Насып жулдузу уа къарайды бийикден

 Хапар

Бирде къадар насыплы, насыпсыз да къанатын  ата-анадан келлик тёлюлеге кёчюреди деп келеди эсине Кемилятны. Бу кюз артыны жарыкъ кюнюнде  атасыны терек бахчасында алмала жыя туруп да ол аны юсюнден сагъыш этеди. Алда эс бурмагъанды аллай затлагъа, къадары да ариу боллугъуна ийнанып тургъанды.

Энтта да ийнанады, алай бирде, ариу бетин не бек ышартыргъа кюрешсе да, аны ала кёзлеринде орналып къалгъан тынгысызлыкъ онг бермейди, ол аны артха, кетген дуниялагъа къайтарыргъа, алада жилятхынчы айландырыргъа сюйюучюдю.

Анасы Ариужан элде бек сыйы къызладан бири болгъанды жете келген заманында. Алай жазыуну жерде адам угъай, кёкде Аллах этеди да, хар не да бир аз заманчыкъны ичинде тюрленнген эди. Тамата эгечи Жамилят сабийден ауруп ауушханда, аны къызчыгъын ёксюз этмейбиз, ана эгечден ана жылыу урады деп, аны киеую Аскербийге бергендиле.

Кемилят анасы насыплы болмагъан сунады. Баям, аны бир заманда да ойнап-кюлюп, санларын солутуп кёрмегенди да, андан. Атасы да аз сёзлю эди. Андан болур, аны ызындан туугъан сабийле аналары дуниясын алышхынчы билмегендиле Асият бла аланы аналары бир болмагъанын. Энди аны не айтыр кереклиси барды, экиге айланнган да туугъан эгеч-къарындашчады таулулада. Алай дагъыда…

Жамилят бла Аскербий Къазахстанда окъуна бир бирни сюйюп, бир юйюрлю да кеси ыразылыкълары бла болгъанларын да артда эшитгенди Кемилят ахлуларындан.

– Жангыз тепсегени да бар эди Жамилятны бир къыз багъасы, – дей эди, анда тамата эгечин кёрлюкча, терезеге къарап олтургъан Зайнаф.

– Анам а ариу тепсейми эди?

– Сабий заманда, кесибиз кынна-кынна деп этген тойлада болмаса, аны тойгъачыгъып, тепсеп да ким кёргенди … – бираз тынгылап, Зайнаф андан ары хапарын жалгъаргъа кюреше эди. – Онжети жылы да толмагъан эди Ариужанны, аны атагъызгъа бергенлеринде. Сора не заманда тепсерик эди? Аллай адет болуп тургъанды бизде…

Энди ангылайды Кемилят анасы артыкъ жарыкъ бир заманда да нек болмагъанын. Аны жырлары окъуна мудах эдиле. «Аллай жырланы нек сайлай болур эди анам?» – деп энди сагъыш этеди Кемилят. Аз жырлагъанды, алай а иш юсюнде, сагъышы узакъ кетип, таралгъанын ёню билдире, акъырын айтыучу эди жыр. Ауазы уа – жюрекден келген, жумушакъ.

Атасы да ариу жырлагъанды аны. Кёпле сукъланырча. Къартла ныгъышха чакъырып, аны жырлатыргъа, анга тынгыларгъа бек сюйгендиле. Кеси да артыкъ тилетмей жырлаучу эди.

– …Ит душманла Тау Артында эки сабийни, ой, сойгъан кюн
Рахайланы гитче Токъ анда жокъмеди?
Эй, жокъмеди да, ой!

Рахай улу Токъ тоноу таякъла жыйды, жюк этди,
Жаратхан Аллах Жабо бийни алтын кибик, ой, юйюрюн,
Аллах-Аллах, жангыз кюннге Тау Артында тюп этди.
Эй, тюп этди да, ой…

 Энди ангылайды Кемилят атасыны, анасыны да къаллай фахмулары болгъанын. Ол аны ючюн ыразы тюйюлдю озгъан ёмюрге. Ол асыры кёп сынау бергенден, бар аланы тёлюлерича, Аскербий бла Ариужан да жашау мадар этиуден ары башха бийиклеге атлаялмагъандыла. Умутлары да алалмагъанды къанат аланы.

Кемилят а окъугъанды. Фахмулу сабийле жыя келгенле аны сайлагъанда, тыяргъа кишини да эсине келмегенди. Ол иги эди, уллу дуния культурагъа, искусствогъа да жол ачхан эдиле аны бла къызларына ата-ана, аламат устазла да.  Бирде Кемилят ол тёрт-беш жылны анасындан айырылып тургъанына жарсыйды. Ана татыуун иги ангыламагъан сунады кесин. Керти да алайды. Ол анда окъуп бошай туруп алышханды анасы дуниясын. Ауругъан да этмей, ма алай къалай эсе да, эрттенликде туруп, ийнек да саууп, сабийлерине аш этип, къоба келген баш иесине:

– Не эсе да, башым тёгерек айланады, – деп, диваннга олтургъанлай, бир чакъны ичине кетгенди аны ариу жаны, андан айырылып, кёклеге.

Аскербий, асыры абызырагъандан, сабийлени къоркъутмайым деп, къоншулагъа чапханы, халкъны жыйылгъаны да тенг болуп, сабийле аланы дауурларына уяннган эдиле ол жандауурсуз эрттенликде. Кемилятны да келтирген эди ана къарындашы шахардан. Къызчыкъ ийнаналмай эди, жилялмай эди. Аны халын кёрюп, алдан къоркъуу этип, тамата эгечи Асият:

– Кемилят, жилягъан эт. Адамла айып этерикдиле, сен анабызны сюймеген сунуп, – дей эди, жиляса, сабийни жюрегине сабырлыкъ келир деп.

Ол а жиляялмай эди… Къайдан билсин Асият ол андан арысында сау жашау узуну жилярыгъын анасы Ариужанны ызындан, аны къадарына жарсый.

Кемилят терк-терк эсине тюшюреди бир тюбешиуню. Ана къарындашы ауушуп, аны элге алып келгенлеринде, уллу арбазда аякъ басар жер къалгъан болмаз дерча эди. Аны асырап, кетерикле да жайыла башлагъанда, арбазны ётюп баргъан Кемилятны женгинден тартып, тохтатхан эди бир акъсакъал адам.

– Ариужанны къызымыса?

– Хау.

– Ушагъанынгдан таныдым. Жарсыдым ана къарындашынга.

– Сау болугъуз. Сиз, бушуу кёрмей, сау айланыгъыз.

– Таныгъан болмазса… Да къайдан танырыкъса, кёрмесенг, билмесенг. Мен Абусаламма. Ананг бла бир классда окъугъанма Меркеде. Унутмайма…

Артда билгенди Кемилят ол анасыны сюйген жашы болгъанын, Къазахстанда жашагъанын да. Ариужанны Аскербийге бергенлерин билгенде, артха кетип, андан арысында къайтмай къалгъанды бери. Кёп зат сорлукъ эди Кемилят андан, энди тюбесе.

Ол энди къууаннган окъуна этеди Абусалам аны анасын алай къаты сюйгенине, унуталмагъанына да. Ол ариу анасын бирле жомакъдача сюйселе эди деп тургъанды, ол шарт аны насыплы этерик сунуп. Энди уа сагъыш этеди: «Анам биле болурму эди, Абусалам аны алай сюйгенин? Ол да сюйгенмиди аны?» – деп. Сейирди сюймеклик, ол узакъдан окъуна жылытады адамны. Ол жылыуну Ариужан да сынаса сюеди къызы.

«Анга жиляма да, кесинге жиля», – деп эсгертеди ким эсе дайым Кемилятха. Ол болгъан бийик билим берген юйде ким да бирча тынгылы окъуялмагъанды, ал заманда окъуна кёпле кетгендиле. Кемилят а биле эди, аны адам этерик, жашаууна жарарыкъ да билим боллугъун. Анасы болмагъан къызгъа юйюнден узакъда турургъа, окъургъа да къыйын эди. Элде тургъан атасы, уллу болушлукъ эталмаса да, къолдан келгенни аямагъанды, ол берген жюнню ишлеп, кесин тутаргъа кюрешгенди Кемилят. Алай а ол да баралмагъанды сюйгенине. Аны сагъыныргъа сюймеучюдю энди ол, эгечини жанына тиерге къоркъуп. Мухарбий Кемилятны киеуюдю. Хау, алай болгъанды.

Окъууну бошагъанлай, бир юйюрлю болабыз деп тургъандыла Мухарбий бла Кемилят. Келечиле да келип, сёз тауусуп. Тамам ол кюнледе къачыргъанды аны башха жаш, Келлет – биргесине окъугъан къызны къарындашы. Юйюне элтмей, таша жерде букъдургъан эди да, алда тапмагъандыла, артда уа не мадар этсинле? Къалгъан эди Кемилят, киши жеринде сюймеген адамы бла.

Ма ол заманда сёз тауусуп тургъан жангы жууукъла Кемилятны орунуна юйлерине Лязиматны элтгендиле.

Къызчыкъ туугъанда да къууанмагъанды Кемилят. Алай аналыкъ борчун а айыпсыз толтургъанды. Къайын атасы бла къайын анасы бир аламат адамла болуп тюшген эдиле да, ала басып тургъандыла кёлюн. Келлет а, анга келирге унамай, кючбюсюреу этип тургъан Кемилятха дерт тутхан эди. Ачыкъ айтып тохтамаса да, ангылай эди аны тюрленнгенин Кемилят. Бирде, алгъыннгы юйдегисинден къызчыкъларын келтирип, аны бла сынай эди бийчесин. Сёзю бла сындыра эди. Бютюнда шахаргъа кетип, анда кеслери жашап башлагъанларында.

Кемилят сабийлени музыкадан окъута эди бир эки-юч жерде, ол а ишге кирип, кесин къыйнаргъа сюймей, иги кесекни тургъанды. Тырманы уа бир эди:

– Сени хатангдан айырылдым ансы, мен къаллай къуллукълада ишлеп келгенме!

– Да, энтта да ишле, ким къоймайды?

– Сени къачырама деп, башыма ат ургъан, айландым эки ыйыкъны къарачай элледе, кимни болса юйюне кире. Сора меними сакълап турлукъ эдиле? Артда элге кетдик…

– Аны къой да, таматанг ким болгъанын эсинге тюшюр, – деп эсгертген эди бирде Кемилят, чыдаялмай. – Мени хатамдан угъай, кесинги терслигинг ючюн болгъанды алай.

Ол а – Келлетни биринчи къайын атасыны къарындашы. Юйдегисин затха санамай, жангы къатынла ала айланнган киеуюн нек тутаргъа керек эди къанат тюбюнде, къуллукъла да берип, ол адам?

Кемилятны уа, Аллах ючюн айтханда, аны юйюрю барды, жокъду деп да, анга барама деп да эсине келмегенди алда заманда. Былай болгъанына да ол аны биринчи юйдегисинден аз жарсымагъанды. Болсада ол сынаула бла бошалмагъанды Кемилятны насыпсызлыгъы.

Киши фатарлада айланнгандан эригип, кеслери аллай бир онг этейик дегенде, кюндюз – ишде, кече эшиу къолундан кетмей кюрешген Кемилятны ахчасы жетмеген эди. Келлет бир жерден башхасына кёче, артыкъ хайырын бермегенин кёре, андан зат да излемегенди Кемилят. Юй да табып, алабыз дегенде, къолайы жетмей, къошуп къайтырыргъа борч этип алгъан эди ол иги кесек ёнкюч адамладан. Артда уа, тамбла ишни тап этебиз деп тургъанлай, ол жыйылгъан ахчаны да алып къачхан эди Келлет.

Атасы, анасы да излегендиле, сурагъандыла, тапмагъандыла, аланы эрке жашлары алай этип кетгенине жерге кирлик болгъандыла. Не этсинле эки элли, жашаулары келген адам? Бир ненча айдан белгили болгъанды, Келлет, биринчи юйдегисин да алып, тыш жерге кетип, анда жашагъаны. Жарсыгъан эди Кемилят къадары алай ажымлы болгъанына, алай аны да унутдургъан эдиле борчлары. Ол аланы бир ненча жыл тёлеп тургъанды, кёп ыспассыз сёз да эшитгенди. Бошагъанды тёлеп, ол къайгъылары артда къалгъандыла.

Насып жулдузу къарап тура бийикден, сыйлы, намыслы, юйлю-журтлу да болгъанды энди ол. Анасыны сёзюн ауузундан чыкъгъынчы ангылагъан къызы, кеси юйюрлю болуп, туудукълу да этгенди аны. Алай бирде, бютюнда ата юйюне келсе, быллай сагъышла башын басып, къадар аны анасы бла, аны бла да алай нек ойнагъанын ангыламайды Кемилят. Аны киши да ангыламаз. Сора жазады ол, жюрек къайгъыларын салып, музыка. Анда къанатлы жырла, жюрек сарынла да келедиле бирге, сыбызгъы макъамгъа алданып. Ол сыбызгъычы атасы Аскербий сунады Кемилят. Анасы Ариужан а тартынады жел элтип баргъан насыпсыз эгечи Жамилятны ызындан, къолунда да аны къагъанагъын тутханлай, кеси да сабий болуп тургъанлай…

Бирде жыйыладыла аны юйюне чакъырылмагъан къонакъла – тенглери, къыйын кюнлеринде аны бла бирге болгъанла. Келип къаладыла, къоюнларын саугъаладан толтуруп. Сора жарыйды Кемилятны юйю. Отоулагъа сыйынмагъан къууанч терезеледен эшикге музыка къатыш тёгюледи.