«Адам бир жеринде тохтап къалыргъа эркин тюйюлдю, ол жашауунда бютюнда уллу муратла салыргъа, бийиклеге жетерге борчлуду»

Мадина Шогенова (Османланы Суфьянны къызы) КъМР-ни сыйлы врачыды, ол медицина илмуланы докторуду, бюгюнлюкде КъМР-ни Саулукъ сакълау министерствосуну «Аллергиягъа къажау болушлукъ жаны бла арасына» башчылыкъ этеди. Биз аны бла   шёндюгю медицинагъа кёз къарамыны, студентлени окъутууну, илму бла медицинаны байламлыкъларыны эм кёп башха затланы юслеринден ушакъ этгенбиз.

- Мадина Суфьяновна, сизни анагъыз Хутуйланы Светлананы аты кенг белгилиди: ол СССР-де аллергиягъа къажау службаны мурдорун къурагъанды, бюгюнлюкде уа жамауат иш бла кюрешеди. Аппагъыз Хутуйланы Ханафий а  республиканы, ол санда саулукъ сакълауну, айнытыугъа уллу къыйын салгъанды. Быллай юйюрде туугъан  жашауугъузда ышаннгылылыкъ бергенмиди  неда чырмаулагъа тюберге да тюшгенмиди?

- Аллай кючлю мурдор хар кимге да уллу болушлукъду.  Тукъумум, юйюрюм  манга не заманда да къарыу бергендиле. Алай адам жетишимли болургъа сюе эсе, къадалыргъа, эринмей билим алыргъа, сынау жыяргъа керекди.  Итиниулюгю болмагъан жашауунда кесине тийишли жер табаллыкъ тюйюлдю. Таш тюбюне суу бармайды, дегендиле бизни ата-бабаларыбыз.

Не букъдурлугъу барды,  быллай юйюрде туугъаныма  бек ёхтемленеме. Таматаларымы жетишимлерине тийишли болургъа, аланы бетлерин жерге къаратмаз, атларына кир къондурмазгъа кюрешеме.

- Светлана Ханафиевнаны башламчылыгъын андан ары бардырасыз. Ол а сизни ишигизге къаллай багъа береди?

- Бу соруугъа жууапны берген къыйынды, урушхан кезиуле да бардыла, бир жукъгъа бюсюремесе да, аны букъдурмай айтырыкъды.  Ачыкъ махтамаса да, ишиме ыразы болгъанын а сеземе. Анамы  даражасына, билимине  жетер, аны атын бийикде жюрютюр  ючюн  уллу къыйын салыргъа керекди.

- Аппагъыз а эсигиздемиди?

- Аппам Хутуйланы Ханафийге къыралыбызгъа, Къабарты-Малкъаргъа урушдан, кёчгюнчюлюкден сора  къыйын кезиуде, онгла, оборудование, кадрла болмагъан  заманда ишлерге тюшгенди.    Ол мени эсимде жарыкъ, жумушакъ, ырахматлы, уллу адамча къалгъанды. Аппам бла аммам дунияларын алышхан эселе да, аланы жарыкъ сыфатлары  жюреклерибиздедиле. Бюгюн да туугъан кюнлерин бирин да къоймай  белгилейбиз, къабырларына барып, хурмет да этебиз.

- Медицинагъа бармай, башха усталыкъ бла кюрешаллыкъмы эдигиз?  

- Угъай! Медицина – жашауумду, сабийлигимден сюйген усталыкъды. Аллерголог-иммунологдан башха усталыкъгъа къарагъан да этмегенме.   Шёндю мен кесими жеримдеме, жюрегимден сюйген ишим бла кюрешеме деп шарт айталлыкъма.

 Жаш адам алты жылны медицина факультетде окъуп, къыралны, устазланы, ата-анасыны къыйынларын ашап, диплом алгъанлай а врач болалмазлыгъын ангыласа, ол бек жарсыулуду. Медицинаны сюймеген, анга жюреги бла берилмеген, саусузлары ючюн къайгъырмагъан адам врачны жерин алыргъа эркин тюйюлдю.

- Иги билим алыр ючюн республикадан тышында окъургъа керекди деген оюм барды жамауатда. Къабарты-Малкъар къырал университетден сора Москвада Иммунология жаны бла институтха  киргенигизде билимигиз жетишмегенин сезгенми эдигиз?

- Ол оюм терсди. КъМКъУ-да иги билим бередиле, бютюнда   медицина факультетде, аны ючюн Москвада къыйналгъанма деп айталмайма.  Тамата къызымы да башха шахаргъа жибермегенме, ол бизни вузда окъуйду.  Ол а устазларыбызгъа ышаннганым ючюндю.

- Сиз университетде окъутасыз. Шёндюгю студентле къаллайладыла?

- Ала бек сейирдиле, билимге итинедиле,  дерсде билгенлери бла чекленип къалмай, жангы шартланы излегенлей турадыла.  Бек башы уа - ала саусузладан къоркъмайдыла, алагъа болушургъа хазырдыла! 

Ма кёп болмай бир къауумну окъутуп бошагъанма. Ала дерслеге кёзлери жанып келе эдиле. Жаш тёлю аманды, жукъ да сюймейди, бир затха да итинмейди дегенле терсдиле. Аланы  усталыкълары  биз къалай юйретгенибизге,  илмугъа, билимге сейирлерин къозгъагъаныбызгъа кёре  къуралгъанын унутургъа жарамайды.      

Медицинагъа фахмулары болмагъанла да бардыла, алай врачны ишин    сюйгенле уа аладан кёпдюле. Келир заманда ышанырча специалистле бардыла деп айталлыкъма.

- Аллергиягъа 21 ёмюрню аурууу дейдиле. Къуру бизни республикада андан 72 минг адам къыйналадыла. Дагъыда сизге къоншу регионладан саусузла да келедиле. Аллай бир адамгъа  болушлукъ берирге битеу онгла къуралгъанмыдыла?

- Борчубузну халкъла аралы излемлеге тийишлиликде бардырыргъа, саусузлагъа болушургъа, багъаргъа къолдан келгенни этебиз. Аллергиягъа къажау ара  алгъа барады, айныйды, жангы оборудование бла жалчытылынады. Бюгюнлюкде уа биз  диагностиканы бийик даражада бардырабыз.

Ол нек магъаналыды дегенде,  алгъын анализлени алгъандан сора ала керти болгъанларын бла къалгъанларын ачыкълар ючюн кюз артына дери сакъларгъа тюшгенди. Шёндю уа адамны диагнозу анализле тинтилгенлей  белгили болады.

- Аллергиядан сакъланыргъа, аны алгъадан да сезип,  тийишли мадарла этерге онг бармыды?  

- Бу ауруу генетика бла байламлыды, башхача айтханда, ата-анадан сабийлеге, тёлюден тёлюге  ётеди.  Жаланда бирледе ол къозгъалып, ауруугъа ётеди, башхалада уа «жукълап» турады.  Дагъыда вирусланы хатасындан, адам терк-терк ауруса  неда ол кирли халда жашаса да аллергия башланыргъа  боллукъду.

Бу аурууну  профилактикасы болмагъанын чертип айтыргъа сюеме.  Аны ючюн  аны тохташдыргъандан сора,  арт болжалгъа салмай, багъыу жумушланы башлагъан бек магъаналыды.  Аны къалай ачыкъларгъа боллукъду дегенде уа,  хар жылдан да  мартда неда апрельде кёзлеригиз кичип, жилямсырап, бурун суу келип, жётел этип  тура эсегиз, аллергологга барыргъа керекди.  Кеч къалса,  ауруу  къыйыннга бурулуп къалырына  къоркъуу уллуду. 

- 33 жылыгъызда доктор диссертацияны къоруулап, КъМР-де илмуланы бек жаш доктору болгъан эдигиз. Мен билгенден, 30-гъа жууукъ илму ишни да жазгъансыз. Сизге саусузлагъа багъыуму сейирди  неда  илму?

-  Бу эки шарт да бир бири бла къаты байламлыдыла.   Илму  саусузну халын женгиллетир, хайырлы, заран салмагъан дарманла бла жалчытыр, жашаууну даражасын кётюрюр ючюн ишлейди.    Илмуну къоймагъанма,  шёндю да  тинтиуле бардырама.  Жаланда заман  азды ансы.  Адам бир жеринде тохтап къалыргъа эркин тюйюлдю, ол жашауунда бютюнда уллу муратла салыргъа, бийиклеге жетерге борчлуду.

- Аллахдан фахмулу  врач къаллайды?

-  Мен акъыл этгенден, бек алгъа ол кесини усталыгъында профессионал болургъа борчлуду. Дагъыда къуру кесини сферасы  бла чекленип къалмай,  билимин кенгертирге, ёсдюрюрге  керекди. Адам машина тюйюлдю,  кеслери алларына ишлеген кесекледен къуралмагъанды, ол сау, бирге байланнган организмди. Иги врач аны билирге, ангыларгъа тийишлиди. 

Башха жанындан а, сансыз болургъа, адамны къыйналгъанына сууукъ кёзден къараргъа жарамайды. Сансызлыкъдан  къоркъуулу жукъ да болмаз.   Медицинада ятрогенный ауруу деген ангылам барды: медик саусузгъа хыны сёлешгени, жюрегин къыйнагъаны ючюн къозгъалгъан психология ауруу. Керти врач алай этерге эркин тюйюлдю.

 

Ушакъны Тикаланы Фатима бардыргъанды.
Поделиться: