Аны орунуна да къобузчу Асият жашасын

   Хапар

«Адам къарт болса да, кёг а, ёмюрле ётселе да, жашлай тура кёреме», – деп сейирсинеди Байрымукъ, жангы кёпюрню къыйырларында ишленнген къаты буруугъа таянып, андан энишге, суугъа къарай. Баям, ол анда кёк чууакълыгъын эслеп, андан этеди была сагъышла. Аны келгенин кёрюп, неге эсе да ыразы болмай баргъан Бахсан сууу да кесин бир кесекге сабыр этеди. Ол къартха:

– Къалайса, Байрымукъ? – деп сорады.

Ол а, иги кесекни тынгылап туруп, ичинден: «Кёрмеймисе да?!» – дейди.

– Къартлыкъдан уялыргъа керек тюйюлдю. Эсингдемиди…

Байрымукъ бу суу, бу таула, бу дуния аны жашлыгъын таныгъанына, ол къанатлы кюнлерин унутмай тургъанларына къууанады. Сора, этек туманла жайылып, кюн да жарыгъыракъ болады. Аны халын ангылап:

– Эсингдемиди Зурият? – деп сорады суу.

– Терк-терк келиучюдю, – дейди къарт, арт кезиуде ол алай болуп къалгъанын бусагъатда ангылагъанча, кеси кесине сейир эте.

– Ол былайгъа да келип тургъанды эртте, – дейди суу. – Сен мындан узакъ эдинг да ол жыллада, мен санга аны айталмай тургъанма. Артда уа унутуп къойгъанма.

– Сора сен аны ауазын эшитип тургъанса?

– Аллай къадары болгъанны унутамыса да? – деп, соруугъа соруу бла жууап береди суу.

Байрымукъ суу жагъада сюелип, кюннге къарап тургъан къызчыкъны тюшюреди эсине.

– Байрымукъ, кюн, ингир сайын ол андагъы тауну артына батып, тангда уа башха жанындан нек чыгъа болур? – деп, тёгерек бурулуп кёргюзтеди уллу ташны башында сюелген къызчыкъ.

– Санга къарайым деп.

– Да манга уа андан, андан да къараяллыкъды. Бизни юйюбюз дуппурдады да. Марзиятны аппасына соргъанма да, ол а: «Аллах алай буюргъанды да, андан». – дейди.

Къызчыкъны кюлгени сууну къууаннганы бла бир болуп, арлакъ кетип жутулады.

– Кюн игиди. Мен аны бек сюеме. Ма, къарачы, аны кёрюп, туманла да къачадыла ёрге, таулагъа… Алай а  аття андады да, мен анда да кюн тийсе сюе эдим.

– Да тауда уа кюн тиймеймиди, къара бу теличикге?! Тейри, ары баргъан акъбет болуп къайтханды деб а айталлыкъ тюйюлсе.

– Аланы жел кюйдюреди.

– Жел да, кюн да.

Экиси да сюеледи. Къызчыкъ – ташда, жете келген Байрымукъ да тюбюнде, ыннасы этген акъ къалпагъын ийлей.

– Зурият, бу ташла къойла болуп къалсала эди.

– Хау, ма бу кёк къой, бу уа, уллуракъды, ирик болсун, бу гитчечикле уа – къозучукъла. Сен а… сен а. Байрымукъ, – сюрюучю!

Кюлгени тёгерекни бютюнда жарыкъ этип, къызчыкъ, «тоханасындан» тюшюп, аны къатына келеди.

Байрымукъ да сюеледи, анга къараргъа къоркъуп. Сора айтады, анга бурулмай:

– Сен а – сюрюучюню бийчеси!

Бу сёзле ауузундан къалай чыкъгъанларын жашчыкъ кеси да эслемеген эди. Бюгюн да билмейди. Зурият а:

– Тели! – деп, ташдан-ташха секире, чабып кетген эди юйлери таба.

Байрымукъ, аны ызындан къарап, къызчыкъны эшмечиклерин къалай кюлкюлю силкиннгенлери кёрюп, бир бек кюлген эди ол кюн, кишиге эшитдирмей.

Сюеле эдиле эки сабий суу боюнунда…

Алай а Зуриятчыкъны ариулугъун андан сора эслеп тургъанла да болгъандыла.  «Ёзденни бла бийни ортасында къалгъанбыз», – деп кимге эсе да кёлкъалдысын айтыучу Акъболатны жашы Эркехан да, аны кёрсе, ауузун ачып, къайры баргъанын унутуп къоюучю эди. Ол быладан юч-тёрт жыл тамата эди. Петербургга барып, анда окъургъа киргенме деп, аны да теренине батмай, бир жыл чакълы къаукъалакъ этип келген Эркехан кесин дунияны тамалы сунуп, халкъны да анга ийнандырыргъа кюрешип тургъанды.

Кийиннгени, ёресинден тюбюне дери – акъ, хазырлары кюнде жылтырай, алтын къамасы бел баууна тагъылып. Бийче къызлада андан умут этгенле кёп болгъанлыкъгъа, ол юйюр къураргъа ашыкъмагъанды. Сайлау этер онгу бар эди да, баям, ол да кёллендире болур эди жашны иги умутлагъа. Алай а къобузчу Зуриятны юсюнден сагъышла да бермегендиле анга тынчлыкъ.

Ма ол Эркехан адамла ийип, къоншу орамда жашаса да, фаэтоннга олтуртуп, алай келтирген эдиле Зуриятны эл бийини жашыны тоюна. Анда халкъ чачылгъандан сора да, сокъдуруп турдула Зуриятны. Артда уа, юйюне ашырама деген сылтау бла Эркехан къызны намысы бла ойнагъан эди.

Ол зат бюгюн болгъанча кюеди Байрымукъну жюреги.

Ким къорууларыкъ эди эр киши аты жаланда тилекледе сагъынылыучу юйде жете келген къызчыкъны бла аны къыз бети тюрленнгинчи, башсыз болуп къалгъан анасы Мариямны? Киши да билмегенди жарлы Бийсону Акъболат жойгъанын эртте тауда, бурун тюбюнден сюйгенин алып къачханы ючюн дерт тутуп.

Не къадар тасха сакълайды бу жер теренлеринде! Тилленип болса, айтыр эди, сарнар эди, женгил этер ючюн жюрегин, къаралгъаны да кетер эди бир кесек. Ол кёргенлерин сыйындыралмагъандан жарылгъанды былай, терен къолла этип, андан къатхандыла, чыранла болуп аны жилямукълары.

Зурият кесин суугъа атханы да ма былайда бу кёпюр юсюнде эди. Угъай, ол заманда агъач кёпюр болгъанды. Артда аны да элхууур элтген эди. Ол кёпюр шагъатлыкъ эталлыкъ эди Байрымукъ эсгерген затлагъа. «Бу уа ийнана болмаз», – деп келди къартны кёлюне. Тюрслеп къарады ол жангыдан эки жаны бла чыракъла баргъан жангы кёпюрге. Алай ол къысха сагъыш аны эсгериуле жолундан тыймады.

Зуриятны ызындан секиргени, ол суу сууукълугъу санларын болмагъанча къыздыргъаны да эсиндеди Байрымукъну. Ол аны табып, кёпюр тюбюнде букъдуруп, кеси чыкъгъан эди жамауатха. Энтта да тюшюналмайды алай нек этгенине, къайда эсе да теренде ангылагъан эди ол такъыйкъада, ол кюнден арысында Зуриятны мында жашауу болмазлыгъын. Сора кече бла келип, ётдюрген эди къызны ауушну ары жанына.

Телиликми эди ол, акъыллылыкъмы, ким билсин. Жаланда бир сагъыш къуугъанды аны ол кюнледе – Зуриятны ызындан болуп, андан да бедишлик этерикдиле бу къолайлары жюреклерин къатдыргъанла деп. Таудан аудуруп, ышаннгылы тенгинде – сванлы къойчуну юйюнде къоюп чыкъгъан эди ол Зуриятны. Къозу эт да ашатмады, ирик да соймады «бийчесине».

Анасы Мариям а чачын-башын жыртып жиляй эди, ёлюгю окъуна табылмагъан жангыз къызы былай нек этгенини сылтауун излей. Артда, халкъ жайылгъандан сора билдиргенди Байрымукъ анга къызы сау болгъанын. Ийнана болмаз эди ансы… Аны ол кюннгю ийнанайыммы, ийнанмайыммы деген къарамы анча жыл, сау ёмюр тенгли жол ётгенден сора да биргесине тургъанына сейир этди къарт.

Андан келген эди жарлы Мариям бир туман кюн Байрымукъну къошуна, юшюп, бузлап. Алай, не медет, ауушдан ауаргъа эртте эди – жол жабылып. Жазгъа дери уа ол да тёзмегенди.

Байрымукъну жюрегин бир кесек сабыр этген зат а – ол кеси къолу бла атхан эди ма былай бийик кётюрюп, акъкёлек Эркеханны къутуруп келген Бахсан суугъа ёргеде. Суу аны ючюн ёпкелемегенди Байрымукъгъа. Ёпкелесе, бир зат бла билдирген да этер эди.

Излегенди Акъболат жашын, алай ол, «суугъа кетгенча», тас болуп къалгъанын келген революция бла байламлы этип, кёчген эди Дагъыстаннга. Андан арысында Байрымукъ аланы чууларын да эшитмегенди. Эшитирге да излемейди.

Зуриятны уа ол юйюр кеслерине келин этген эдиле. Анасыны ауушханын билгенден сора, ол да тартдырмагъанды аланы ёксюзлеча кёрген ата журтуна.

Таулуланы кёчюргенде, Байрымукъ урушда эди. Бир ёмюр бошалып, экинчини аллында туугъанына, жыл саны таматаракъ болгъанына да къарамай, ийген эдиле аны фронтха. Не кёрдю, не кёрмеди – мындан а сау чыкъмам деген сермешле, жесирлик, андан къачханлай, тузакъ, къула тюзледе халкъыны ызын излей айланнганы… Алай а, шукур Аллахха, сау къайтханды. Ма сюеледи, сабийлигиндеча, элин эки этип баргъан суугъа къарай. Сейир этеди Байрымукъ жашауну алай узун болгъанына. «Керти айтадыла, жашау жылла бла угъай, кёргенинг бла саналады», – дейди ол ичинден.

Халкъы кетгенде, туугъан элине кёчюп, урушха кетген сванлы жашларыны аллына Зурият ата юйюнден къарагъанды. Андан бай юйле да болгъандыла, сайларча, зат къошмазча, алай Зурият жарлы юйюн сайлагъанды. Анда аны къобузу окъуна тура эди, губу ау басып. Ол аны бир заманда да сокъмагъанды. Туудугъу уа, ыннасыча уста тюйюл эсе да, сау ауузну къаратады женгил къымылдап, къобузгъа эски, жангы сырланы да айтдыргъан бармакъларына. Бек ушайды Асият Зуриятха. Аны орунуна да къобузчу Асият жашаса сюеди энди къарт Байрымукъ.

 

 

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: