Жерде да жюрюйдюле, суда да аламат жюзедиле

      Тюленьле-къалакъ аякълы суу жаныуарладыла. Эки тукъумгъа юлешинедиле: керти тюленьлеге бла тюленьлеге. Север Бузлу океандан башлап, югда Антарктиданы бузларына дери да ала болмагъан океанны не тенгизни табарыкъ тюйюлсюз. Керти тюленьле 19 юйюрге, тюленьле уа -14 юйюрге юлешинедиле. Артыкъда ала полярный къуршоуладан огъары эм тёбен жанларында кёп тюбейдиле. Россей Федерацияны тенгиз (океан) сууларында керти тюленьледен 9 тюрлюсю, тюленьледен а 4 тюрлюсю тюбейдиле. Тюленьлени этлери, жаулары эм терилери ючюн тутадыла. Ол жаны бла алгъанда аланы промысел магъаналары бек уллуду. 

     Была сууда жашау этерге юйреннген жыртхыч жаныуарлагъа саналадыла. Эртте заманлада жерде жашау этген жаныуарла болгъандыла. Артдан-артха суугъа  кёчгендиле. Алай бла аякълары къалакълагъа айланнгандыла. Къалакъаякълыла деп аны ючюн атагъандыла тюленьлени барысына да.

   Тюленьлени арасында бек уллугъа  Шимал жанында  тенгизледе жашау этген тенгиз пил саналады. Бу тюрлю тюленьлени эркеклерини бир-бирлерини ауур-лукълары 2500 килограммгъа жетеди. Узунлукълары уа - 4,5 метрге. Орта эсеп бла алгъанда, тишилерини ауурлукълары тонна чакълы бир болады. Эркеклерини къысха хоботлары (бурунлары) болгъанлары себепли атагъандыла тенгиз пилле деп алагъа.

      Быланы терилери бек къалындыла, къысха къалын тюклюдюле. Къыйыр Северде жашагъан халкъла быланы терилеринден къайыкъла этип, ала бла башха тюленьлеге, китлеге эм тенгиз жаныуарлагъа уугъа айланып болгъандыла. Антарктиданы тийресинде да бардыла хоботлары болгъан тюленьле - алагъа да тенгиз пилле дейдиле. Была да, башха тюленьлеча, чабакъ, моллюск  эм башха ууакъ тенгиз жаныуарланы ашап жашайдыла.

    Тиши тенгиз пиллени бууазлыкълары 11,5 айгъа дери созулады. Ала ауурлукълары 30-шар килограмм чакълы болгъан бирер бала табадыла.

    Къалгъан тюленьле, айтылгъан эки тюрлюсю бла тенглешдиргенде, артыкъ уллула тюйюлдюле: орта эсеп бла эркеклерини узунлукълары 2-3 метр, ауурлукълары уа 150 килограммдан башлап 500 килограммгъа дери тартадыла.

     Тюленьле жерде терк жюрюялмай эселе да, сууда тюз чабакълача жюзедиле. Жашауларыны асламысы да сууда ётеди. Суу жагъалагъа уа юйюр къураргъа, солургъа, кюнде жылыныргъа деп чыгъадыла. Тюленьле, колонияла болуп, юзмезли жагъаны юлюшлеп жатадыла. Аллай колониялагъа тюленьлени лежбищалары дейдиле. Эркек тюленьле лежбищада араны алыр ючюн бек къаты тюйюшедиле. Болсада бир бирни ачытмайдыла, ёлтюрюрча жара да салмайдыла. Хар тюлень юйюрде бир эркек болады. Къалгъанлары тишиле бла жыл санлары жетмеген балаладыла. Тышындан неда ажашып келген тиши тюленьни да кеслерине бек сюйюп къошадыла. Эркек тюленьни уа къуууп кьыстайдыла. 

    Дуния тенгизинде тюленьле кёп болгъанлары себепли, тохташдырылгъан кезиуледе алагъа уугъа айланыргъа хар ким да эркинди, артыкъда северде жашагъан халкъла.