Уча билмеген къанатлы

     Эртте заманладан бери пингвинлени  къанатлары аз-аздан тюрлене кетип, къалакъла болуп, сууда иги жюзерге жарарча тюрленнгендиле. Бир-бир тюрлюлерини узунлукълары 40 сантиметр (Галапагос айрыкамдагъыла), бир  бирлерини уа 1,2 метр (император пингвинле) боладыла. Император пингвинлени араларында 42-45 килограмм тартханла тюбейдиле.

   Бу къанатлыла 17 тукъумгъа юлешинедиле, Антарктида, Жер шарыны юг жанында, артыкъ жылы болмагъан тенгиз жагъалада бла айрыкамлада жашау этедиле. Бек иги жюзедиле, уллу колонияла болуп жашайдыла, жашауларыны асламысын тенгиз суулада ётдюредиле. Была аш излей суугъа киредиле  эм суу тюбюнде 20-30 секундну турадыла. Император пингвинле бу жаны бла чынтты спортсменледиле. Ала суу тюбюнде 2-3 минутну эсге алмай тураладыла. Тинтиучюле бу къумалы пингвинле суу тюбюнде аш излей 15-18 минутну тургъанларын да кёргендиле. Чабакъланы къуууп, суу тюбюнде 250-260 метр теренликге дери барадыла. Болсада, ала асламысында чабакъланы излей, 20-50 метр теренликде "айланадыла”. Чабакъдан сора да ала суу метекелени, моллюскаланы (крильни) да сюйюп ашайдыла.

      Бек ариугъа патчах пингвин саналады. Кеси да уллу пингвинледен бириди, узунлугу метр чакълы, ауурлугъу да 35-36 килограмм болады. Анга чуукаллы пингвин деп да айтадыла. Башыны эки жанында тюз алтын бетли сап-сары эки ариу чуукал болады. Къалгъаны уа башхаланыкъылачады: кёкюрек жаны акъ, аркъасы бла башы эм къанатлары уа - къара.

      Пингвинле сууукъгъа иги тёзедиле. Аланы тюклери бек къалындыла эм жумушакъдыла, сууну ётдюрмейдиле. Андан сора да быланы терилерини бла этлерини араларында жау къат болады. Ол да къанатлыны сууукъдан кьоруулагъандан сора да, керек заманда "асыралгъан  азыкъча” хайырланылады.

       Айтханыбызча, пингвинле уллу колонияла болуп жашайдыла, уяла да колония орналгъан жерде, ууакъ ташладан этедиле. Жумуртхаларын жерге, бузгъа жетдирмей аякъ юслеринде тутхан пингвинле да бардыла. Ол патчах пингвинди. Эки айны тутады жумуртханы ол формада быдыры бла жылытып. Балачыкъ чыкъса, аны кесини неда атасыны къатындан кетерге къоймай, уллу болгъунчу кечиндиредиле. Патчах пингвинле Антарктидадан шимал жанында айрыкамлада жашайдыла.

       Адели, кьадыр пингвин, тырмылы пингвин а ууакъ къанатлыладыла, кеслери да Антарктидада, аны шимал  жанында айрыкамлада, Африканы Антарктидагьа “узалгъан бурунуну” жагъаларында тюбейдиле. Узунлукълары 60-70 сантиметр, ауурлукълары 5-6 килограммды.

     Бек гитчеге карлик пингвин саналады. Аны бийиклиги 40 сантиметр, ауурлугъу уа 2-3 килограмм боладыла.

    Пингвинле жыртхыч жаныуарла болмагъан жерледе жашагъанлары себепли, къоркъгъан деген затны билмейдиле, адамланы къатларына келип, ‘‘шагъырейленип’’ башлайдыла.

Поделиться: