«Ата-анала сабийлери фахмусу бла энчи айырмалы болурча муратланып турмай, анга толу жашау этерге болушургъа тийишлидиле»

Битеу ата-анала да тёгерекдегилени акъылы, фахмусу бла сейирсиндирген сабийлери болсала сюедиле.  Алай азмычланы (вундеркинд) юсюнден кёбюрек билсек, бу энчи сабийлени къадарлары биз суннганча алай жарыгъ а болурму деп сагъышланабыз.

Кёбюсюнде бийикге чыгъыуланы ахыры ажымлы бошалады.  Алай узакъ  ёмюрлю фахмула да  ата-аналарыны ышаныуларын асламысында жашаугъа кийиралмайдыла.  Анга шатык юлгю – Мэрилин вос Савант, дуния башында  бек бийик интеллекти бла адам.  Аны  IQ  кёрюмдюсю 228 болгъанды, мардагъа уа 100 саналады.

Алай жер жюзюнде бек акъыллы тиширыу бир тюрлю жангы зат ачалмагъанды, адам улуну акъыл къудуретин да байыкъландыралмагъанды -  эрини (Роберт Джарвик жалгъан жюрекни къурашдыргъанды)  Jarvik Heart корпорациясында финансла жаны бла тамата болуп ишлейди эмда  тиширыулагъа журналда соруу-жууап рубриканы бардырады…

Алгъаракълада хунерни не болгъаныны юсюнден Сочиде энчи сабийле бла ишлерге деп къуралгъан «Сириус» окъутуу арада ётген форумда   сёлешгендиле.  Бийик фахмулулукъ ол не тюрлю сейир болумду? Аны юсюнден СПбГУ-ну профессору, педагогика илмуланы  доктору Елена Казакова «Комсомольская правда» газетни  корреспондентине хапарлагъанды.

- Елена Ивановна, не этерге керекдиле жашлары неда къызлары вундеркинд болгъанын ангылагъан ата-анала? Башларындан  тутаргъамы огъесе къууаныргъамы?

- Да не этерге тийишлиди сакъат сабий туугъан ата-анагъа? Ол жууаплылыкъны ангыларгъа, табийгъат бермегенни кеслери жанларындан къошакъ халда толтурургъа кюреширге. Кечигиз,  алай  азмыч, ол да, былай алып къарагъанда,  сакъатды.  Ол да мейнстримден бир жанында къалады, битеулю билим берген системагъа келишалмайды, тенгшилерини араларында да кесини жерин табалмайды…

Аны себепли ата-аналагъа энчи сабийлерин ёсдюрюрге юйренирге керекди.  Бир-бир затланы ол женгил эталлыкъды, алай башха тынч жумушланы уа тамамлаялмай апчырыкъды.  Ата-анала да жаш фахмуну андан ары жашауунда да аны ол хунери  гитче заманындача тири айныгъанлай турурча асламысында болдуралмаучудула.

- Азмычны атасына бла анасына зарланырча тюйюлдю сора…

- Ата-анала сабийлери вундеркинд болурча муратланып турмай, балаларына  толу жашау этерге болушургъа керекдиле. Жаш адам тёгерекдеги дунияда кеси кесин табаргъа тийишлиди. Бек биринчиден, иги билим берген школну излегиз, ары сабий  сюйюп, жюреги ырахатланып жюрюрге керекди.  Окъуу иш къууанчлы халда озмаса,  изленнген эсепле табылмазла.

- Фахмулу сабийле – ала Аллах белги салгъан табийгъат энчиликлемидиле огъесе ата-анала салгъан  кюч-къарыуну эсебимидиле?

- Ол фахмуну тюрлюсюне кёре болады. Логико-математикалы интеллект барды, музыкалы, лингвистикалы – битеу да бирге тогъуз тюрлюсюн белгилейдиле.  Ала хар бири да башха-башха тюрлю  къураладыла. Математика бла, сёз ючюн, жашауну биринчи жылларындан башлап къадалып кюреширге керекди. Лингвистика интеллектни айнытыуда алтын кезиу – сабийге алты жыл толгъунчугъа дери. Алай бир-бир хунерле  жууаплы ата-аналаны кючлери бла жашнайдыла.  Сёз ючюн, социал фахму кечирек айнып, акъылбалыкъ бола тебиреген жыллада ачыкъланады.

- Не затды социал жаны бла фахму дегенигиз?

- Сиз аллай адамланы, сёзсюз, кёргенсиз. Ол инсан келгенлей, аны тёгерегине башхала жыйылып башлайдыла. Ол сёлешсе, анга тынгылайдыла, ол чакъырса, ызындан тизилип тебиреп къаладыла. Бу ышаннга энчи сюйдюмлюлюк дерге жарарыкъ болур. Социал фахмуну айныууна тёгерекдеги болумла  себеплик этедиле.  Ата-анала – ала, сёзсюз, бек магъаналыдыла, алай андан да уллу магъананы сабийни тёгерекдеги къаллай болумлагъа тюшгени тутады. Ол болумлада юйренеди ол кесин жюрютюрге, кёргюзтюрге. Акъылбалыкъгъа аны хунерине абаданланы къарс къагъыулары угъай, тенгшилерини сейир этиулериди сыйлары-намыслары жюрюгенин кёргюзтген белги.

- Телевиденияда жаш фахмула къатышып аслам шоула чыкъгъандыла. Ата-аналаны  сабийлерини атлары айтылса сюйгенлери ангылашымлыды, алай ол гитче адамгъа хайырлымыды?

 - Бу болум мени жюрегими да бек къыйнайды. Балаланы гитчеликден окъуна  эришиулеге къатышып тебирегенлери аланы психикаларына иги тюйюлдю. Ол аланы жюреклерин башха тюрлю этген болумду. Сёзге айтсакъ, даражалыракъ  шоула  биз конкурс угъай,  фестиваль къурайбыз дейдиле, андан сора да, бизде хорлатханла жокъдула деп къатларгъа кюрешедиле.

Дагъыда сабийни бир жаны бла  айнытыргъа кюрешиуню, аны эстрада жулдузча кёргюзтюрге итиниуню да дурус кёрмейме. Жамауатха  аны бир затны къурашдыра, ишлей билген, акъыл фахмусун да кёргюзтюрге керекди. Бу жаны бла хунерлиле да махтаугъа тийишлидиле.