аз ёчеми ёсдюрюлгенди. 2021 жылда ол  къыралда орталыкъ  хакъны 42 проценти тенгли боллукъду – 12 792 сом. Жашау этерге жетерик ахчаны эм аз ёлчеми уа 11 653 сом болгъанды. Ол а  орталыкъ хакъны 44,2 проценти тенглиди.

Жылны башында аналыкъ капитал 483,9 минг сомгъа дери ёсдюрюлгенди – юйюрде биринчи бала туугъанда. Экинчи сабийге - 155,5 минг сом. Алай юйюр биринчи бала туугъанда къыралдан ахча алмагъан эсе, экинчиге капиталны ёлчеми 639,4 мингден аслам боллукъду.   

 Жылны ичинде файда 5 миллион сомдан озса, НДФЛ 15 процентге жетерикди. Бу хча уа  аз тюбеген аурууладан къыйналгъан сабийлени багъыугъа къоратыллыкъды.  Алай файда бир кере тюшсе, сёзге, фатарны сатханда, НДФЛ, алгъынча, 13 процентге сакъланыллыкъды.

Электрон урунуу китапчыкъла

  1 январьдан ишге биринчи кере тохташханлагъа урунуу китапчыкъла электрон халда жарашдырыладыла.  Къагъыт урунуу китапчыкълары болгъанла да аны электрон халгъа кёчюрюрге боллукъдула. Алай ол борчлу халда этилмейди. Алай бла  хар ишчини да урунуу борчларыны, стажыны юсюнден шартла электрон тюрлюсюне   РФ-ни Пенсия фондуну информация    системасында сакъланыллыкъдыла.

Урунуу кодексге  ишни дистанция амал блакъурауну низамы кийирилгенди.  Жангы закон ишчилени урунуу эркинликлери толлукъларына ышандырады. Алай бла урунуу рынокда конкурентли болалмагъанланы эркинликлери къорууланнганларын белгилерчады – саулукъларына кёре чекленнген онглары болгъанланы, юйде туруп, сабийлеге къарагъан аналаны, пенсия жыл саннга жетгенлени.

Эл мюлк ипотека

Арендада болгъан жер участкада инсан жашау журт ишлетирге ипотека алыргъа боллукъду. Эл мюлк ипотека 0,1-3 процентге берилгенин эсгертирге сюебиз. Аны жер сатып алыргъа эмда анда жашау журт ишлетирге алыргъа боллукъду. Бу льготалы амал бла элледе эмда халкъны саны 30 мингнге жетмеген шахар округлада жашагъанла хайырланыргъа эркиндиле.

  Къырал белгиле, къонакъ юйню категориясы

Женгил промышленностьну товарларына борчлу халда къырал марка салынырыкъды. Аланы жарашдырыу, сатыу-алыу бла кюрешгенле битеу шартланы «Таза белги» системагъа кийирирге керекдиле.  

Дагъыда  1 апрельден  сырагъа аны мурдорунда чыгъарылгъан суусунлагъа къырал марка салынып башлагъанды. Бу иш сынау халда этиледи эмда 2022 жылда 31 августха дери бардырыллыкъды.

Къонакъ юйню категориясы болмаса, аны иеси административ жууапха тартыллыкъды. Тийишли документсиз  адамланы къонакъгъа алыу жумушланы толтурургъа эркин этилмейди. Алай къонакъ юйде отоула 15-ден аз эселе,  2022 жылда 1 январьгъа дери аллай чекле салынмайдыла.

 IT налог

 IT-компанияланы файдаларына налог 3 процентге дери азайтылгъанды. Дагъыда ала бюджетден тышында къырал фондлагъа этген тёлеуле 14 процентден 7,6 процентге дери аз болгъандыла. ОМС-ни бюджетине уа – 0,1 процент. Страховой тёлеулеге льгота уа болжалсызды.     

Алай бла Россейде IT бизнесде тохташдырылгъан налогла Индияда, Ирландияда болумдан да файдалы боллукъдула. Бу эки къыралда уа информация технологияла бла кюрешгенлеге налогла эм гитчедиле. Бу мадарла    Россейден бийик технологияла бла кюрешген компанияланы кёллендирир, бу отрасльгъа инвестицияла кёбейтир мурат бла этиледи.

Сабийни, ахчасы жокъ эсе да, жолда къояргъа жарарыкъ тюйюлдю

16 жыллары толмагъан акъылбалыкъ болмагъанланы (ала кеслери келе эселе) пассажир транспортдан къыстаргъа жарарыкъ тюйюлдю. Сабийни ахчаны тёлеялмагъаны ючюн кесинлей жолда къояргъа жарамайды, ол аны саулугъуна, жашаууна да къоркъуулуду, деп белгилейдиле законну хазырлагъанлы. Ол кючюне быйыл 7 мартда киргенди.

Инсанны юсюнден шартла

Мындан ары «тынгылау басып» инсанны юсюнден шартланы хайырланыргъа эркин этилмейди. Инсан аланы белгили этген кезиуде, ол санда атын, тукъуму, телефон номерин, электрон адресин, жашагъан жерин, аладан къайсыларын букъдурургъа, къайсыларын а ачыкъ хайырланыргъа жарагъаныны юсюнден оноуну кеси чыгъарлыкъды.

Адам, жукъ да айтмай, тынгылап тура эсе да, ол шартланы  хайырланыргъа эркин этгенине саналмайды. Операторла инсандан биринчи тилек келгенлей, аны юсюнден битеу шартланы басмадан кетерирге борчлудула. 

Тыш къыраллы агент

Организация тыш къыраллы агент болгъаныны юсюнден шартланы Юстиция министерствогъа белгили этмесе,   уголовный жууапха тартыллыкъды.  Коммерциялы болмагъан организацияла - тыш къыраллы агентле къырал реестрге салыуну юсюнден документлени дайым да бермей, заманны созуп турсала да, жууапха тартыллыкъдыла. НКО-тыш къыраллы агентле энчи маркировка салмай продукция чыгъарсала, ол санда Интернетде да, 300-500 минг сом тазир тёлерикдиле.

Социал пенсиялагъа къошулгъанды

1 апрельден социал пенсиялагъа 3,4 процентге индексация этилгенди. Бу ахча ишчи  стажы жетмей, страховой пенсия алмагъан инсанлагъа, сакъатлагъа тёленнгенин белгилерчады.

 Индексация пенсиячыгъа жашау этерге жетерик  ахчаны эки жылны ичинде ёлчемине кёре  саналады.  Алай бла ахча къошулгъандан сора социал пенсия къыралда орта эсеп бла 10 183 сом боллукъду. 

Электрон техникада россейли программала

  Апрельден башлап, электрон техникада россейли программала салыныргъа керекдиле. Смартфонлада,   планшетледе,   Smart TV телевизорлада, ноутбуклада, компьютерледе, ала 2021 жылда 1 апрельден сора чыгъарылгъан эселе, россейли ПО  болургъа тийишлиди. Ол тыш къыраллы продукцияны ата журтлу товарла бла алышыу программаны чеклеринде этиледи эмда къыралда цифралы технологияланы айнытыугъа себеплик этерикди. Жангы низам ата журлу компанияланы конкуренциягъа чыдамлы этерикди, деп акъыл этедиле законну авторлары.

 Тютюнню  багъасы

Тютюнню багъасыны эм аз ёлчеми тохташдырылгъанды – андан узуз этерге жарарыкъ тюйюлдю.  Бу жангычылыкъ инсанланы саулукъларын сакълаугъа бурулупду эмда жалгъан продукциягъа къажау мадарланы чеклеринде этиледи. Алай бла энди тютюнню бир пачкасы 108 сомдан учуз сатылмазгъа тийишлиди. 

Инвестициялагъа себеплик

 Россейде инвестициялагъа себеплик этер, бизнесменлени кёллендирир мурат бла «Капиталовложение» къырал информация система ишлеп башларыкъды. Анда инвесторлагъа керекли билдириуле, жангылыкъла басмаланырыкъдыла. Системаны сайтында къырал эм муниципал болушлукъну мадарлары, бюджетден ахча къаллай жумушлагъа бёлюннгени да басмаланнганлай турлукъду.

 2 апрельден   3 жылдан 7 жылгъа дери сабийлеге ай сайын этилген тёлеулени жангыдан санауну юсюнден заявление жазаргъа боллукъду. Бу иш РФ-ни Президентини быйыл 10 мартда къол салгъан  Указыны чеклеринде этиледи. Документге тийишилиликде, тёлеулени ёлчеми юйюрню файдаларына кёре саналлыкъды. Ол жашау этерге жетерик ахчаны эм аз ёлчемини 50, 75 неда 100 проценти тенгли боллукъду.