Алф Алибек

Текуланы Жамалны «Ёксюз» деген повестинден юзюк

Нарт къарыуу болгъан адам эди Алибек. «Алф Алибек» деучю эдиле кесине да эллилери къубултуп. Чалгъыны кезиуюнде гектарны аудуруп чыгъыучу эди солумай, жыйында алчыладан бири болуп. Бичени бла аугъан арбаны жангыз кётюрюп аягъы юсюне салгъаны да болгъанды. Бир жол, Тыкырлада, чылгъычы жыйын, зурнук сюрюуча тизилип, такни сёдегей тутуп чала тургъанлай, алайдан узакъ болмагъан малчы къошдан бир жаш ёпке солуу этип жетеди да, колхозну къунажини терен чатха кетгенин жарсып билдиреди. Арсарсыз тебирейди Алибек жашны биргесине. Келип къараса, юйреннген ат бир жанындан башха жанына секирип ётерча тар чат эди, асыры теренден тюбю кёрюнмеген. Ма андан кётюрюп чыгъаргъан эди экижашар къунажинни саппа-саулай.

Бир жолда уа сау гебенни кётюрген эди Алибек ёчешип. Къыш  кетмезге ант этген кибик, къары бла, сууугъу бла узакъгъа созулгъан эди ол жыл. Жаз башыны келгенин сан этмеген сууукъла тутуп, кюн бетлени ачылыргъа, малланы халжарладан чыгъарыргъа къоймай тура эдиле. Анга кёре элде бичен аз-аздан тауусула бара эди. Биченлери тауусулуп, мулхаргъа таянып, аппакайты болуп къалгъанла да аз тюйюл эдиле. Таулуну уа, кесигиз билгенликден, малы ач болмасын ансы, кеси ач болгъанын тюкге санамайды. Ёмюрлени теренинден бери аны жашау тиричилигинде бола келгени да алайды.

Алибек да къалгъан эди ол жыл бичен тарлыгъына. Эрттен сайын кёкге умутлу къарай, Аллахдан тилек эте, мулхар бла кечиндире турду малны ауукъ заманны, ол дыккы тауусулгъунчу кюн ачылыр эсе уа деген ышаныулукъда. Къарны уа эрир акъылы жокъду, тар ауузгъа туман къондурмаучу сахиник аны жанлы болгъанды да бу жол, сууугъу бла сымарлагъанлай, къабырчакъландыргъанлай турады. Жаз башын не айтаса, къыш айлада окъуна эл малын кечиндириучю кюн бетлени къалын къар жабып тургъаны да ол сахиникни кетерге унамай, аякъ тиреп тургъаныны хатасынданды.

Биле эди Алибек ол адыргы мулхар да кёпге жетмезлигин. Эл эрттеден сакълагъан самал же бу хайырсызны къыстап, кюн бетледе къауданны ачмасы бу къысха кюнледе халжар башланы чачаргъа тюшеригин да. Алайгъа къалгъандан а Аллах сакъласын. Ёмюрюнде Огъары элни адамын адыргыгъа къойгъан аллай кезиулени кёре келген кишиди Алибек.

Къара танымаса да, кесини заманына кёре энди боллукъну кёре билген, ангылаулу адам эди. Огъары элде колхоз къуралгъанда ол бар малын арагъа сёз айтдырмай къошхан эди, энди кеси кесибизге ие болайыкъ, бирлеге жалчы-жалынчакъ болуп турмай дегенни айтып. Къолунда сенек туталгъан болуп, юйюрюн да чыгъаргъан эди ара ишге.

Эсли адам къадарында жангы власть жарлыланы власты, тенгликни, тюзлюкню жакъчысы болгъанын кёре билген эди. Аны ючюн эди жаны-къаны бла берилгени ара ишге. Сёзю, юлгюсю бла да ангылата эди ол эллилерине бирликни, биригип мюлк жюрютюуню онглулугъун. Сабанчы къошха, колхозну бек жууаплы бёлюмюне тамата этип салгъанлары да аны ючюн эди. Уруш аллы жыллада районда, саулай республикада да огъары элчиле социалист эришиуде биринчи жерни алып тургъан эселе, ол Алибек кибик тюз ниетли адамла башчылыкъ этгенлерини себебинден болгъанына не сёз.

«Жаратылгъан кюнюнден бюгюнлеге дери мюлкюбюзню байыкъдырыр ючюн юйюбюзге жыйылмай, къазауат этип кюрешдик. Анга кюч-къарыу да бердик, махтаулу да этдик. Энди бу къыйын кюнюбюзде ол болушургъа, таянчакълыкъ этерге керек тюйюлмюдю кесини колхозчуларына, жетишмегенлерине къараргъа», - деп ойлады Алибек. Аллай акъылгъа келгенлей, унутуп иш къоймайым дегенча, ашыгъышлы болду да, мюлкню саулукъ ийнеклери тургъан фермасына тебиреди.

Анга уа Алибекни антлы тенги Хашим таматалыкъ эте эди. Жарыкъ тюбеди ол тенгине, жылы саламлашды. Оюнну, чамны сюйген адам болгъаны ючюн эллилери «Чамчы Хашим» деучюдюле къубултуп. Аны соргъан ким болса да «Чамчы Хашимними» излейсиз» - демей къоймаучудула, бу гитче тау элчикде Хашимле бир кёп болгъан кибик.

Къонакъ не кёп олтурса да, нек келгенин соргъан тёре болмагъанды таулада. Алибек да тейри-ахшылыкъдан, саулукъ-эсенликден хапар алгъандан ары барыргъа ашыкъмайды. Тамакълагъа баргъан уллу жолну тюбюндеди ферма. Алибек ары бурулгъанлай окъуна билген эди Хашим ол бери нек келгенин, сорургъа иймекленип тура эди ансы.

- Къарайма да, Абулла улу сени бери таматагъа эртте салыргъа керек эди, - деди Алибек, тёгерекге-башха кёз жетдире. – Мындагъы тазалыкъгъа бюсюредим. Кёплени мал орунларында да кёрлюк тюйюлсе мында болгъан тазалыкъны. Маладес, жаша. Кёзюнге къарап айтханым ючюн кёлюнге башха келмесин, кёзбау этген сунма. Мен аллайны сюймегеними билесе.

- Сау бол, Алибек. Къолдан келгенни этебиз ортагъа, андан сора къалтагъа дегенлей, - деди Хашим, тенгини махтагъаны хычыуун тийгенин букъдурмай. – Кёзбауну, кокаланыуну кёрюп болмагъанынгы сен туугъунчу да биле эдим, шуёхум…

- Ант жетмесин санга, ойнагъанынгы бир да къоймайса. Мен сенден алты айгъа тамата ушайма да, - деди Алибек, тенгине сюйюмлю къарап.

- Келгенинг бошдан болмагъанын кёрюп турама. Айт не керек эсе да, санга бойнум къылдан иничгеди, къарындашым.

- Ай Аллах ыразы болсун. Ол айтханынг да барды жараулу ат багъасы. Тюзсе, соза турур кереги жокъду. Таулуну жаны бла малы бир болгъанын билесе, шуёхум. Мал ач къалгъандан эсе, кеси ушхууурсуз къалса сюеди ол. Мен да ушхуууруму унутуп турама мал ашым тауусулуп. Ийнансанг, халжар башына узалып тебирегенме сенек бла амалсыздан. Ышанып, келгеними хыйсабы да олду, сен бир амал этерсе деп.

- Биченни къыстау заманында шахаргъа терк-терк энерге къалгъанынг татыгъанды дейме, жангылмай эсем.

- Жангылмайса. Мени чола къалдыргъан ол жюрюу болгъанды. Пабеска келсе, бармай бир кёр.

- Билеме-билеме. Бош ойнап айта тургъанлыгъымды ансы, - деди Хашим нёгерини умбашына къолун салып, ариу ышара. Ызы бла, къалай болсун сора дегенча, Алибек бир кесекни сагъышлы къарагъанлай турду да: - Абулла улу бек къаты эсгертгенди, менден къагъыт болмай, ким болса да бир чёп берме деп. Тенг тенгнге тюбесе, кюн тохтап къарайды дейдиле, бир бир ауузларына тюкюрюп ёсген тенгле бир бирлерине билеклик эталлыкъ болурламы деп. Ол себепден къагъыт сурай турлугъум жокъду сенден, председатель къыстап къоярыкъ эсе да. Ол къыйырда алаша гебенни кёресе да, башындан бир сенек аууз алыннганды да андан алаша кёрюнеди ансы, хазна тийилмегенди. Ма андан элталгъанынг сеникиди, - деди туурасындан Хашим.

- Элталгъанынг сенидими дейсе? Айтханынгдан къайтырыкъ тюйюлсе да? – деп, къатлап-къатлап сорду Алибек.

Алибекни гынттысын ангылады Хашим. «Гебенни кётюрюп кетергели умуту хайырсызны» - деп ойлады да:

- Иги олтургъан лыбыр гебенди, дингилге кючден сыйындырып келтиргендиле, - деди. Ол Хашимни «Сен аны хазна кётюр, шуёхум» - дегенлиги эди.

- Ма ол иги олтургъан гебенинги кётюрюп кетсем не айтырыкъса? – деп дагъыда сорду Алибек, хыйла кюлюмсюрей.

- Аны кётюралгъан эт ансы, аны ючюн сютлюк-къоллукъ этерик эселе да, дагъыда бир гебен берирге ант этеме, - деп, арсарсыз сёз берди Хашим.

Огъары элде къарыу бла Алибекге жетген болмагъанын биледи Хашим. Биченни заманында Алибек гектарны къыйналмай аудуруп кетиучююне кёп кере шагъат болгъанды, чалгъычы жыйыннга къошулуп ишлеучю заманында. Алибек жыйынны аллында къалын дуру тюшюре, чалгъысын «жырлатып» женгил баргъанына сукъланып къарай, ызындан жетерге кёп кере кезеннгенди Хашим, алай, не бек кюрешген эсе да, жууукъ окъуна баралмагъанды.

Болсада ийнанырыгъы келмей эди Хашимни Алибек гебенни кётюраллыгъына. «Гашиперт болгъан – бир, гебенни кётюрген – башха», дей эди ол кеси акъылында.

- Алай эсе, иги жаш кибик, узун къурукъ келтирчи, табарыкъ эсенг, гебенни кётюрюп, тюбюне жип атаргъа керек боллукъду, - деди Алибек, нёгери анга ийнанмай къарагъанын кёрюп.

Хашим кёп мычымай узун къурукъ алып келди. Алибек къурукъну гебенни тюбю бла ётдюрдю да, къыйырын имбашына салып, ёрге кётюрдю. Хашим жипни атып, гебенни ары жанындан тартып алырча этди. Алибек гебенни эки жанындан эки жип ётдюрюп, Хашимни да болушдуруп, кючюнден келгенича тартды. Ызы бла, айыплы болуп къалмагъы эдим дегенча, гебенни тёгерегине сагъышлы айланып чыкъды. Сора Хашимге:

- Этген ахшылыгъынг ахшылыкъды, шуёхум. Энди бу гыстыны ёрге сюерге болуш да, тюбюне кирейим, - деди Алибек, - аркъасын гебеннге жарашдыра. Хашим къурукъну сугъуп, гебен гыстыны аз ёрге кётюргенлей, Алибек эрлай тюбюне кирип, аркъасын жарашдырды да, эки жипни да умбашларындан ётдюрюп, гебенни жерден айырды. Тюбюнде адам болгъаны кёрюнмей, гебен кеси аллына баргъанча кёрюнюп, ферманы къабакъ эшиги таба акъырын тебиреди. Ол кезиуде кеси аллына шош бара тургъан гебенни кёрген адам болса, еёзлерине ийнанмай, къоркъуп къачаргъа боллукъ эди алайдан.

Алайды. Гебенни биреу кётюрюп барады деррик тюйюл эди аны кёрген адам. Хашим окъуна ауаралы болуп, ызындан къарап къалгъан эди, кёре тургъанына ийнанырыгъы келмей, кёзлерин терк-терк ууа, керти окъуна гебеннге жан кирип, кесими барады эки жанына ууакъ-ууакъ жантая дей, шекли болуп, энишге ийилип бир-эки кере да къарагъанды. Гебен къабакъгъа жетеди энди дегенде чапханды Хашим ызындан, эс жыйып.

- Тохта, энди кёрдюм сени къарыуунг жетеригин. Мындан ары жиберлик тюйюлме, - деп, кёкюрегин салып, гебенни аллын тыйып тохтады Хашим.

Ферма башчы алай этеригин, эл кёре тургъанлай, анга сау гебенни кётюртюп жибермезлигин алгъадан билген Алибек, аман акъылгъа кирип, чыкъмай тохтасам а не этерик болур деп, чыгъаргъа ашыкъмай, тынгылауну салып биразны турду.

- Чыкъ бери, гебен тюбюне кирип турма да гылыу кибик, - деди Хашим, иги эшитдирейим дегенча, энишге ийилип сёлеше.

- «Омакъ сёзден эсе керти сёз игиди» - деп  буруннгулула бошдан айта болмаз эдиле. Кесими бир сынайым дегенлигим эди ансы, бу такъыр кезиуде эл кёзюнде гебенни кётюртюп жибермезлигинги биле эдим, Аллахны бирлигин билгенча, шуёхум, - деди Алибек, гебен къысымны тюбюнден башын къаратып, нёгерине ышармиш этип къарай.

Поделиться: