«Врач сабийни кесине жууашдырыргъа, аны бла бир тилли болургъа тийишлиди»

Хар ана сабийи саулукълу болса сюеди. Баям, не иги къарасанг да балагъа, аны бир-бир аурууладан къутхаралмайса. Ол а педиатрны болушлугъу керекли боллугъун кёргюзтеди. Сабий аурумазча, къалай къараргъа кереклисини юсюнден Хасания элни амбулаториясыны врач-педиатры Баллиланы Сафарбийни къызы Фатима бла ушакъ этгенбиз.

- Фатима, гитчеледе аслам тюбеген аурууланы статистикалары бармыды? 

- Биринчи жерледе - вирус инфекцияла бла кесекледиле. Биз билген аурууладан ол экиси кёбюрек тюбейдиле. Ковид бла байламлы адамла, тазалыкъны жорукъларын тута, къолларын кёбюрек жууа башлагъандыла, аны хайырындан чеги ауруула азыракъ болгъандыла.

- Сабийле бла ишлеуню да энчиликлери болур?

- Доктор сабийни кесине жууашдырыргъа, аны бла бир тил таба билирге керекди.  Балаланы бакъгъанда, уллу эслилик изленеди, нек дегенде аланы ёсюмлери тохтамагъанды эм ала алыкъа къарыу жыймагъандыла. Аны ючюн дарманланы дозировкаларын жазгъан кезиуде сакъ болургъа керекди. Аланы оздурсанг, ол аллергиягъа эм андан осал болумлагъа келтирмезча.

Тамата халын айтып билдиралса да, гитче аллай жууапны бералмаз. Жыллары толмагъан сабийлеге дарманла биринчи кере берилирге боллукъдула. Алагъа багъыу хата келтирмезча, дарманны къаллай бир берирге кереклисин врач тюз тергерге керекди.

- Бусагъатда пандемия ючюн эпидемиология хал битеу дунияда да осалды. Сабийле коронавирусну абаданладан эсе женгил кётюредиле дей эдиле.  Алай биринчи заманладан эсе бусагъатлада ала кёбюрек аурургъа боллукъларын эшитебиз. Аны юсюнден не зат айталлыкъса?

-  Абаданлада, акъылбалыкъ болмагъанлада да COVID-19 тюбегени белгилиди. Алай а бусагъатда болум алгъадача къыйын тюйюлдю. Аслам халда уа ол таматаракъ сабийледе тюбейди, онюч-онбешжыллыкълада. Эндиге дери да акъылбалыкъ болмагъанлада коронавирус азыракъ тюбегени эмда ол алада абаданладан эсе женгил нек озгъаны белгисизлей къалады. Аурууну башхалагъа ата-аналарындан эсе бегирек акъылбалыкъ болмагъанла жукъдурадыла.

Таматаракъ сабийле бла акъылбалыкъ болмагъанла коронавирусну юйдегилеге, тышында жамауат аслам жюрюген жерледе да бирча жукъдурургъа боладыла. Аллай оюм барды – инфекцияны жюрютген акъылбалыкъ болмагъанла бурунларында эм тамакъларында вируслу «ауурлукъ» бла ковидни къозгъаучу вирусну, таматала бла тенглешдиргенде. Алай а сабийледе симптоматика азды. Биринчи заманлада ала ОРЗ-ча ётедиле, ауруу артда кёргюзтеди кесин. Алада асламысында аны ышанлары билинмейдиле.

Адамла тазалыкъны жорукъларын асламыракъ жюрютюп, къолларын кёбюрек  жуууп башлагъандыла, дистанцияны тутадыла, аны бла байламлы инфекция ауруула азыракъ болгъандыла. Аланы санына чеги аурууланы бла ротовирусланы къошаргъа боллукъду. Сууну да асламыракъ ичип тебирегендиле.

Биз ковид бла ауругъанлагъа энчи къараргъа кюрешебиз. Юйлерине барып,  анала бла сёлешебиз, психология жаны бла болушургъа да кюрешебиз. Ангыламагъан соруулагъа жууапла беребиз. Ауругъанны билсек, анга хар кюнден бармасакъ да, бир кюнден сора келебиз. Сабийни ауругъаны къалай ётгенин кёребиз, битеу кереклисин этерге кюрешебиз.

- Жаш ата-аналагъа  сабийлерини саулукъларын сакъларча, къаллай эсгертиуле этерик эдинг?

- Сабий салкъын хауада кёбюрек айланыргъа керекди. Юйге таза хауа кирирча терезелени, эшиклени ачаргъа кюрешигиз, чыныгъыу да профилактикача игиди. Алай а сууукъ ётдюрмезге керекди: жылы кийиндиригиз.  Белокла бла углеводла, жауу кёп болгъан азыкъны ашаргъа кюрешигиз. Кёгетле да хант къангада эркин болургъа керекдиле.  Аллергияны къозгъагъан затланы уа бермегиз.

- Сени оюмунга кёре, антибиотикле керекмидиле? Аласыз къалай бакъдырыргъа боллукъду? Бу соруу бюгюнлюкде кёплени тынгысыз этгенлей турады.

-  Антибиотикле ауругъанны температурасы юч-тёрт кюнден артыкъ турса, интоксикацияны шартлары кёрюнсе неда бактериялы инфекция къошулгъан эсе хайырланыладыла. Айтханымча, врачсыз, кеси аллына дарманланы берирге жарамайды.  Алай ковид бла ауругъанланы алсакъ, алагъа антибиотикле ичирилмейдиле, нек дегенде ол вирусду.

Аны бакъдырырча врач вирусну ёлтюрген дарманланы жазады. Чайладан, сокладан эсе, мени оюмума кёре, суу игирекди. Нек дегенде ол ауруудан къан къалын болуп барады, ол а тромбозгъа келтирирге болады, суу а аны жукъартады. Тромб ёпкелеге кетсе уа, адам ёлюрге боллукъду. Температура кётюрюлгенде, кёбюсюнде парацетамол бериледи.

-  Витаминлени уа, заран келмезча, къайсыларын берирге жарарыкъды?

- Бир жылы толмагъан сабийлеге асламысында  Д витаминни жазабыз, анга аллергиясы болгъан балала бек аздыла. Кюн витамин чакълы бир хайыр бермейди.

С витамин вирус аурууладан бериледи, ол саннга-чархха болушлукъча барады, короновирус бла ауругъанлагъа уа аны кёбюсюнде Д3 витамин бла бирге бередиле. Таматаракълагъа уа дагъыда цинк жазылады, керекли ёлчемде.

- Кесингден а окъуучуларыбызгъа не айтырыкъса?

- Хар заманда да тазалыкъны тутаргъа, иги ашаргъа, физкультура бла кюреширге, саулукълу жашау бардырыргъа кюрешигиз дерик эдим. Ол заманда абаданла саулукълу жаш тёлюню ёсдюрлюкдюле. Ол а шёндю бек магъаналыды.