Малкъар халкъны Жангырыу кюню сизге къаллай магъананы тутады?

28 март хар таулу адамны жюрегинде энчи жерни алады, огъурлу, намысына къаты миллетни келечиси болгъанына ёхтемлендиреди. Аны уллу тарых, аны бла бирге уа юйретиу магъанасы барды – ол бизни, жаш адамланы, ата-бабаларыбызны ахшы юлгюлеринде жашаргъа юйретеди. Ала уа, ачлыкъгъа, зорлукъгъа къарамай, киши жеринде баш тута билгендиле, иш кёллюлюклери, адамлыкъгъа сакълыкълары бла атларын айтдыргъандыла.

28 март миллетибизни уллу байрамыды, чексиз къыйынлыкъны юсю бла келген къууанчыды, миллет эс ёчюлмегенини, жангыдан тирилгенини белгисиди. Бюгюннгю сорууубуз да аны юсюнденди.

Теммоланы Мухутдин, урунууну ветераны, тылны тружениги (92 жылы болады):

- 15 жылымда кёчюрюлгенме, Джалал-Абад  областьны Ленинский районуна тюшгенбиз. Беш къарындашым – Муса, Салих, Шарафутдин, Хамит, Сагъыт эмда эки эгечим - Зайнаф бла Фатимат болгъандыла, артха анабыз, мен, Салих бла Сагъыт эм Зайнаф къайтханбыз, атам, къалгъан къарындашларым бла эгечим Орта Азияда ёлгендиле. Анда мамукъ жыйгъан бригадада, Уран чыгъаргъан рудада подсобный мюлкде уруннганма, «Кыргызнефть» предприятияда буроводчик болуп да ишлегенме. Бери келгенде Прохладныйде  бла Урваньда совхозлада пенсиягъа чыкъгъынчы уруннганма.

Кёчгюнчюлюкню биринчи жыллары тынч болмагъандыла. Элибизден, жерибизден айырылгъанда, кёчюп баргъанда, къыйналгъаныбыз, зорлукъ сынагъанбыз. Атам тирменчи болгъаны, малчылыкъгъа тюшгеним да ачлыкъдан сакълагъанды. Билим алыргъа излегенме, алай ишге чыгъаргъа тюшгени ючюн, аллай онгум болмагъанды, бу муратым сабийледе, ала уа алтыдыла, толгъанды.

Жерибизге къайтханбызгъа къууанмай а, бек къууаннгабыз. Жангырыу кюн бек ахшы, бек магъаналы байрамыбызды. Аны бла байламлы миллетиме жолу ачыкъ болурун, арбазларыбыз, эшиклерибиз жангыз да къууанчха ачылырларын тежейме.

Башийланы Хабибуллах, урунууну ветераны, тылны тружениги (90 жылы болады):

- Халкъыбызны кёчюргенлеринде, манга 12 жыл бола эди, ол кюнледе Кёнделеннге анамы эгечине баргъан эдим. Орта Азияда аны бла Къыргъызны Фрунзе областыны Чуйский районуну Кегеты элине тюшгенбиз, анам а – Къазахстаннга. Юйюрюме жолугъургъа аскерчиле Текуланы Азрет бла Атмырзаланы Хамай болушхандыла. Аланы себепликлери бла 1950 жылны 3 мартында поездге минип, анам тургъан жерге жетгенме, ючкюнлюк жолдан сора юйюрюбюз бирге жыйышханды. Сегиз сабий болгъанбыз, жарсыугъа, бюгюнлюкде кёбюбюз дунияларын алышхандыла, кёчгюнчюлюкде да ёлгендиле.

Кёчгюнчюлюкде ишлеген жерлерибизде махтау болмаса, айып сёз эшитмегенбиз. Анда къалсакъ, ишеклигим жокъду, халкъны экиден бири Урунуу Жигитлери боллукъ эдиле. Хау, киши жеринде жашагъандан сора  Ата журтха къайтыу уллу насып эди. Артха термилмесек, къалыр эдик анда! Бери келгенде, бир жылны тракторда, андан сора уа ауругъунчу  «Нальчикский» совхозда шофёр болуп ишлегенме. Мени айтырыгъым, ишлеген къайда да жашайды, баш тутады. Халкъыма тилеригим а ауругъанла сау болсунла, игилик бизден кетмесин, хата бизге жетмесин, миллетибиз зорлукъ сынамасын, билимли адамларыбыз кёп болсунла. 

Теммоланы Зоя, Чочайланы Атайны къызы:

- 4 жылымда кёчюрюлгенме, сабийлигим мамукъ бахчада ётгенди. Анам, къарындашым Николай, мен Кыргъызны Благовещенка элине жашагъанбыз. Атам Чочайланы Атай 1940 жылда 15 августда фронтха чакъырылгъанды, андан сора аны кёрмегенбиз.

14 жылымда тракторгъа минип, урлукъ себип, мамукъну хансын ариулап кюрешгенме. Тёрт къыз болуп, суу барырча каналла къазып, тёрт гектаргъа сугъара эдик. 1 мартда ишге чыкъгъанбыз, ол халда  декабрьни ахыр кюнюне дери ишлегенбиз. Эрттенликде кёкде жулдузла батхынчы полягъа атлана эдик, ингирде да юйге жулдузла чыгъып къайта эдик. Аш-суу болмай, анам харип 3-4 гаккычыкъ биширип, нартюх гыржынчыкъ бере эди да, аны бла ауузлана эдик.

Кюндюз нормагъа кёре бир адам 100 килограмм мамукъ жыяргъа керек эди, ай жарыкъ болгъан кечеледе уа - 40 килограмм, ансыз юйге жибермеучю эдиле. Биз кёрген къыйынлыкъланы эндиги тёлюле сынамасынла, хайт десинле, ишлеселе, иш табыллыкъды. Адамларыбыз бек саулукълу, насыплы, узакъ ёмюрлю, иш кёллю болсунла. Аллах ажашдырмасын жаш тёлюбюзню.

Чеченланы Зухура, Ахматланы Къалмукъну къызы:

- Мен кёчгюнчюлюкде туугъанма, Кант районну Ак-Кудук элинде жашагъанбыз. Гитче болгъаным себепли, андагъы жылла артыкъ эсимде къалмагъандыла, жерибизге къайтханыбызда, 3-4 жылым бола эди. Кёчюрюлгенинде, анама 14 жыл толгъан эди, анда чюгюндюрде, мамукъда да ишлегенди. Атам абаданыракъ эди. Ала юйюр Азияда къурагъандыла, эки сабий анда туугъанбыз, экиси да – мында. Къыргъызлыла бизге аман болмагъандыла, къонакъбайлыкъ да этгендиле, алай туугъан жер татлыды.

Къууанчыбыз уллу эди – таматаларыбыз, кёп къыйынлыкъ сынагъандыла, жюреклери тауларына, эллерине тартханды. Ата жерине къайтханлай, къанат къатдырып,  юй-журт болуп, жашап башлагъанбыз. Жаш тёлю аллай зорлукъну кёрмесин. Бусагъатда къууаныргъа кёп сылтау барды – алимлерибиз, билимли адамларыбыз – врачларыбыз, устазларыбыз, спортчуларыбыз, жазыучуларыбыз кёп, жаш тёлюбюзню жетишимлерини юсюнден дайым эшите турабыз, ол барысы да, айхай да, ёхтемлендиреди. Аны бла бирге жаш адамладан бусагъатда болгъан ахшы онгланы хайырлана билирге, бир бирге сакъ болургъа чакъырлыкъ эдим, сора битеу миллетлеге мамырлыкъ, монглукъ тилерик эдим.

Асланбек Мукаев, врач-хирург:

- Чечен миллетимча, малкъар халкъ да кёчгюнчюлюкню азабын чекгенди. Ол себепден, 28 март таулу халкъны эм къууанчлы, эм жарыкъ кюнюдю. Жаз башында ол туугъан жерин жангыдан тапханды, тауларына къайтханды. Мен, къарындаш миллетни алгъышлай, ата-бабаларыбыз сынагъан зорлукъ ёмюрде да къайтарылмазын тилейме. Бу ахшы кюн сизге къууанчыгъыз, насыбыгъыз кёп болурун, мамырлыкъ, тамблагъы кюннге жарыкъ кёллю къарарыгъызны тежейме.

Акъайланы Лейля, устаз:

- 28 март таулу халкъгъа бек магъаналы кюндю. Хар таулу юйюрге, адамгъа, уллугъа, гитчеге бек керекли байрамды. Бюгюннгю жаш тёлю бу байрамны себеби бла миллетибиз нени сынагъанын, къаллай къыйынлыкъла кёргенин, ол зорлукълагъа къарамай, адетин-намысын сакълап,  туугъан жерине къайтып, жангы жашау къурагъанын билирге керекди. Бу ариу кюнде жаш адамларыбыз, бирге жыйылып, ариу адетлерибизни тутуп, эртте заманладача, той этип, ойнап, ариу юйреннгенлерин кёргюзтюрге тийишлидиле. Бир халкъ, бир инсан быллай къыйынлыкъ сынамасын. Жаш тёлю уа, болгъан затланы унутмай, таза ниет бла жашаргъа итинсин.

Цийкъанланы Ислам, футболдан тренер:

- Ол кюнлени къыйынлыгъын, насыпха, таматаланы эсгериулеринден билеме. Кёчгюнчюлюкню кюнюн сагъынсала, ала жилямай, жюреклери таралмай, хапар айталмайдыла. Бек кёп азаплыкъ сынагъанды таулу миллетим, аны ючюн а адамлыгъын тас этмегенди. Мен 17-жыллыкъ спортчуланы юйретеме, ала абадандыла, кёп затны ангылайдыла. Аны ючюн быллай тарых магъаналы кюнлени юслеринден ала бла ушакъланы дайым бардырабыз. Абаданларыбыз къаллай къыйынлыкъла чекгенини, аны ючюн къолланы бошламай, бютюн кючлю болгъанларыны, бизде аланы къанлары баргъанын эсгертебиз.

 Бу 28 март бизни миллетибизге бек уллу, кёлюбюзню кётюрген, жюрегибизни ёхтемлендирген байрамды. Халкъыбыз миллетлигин тапхан кюн: «Биз да халкъбыз»,- деп айталгъан кюндю. Биз аппаларыбызны, аммаларыбызны алларында аланы жигитликлери ючюн баш урургъа керекбиз. Ала, кёп къыйынлыкъланы сынап, бизге бюгюннгю жашауубузну саугъалагъандыла, ана тилибизде сёлеширге эркинликни уллу зорлукъда къоруулагъандыла.

Залина Кодзокова, лаборант:

Март таулу халкъгъа уллу бушууну, аны бла бирге уа уллу къууанчны да бирикдирген айды, кёчюрюлгени, жерине къайтханы да анга тюшгендиле. Бу кюйсюз иш къалай бардырылгъанын, талай сагъатны ичинде саулай миллетни вагонлагъа жыйып, Орта Азиягъа къалай элтгенлерини юсюнден къарт аммам айтыучу эди. Къабартыда жууукълары болгъанланы ахыр кере кёрюрге да артыкъ заманлары болмагъанын билеме.

Адамла зор бла юйлеринден, Ата журтларындан айырылгъандыла. 13 къыйын, къарангы жылдан сора алагъа артха къайтыргъа эркинлик берилгенди. Мен таулулагъа мындан арысында аллай мурдарлыкъны тюшлеринде окъуна кёрмезлерин тежейме. Жууукъларыны, ахлуларыны къатларында, аппала-аммала саулукъда, сабийлерин, туудукъларын ёсдюре насыплы жашарларын тилейме.

Жангоразланы Мажит, Къулий Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны директору:

- Бу байрам уллу къууанчды. Биз андан бери къайтмай къалсакъ, не боллукъ эди?  Журтсуз, тилсиз, чачылып кетген миллет боллукъ эдик. Аллахны буйругъу алай эди, бизни ызыбызгъа къайтарыргъа, тауларыбызны жангыдан бизге уя этерге. Биз бу кюн, къууанып, тохтамагъанлай бир бирни алгъышлап турургъа керекбиз.

Алай быллай байрамларыбыз энди болмасынла, Жангырыу кюн бизге жерибиз артха къаллай къыйынлыкъла, палахла бла берилгенин эсгертеди. Мында халкъыбыз жангыдан кенгергенди, ёсгенди, айныгъанды, тыйгъычла болсала да, политика, спорт, маданият жаны бла да алгъа баргъанды.

Гузеланы Зурият, дзюдодан, самбодан да спортну устасына кандидат:

- Кёчгюнчюлюкню ачыуу тиймеген юйюр хазна болмаз. Сёз ючюн, мени аппам Махмут, ыннам Лиза, анам Черкесланы Зухура, атам Азрет да Орта Азияда болгъандыла. Халкъны жартысы  ол къыйынлыкъда къырылгъандыла. Ол кюйсюзлюкню этгенлени барысына да бир заманда да кечиулюк болмазгъа керекди. Энди аллай къыйынлыкъны туугъан Малкъарым бир заманда да сынамасын.

Жашау дегенинг алайды, бир айны ичинде бушууну, байрамны да бардырыргъа тюшеди. Бушуубуз - аз, байрамыбыз  а кёп болсун багъалы, сюйген малкъар халкъым.

Азамат Тохов, юрист:

- Къарындаш миллетге Жангырыу кюнюнде мен мамырлыкъ, чууакъ кёк, игилик тежейме. Быллай зорлукъ аны тарыхында энди болмасын. Тыш жерде ол кёп къыйынлыкъ сынагъанды, кёп адамын асырагъанды. Намысын, адамлыгъын тас этмей туугъан жерине къайтханды.

Атмырзаланы Тахир, хажи:

Мен таулу халкъгъа тилейме мындан арысында хар юйюрде Аллахны ырахматы, ырахатлыгъы болсун. Мындан арысында да хар юйюрде да бирлик болуп, сыйлы файгъамбарны сюннетинде бир ариу къылыкълы болуп, ариу билимли болуп, халал ашап, халал кийип, Аллахны ыразылыгъын табып жашаргъа Аллах насып этсин.

Ата-анала, сабийлеринден къууанып, сабийле да ата-аналарына хурмет эте, тогъуз атагъа, тогъуз анагъа айланып жашаргъа Уллу Аллах кеси насып этсин. Кюнден -кюннге, жылдан - жылгъа айнып барыргъа Аллах насып этсин таулу халкъгъа.

Аккайланы Хаджимурат, Афиныледе Олимпиаданы кюмюш призёру эм Пекинде Олимпиаданы доммакъ призёру:

-Биз огъурлу, намысыны-адетни къаты тутхан халкъбыз, кёп ёмюрледе тарыхыбыз анга шагъатлыкъ этеди. Къаллай бир алимлерибиз, айтхылыкъ адамларыбыз бардыла. Мен да таулу болгъаныма, айхай да, ёхтемленеме. Миллетими Жангырыу кюнюнде анга айныу, насып, мамырлыкъ, бирлик тежейме.

Чеченланы Бисо, Россейни бла Къазахстанны шеф - поварларыны гильдияларыны келечиси:

- Кёчгюнчюлюк халкъыбызны бек ачы заманларындан бири болгъанды. Миллетибизни ёмюрлени жашап келген тауларындан, жерлеринден, сууларындан айырып, онюч жылгъа Орта Аияны къум тюзлерине къуйгъандыла. Алай мени жигит халкъым анда да кесин сюйдюрюп, жигитлиги, тирилиги бла битеу Орта Азиягъа белгили болуп къайтханды. Малкъар миллетим кёп болсун, айнысын. Тилин, адетин, намысын бийикде жюрютсюн, Аллах саулукъ, насып берсин.

Мокъаланы Тенгиз, Орус география обществону члени, краевед:

- Хар халкъны тарыхында жарсыулу, къууанчлы да бетле бардыла. Алай къуруда мудахлыкъда турургъа жарамайды. Жангырыу кюн да ол къыйынлыкъны чачхан байрамларыбызданды, нек дегенде, бизге къыраллыгъыбыз, жерибиз къайтарылгъандыла. Ата-анала, сабийлерин ёсдюргенде, алагъа ол зорлукъну юсюнден билдирирге керекдиле, аны бла бирге уа аланы миллетлерини, Ата журтларыны айныулары ючюн кюреширге юйретирге тийишлидиле.

                 

Гуппойланы Тимур, КъМР-ни Жамауат палатасыны Жаш тёлю политика, спорт эм патриот юйретиу жаны бла комиссиясыны башчысы:

- Малкъар халкъны Жангырыу кюню манга, мени юйюрюме да баш магъаналы байрамды. Гитче, игиликни сюйген таулу миллетими жигитлиги бир жаны бла мени Азияны тюзлеринде ажымлы ёлген адамларыбыз ючюн чексиз жарсытады, бирси жанындан а, республикабызны, миллетибизни айныууна себеплик эте, тюз жашау бардырыргъа, огъурлу ишле этерге кёллендиреди. Аллах берген хар кюнюбюз да халкъыбызны айныууна, кючлеуге къошумчулукъ болсун. Байрамыгъыз огъурлу болсун!

Джаппуланы Мусса, КъМР-ны айырыучу комиссиянысын секретары:

- Малкъар халкъны жангырыу кюнюн мен, бек алгъа, аны миллетни къыраллыгъы къайтарылгъан кюннюча багъалайма. 28 мартда анга туугъан жерине къайтыргъа, ана тилинде сёлеширге, адет-тёресин тутаргъа эркин этилгенди. Бюгюн мен битеу миллетлеге да мамырлыкъ, монглукъ, тынчлыкъ тежейме. 

 

Сорууну Кульчаланы Зульфия бардыргъанды.
Поделиться: