Битимлени тауча атлары эм аланы хайырлылыкълары

Гедигин (Укроп)

Кырдык маталлы биржыллыкъ битимлени къауумуна киреди. Бийиклиги 40-120 сантиметрге жетеди. Къауурасы тёгерекди, сыйдамды, тюз ёрге ёседи, кесини да кёп бутакълары боладыла. Чапыракълары ууакъ-ууакъ кесекчиклеге бёлюнюпдюле. Гюллери да ууакъла, сары битимледиле, урлукълары жукъаладыла.

Гедигин июнь-июль айлада чагъады. Аны урлукълары июль айны экинчи жарымында бишедиле. Битим республиканы хар къалайында да ёседи.

Дарманнга битимни сабагъы бла урлукълары хайырланыладыла. Алада эфир жаула, флавоноидле, С1, В1, В6 витаминле, никотин эм фолиевая кислота-ла, кальцийни, калийни, фосфорну тузлары тюбейдиле.

Гедигин сууукъ ётюп ауругъанлагъа жарайды, къан тамырланы кенгертеди, хыппирикни тазаларгъа, жукъларгъа болушады, чархын кючлейди, сабийли тиширыуланы сют безлерин иги ишлетеди.

Медицина илмуда битимни сабагъындан этилген сууну I-II даражалы гипер-тониклеге, жюреклери ауругъанлагъа ичиредиле, жюрек стенокардиядан ау-румаз ючюн хайырланадыла.

Битимни урлукълары къайнатылып, къайнатылмай да этилген суу адамны ашха ачады, ётюн, аш орунун иги ишлетеди. Аны урлукълары, ётюн тийишлисича ишлетирге, сийалмай къыйналгъанлагъа болушадыла. Ала башлары ауругъанлагъа, бюйреклери къыйнагъанлагъа, аш орунлары, чегилери иги ишлемегенлеге, ичлери къатханлагъа, гипертониклеге да себеплик этедиле.

Урлукъла аслам къошулуп этилген суу тамырланы кенгертеди, алада басым-ны тюшюреди. Аны себепли тамырларында къанны басымы алаша болгъанла гедигинни аслам хайырланыудан кеслерин тыяргъа керекдиле.

Столова къашыкъ бла бир гедигин урлукъланы бир стакан къайнар суугъа къуядыла, 20-30 минутну алай турма къоядыла, андан сора сюзедиле. Аны ичлерине сууукъ ётгенлеге, ётлери иги ишлемегенлеге эм фурункулёздан къыйналгъанлагъа азыкъ ашардан алгъа кюннге юч кере стаканы ючден бирин ичиредиле.

Гедигинни сабагъын бла чапыракъларын ууакъ туурайдыла эм аны 1 столова къашыкъ бла бирин 1 стакан къайнар суугъа къошадыла, бир сагъатны ол халда турмагъа къоядыла. Гипертониклеге ол сууну стаканы ючден биришерин кюннге тёрт кере ичиредиле.

Къара ишхилди (Черника)

Ёсюмю 35 сантиметрге жетген юлкюдю. Чапыракълары сыйдамладыла, жа-рыкъ бетли-жашилледиле, къыйырлары жютюледиле. Гюллери чапыракъланы «хуржунларында» орналып боладыла. Жемишлери кёксюлдюм бетлидиле.

Къара ишхилди Къабарты-Малкъарны нарат, назы агъачларында эм ала къатыш битген агъачларында ёседи. Таулула аны жемишлеринден варенье, суусап суула эм башха затла этедиле.

Медицинада къара ишхилдини жемишлерин бла чапыракъларын хайырланадыла. Аны жемишлеринде дубиль веществола, органика кислотала, бал туз, С, В витаминле, каротин тюбейдиле. Чапыракълары да дубиль веществола, флавоноидле, мертиллин, арбутин бла байдыла.

Къара ишхилдини адамны жарасындан неда ичинден келген къанны тохтатыр ючюн хайырланадыла. Битимни жемишлери къайнатылып этилген «какны» адамны темиреу, сирке жайылгъан жерлерине сюртедиле. Жемишлерин ичи ётгенни тохтатыр, бюйрекледен ташны кетерир, жик эм жел, диабет, ангина аурууладан къайналгъанлагъа болушур ючюн хайырланадыла.

Къара ишхилдини жемишлеринден бла чапыракъларынан 2 чай къашыкъ бла бирни термосда 1 стакан къайнар суугъа къуядыла эм, термосну башын жабып, ол халда 2 сагъатны турмагъа къоядыла. Жик ауру амалсыз этгенлеге аны стаканны тёртден бирер юлюшюн кюнден 5-6 кере ичиредиле.

Къара ишхилдини тууралгъан чапыракъларындан 2 столова къашыкъ бла бирин термосда 1 стакан къайнар суугъа къошадыла эм ол халда 2 сагъатны турма къоядыла. Диабетден ауругъанлагъа стаканны ючден бирин кюннге 3 кере бередиле.

Акъ турма (Репа)

Экижыллыкъ, тёгерек, жайпакъ, урчукъ формалы да болады, адамла ашха хайырланнган саргъылдым тахта кёгетди. Гюллери ууакъла, сарыла боладыла. Битим май-август айлада чагъады. Бизни республиканы хар къалайыда да ёсе-ди. Адамла аны асламысында чийлей ашайдыла.

Акъ турманы медицинада да хайырланадыла. Ол тахта кёгетде бал туз, минерал тузла, клетчатка, аслам санда С, РР витаминле, каротин, татран жау болгъаны тохташдырылгъанды.

Халкъ медицинада битим сууукъ ётюп ауругъанлагъа, аурууну сынтыл, жа-раны сау этиуде хайырланадыла. Ол бронхиальная астма, ларингит, жётел, бронхит кибик ауруулагъа къажау кюрешде да иги болушады. Аны жюреклери ауругъанлагъа, жукълаялмай къыйналгъанлагъа да ашатадыла.

Акъ турманы биширип, адамны жиклери ауругъан жерге салып байлайдыла. Ол къайнатылгъан сууну мытыл болгъунчу сууутуп, аны бла тишлери ауругъанны ауузун чайкъатадыла.

Къыргъыч (тёрка) бла къырылгъан турманы эки кесегине къаз жауну бир кесегин къошуп хазырланнган балхам (мазь) юшюген жерни багъыуда хайырланылады.

Ууакъ тууралгъан турманы 2 столова къашыгъын 1 стакан къайнар суугъа къуюп, 15 минут биширедиле. Ол сууугъандан сора аны стаканны тёртден бирин кюннге тёрт кере неда саулай стакан бла бирин кече жукълардан алгъа бронхиальная астмадан, ларингитден, бронхитден, жётелден къыйналгъаннга, жукълаялмагъан адамгъа ичиредиле.