Биологиялы сагъатланы барыуларын акъырын этерча

Бусагъатда «антиэйдж» (абаданлыкъгъа, жыл саннга къаршчылыкъ) деген ангылам модагъа киргенди. Ол жашлыкъны созууну, къартлыкъгъа жетмегенлей не къадар кёп мычыуну амалыды. Антиэйдж - кремле, витаминле, бетге бояу сюртюу... Антиэйдж азыкъ ашау система окъуна барды! Ол жашауну узунлугъуна себеплик этген менюду.

Италиялы алимле къартайыуну процессине къатышыргъа онг барды деп ийнандырадыла: «Тёгерекдеги болумла бизни генылерибизни тиргизилтирге неда тохтатыргъа боладыла. Биологиялы сагъатланы барыуларын акъырын этерча уа аш-азыкъны да хайырланыргъа боллукъду. Тинтиулени эсеплерине таянып бизни ДНК-бызгъа бегирек келишген меню жарашдырылгъанды».

Кёгетлени, жемишлени, башха битимлени кёбюрек ашау, сора биринчи сыгъылгъан оливка жауну хайырланыу дегенча биз барыбыз да билген жорукъладан сора да, даулашлы рекомендацияла да тюбейдиле. Неда россейлилеге артыкъ келишмеген жорукъла. Узакъ ёмюрге себеплик этген затланы ата журтлу эксперт, врач-диетолог Людмила Денисенко бла «Комсомольская правда» газетни бетлеринде сюзгендиле.

1. Акъырын чайнаргъа

- Ауузугъузгъа салгъан хар къабынны иги чайнагъыз, - дейди Денисенко. - Бир 30-40 кере.

Ол, сёзсюз, кёпдю! Алай баппушха ушаш ашны уллу кусокла бла жутаргъа да керек тюйюлдю. Тюзю орталыкъдады. Ашны тынч-тынч, ашыкъмагъанлай чайнаргъа тийишлиди.

2. Ёлчемге саналгъандан эсе 30 процентге азыракъ ашаргъа

Интернетде сизни кюннге калорийлеригизни терк тергеп чыгъаргъан аслам программа-калькулятор барды, дагъыда тюрлю-тюрлю азыкълада калорийлени санагъан да. Аш-азыкъда быллай тыйылыу болургъа кереги бла уа экспертибиз толусунлай келишеди.

3.Ыйыкъгъа бир кюнню ачлай оздурургъа

Италиялыла солуу кюнледен сора келген баш кюнде ачлай туругъуз дейдиле. Санны-чархны тазаларча ол кюн жаланда суу ичип кечиниуню да ала дурус кёредиле.

- Аны бла уа даулашырыкъ эдим! - дейди Людмила Денисенко. - Солуу кюнледе биз кёбюрек ашайбыз, аланы ызындан кезиуде кеси кесинге ачлыкъ сынатыргъа керекмеген сунама. Саныгъызны-чархыгъызны бираз кеси кесине келмеге къоюгъуз, ашыгъызны кемирек этигиз, бараз кюн а ачлай туругъуз. Бек игиси 36 сагъатны суу ичип кечиниудю. Алай энди башлагъанла уа ол кюнледе жаланда вегетариан ашланы хайырланып турсала да жарайды.

4.Сууну не къадар кёп ичиу

- Не зат айтсала да, сууну кюнлюк ёлчемин биз таза суу бла толтурургъа керекбиз, башха ичгилени бла продуктланы къурамына кирген суу бла угъай, -деп белгилейди Денисенко. - Абаданнга сууну керекли ёлчемин женгил санаргъа боллукъду: бир килограмм ауурлукъгъа - отуз миллилитр. Сёз ючюн, адам 60 килограмм тарта эсе, ол суткагъа 1800 миллилитр таза суу ичерге керекди.

5. Сютден хазырланнган жаулу ашарыкълагъа угъай дегиз

Алада эстрогенни гормону кёпдю, ол а ёшюнню онкология кёбюулерине себеплик этеди. Айтыргъа тийишлиди, россейлилени кёбюсю италиялыла айтмасала да, сютден жарашдырылгъанланы жаулу проценти аз болгъанны сайлайдыла.

-  Мен башы толусунлай алыннган сютден этилген продуктланы хайырланыуну тюзге санамайма! - дейди врач-диетолог. - Жауу ахырысы бла да болмагъан ашарыкъла татыусуздула, жукъадыла, аны сылтауундан а аланы чыгъаргъанла алагъа бал туз, крахмал да къошадыла. Андан сора да, аладан кальций саннга къыйын сингеди. Ол тап болур ючюн D витамин керекди, ол а жау бла бирге кетерилип къалады. Аны себепли 2,5-3,2 процент къалынлыгъы болгъан сютню, 15 процент къалынлыгъы болгъан къаймакъны, 5-9 процент къалынлыгъы болгъан творогну, 2,5-3,2 къалынлыгъы болгъан кефирни бла йогуртну эмда къалынлыгъы 82,5 процентден аз болмагъан сары жауну хайырланыгъыз.

6. Кёк, къызыл

тюрсюнлю кёгетлени, жемишлени, жилеклени кёбюрек ашаргъа

Ол ракны профилактикасыды. Италиялыла къызыл апельсинни, ишхилдини неда маки деген чилиялы жилекни ашагъыз дейдиле. Ала айтханнга кёре, ол бирсиледен 40 кереге хайырлыды.

- Сёзсюз, тюрсюнлю продуктланы тизмеси уллуракъды,- деп хапарлайды Денисенко.

Къызыл кёгетледе бла жемишледе ликопин бла антоцианла бардыла. Биринчиси (бадыражанлада, грейпфрутлада эм харбызлада асламды) къартайыугъа къажаулукъгъа жарайды эмда ракдан къоруулайды. Бадыражанладан хазырланнган аш-азыкъгъа бираз жау къошулса игиди, алай болса, аны хайырлы затлары саннга игирек сингедиле.

Антоцианла (жилекледе, къызыл жюзюмде, наныкъда эм къызыл алмалада асламды) - клеткаланы бузулуудан сакълагъан бек ахшы антиоксидантды. Къан басымны таплай тутаргъа эм жюрек аурууланы профилактикасына себеплик этеди. Балли бютюн игиди!

Кёк тюрсюнлю продуктла - къызыл кочанлы хобуста, ежевика, баклажан, инжир, къара жюзюм, эрикле, къара дугъум, кишмиш да бир-бир рак аурууладан, жюрек къарыусузлукъдан, Альцгеймер ауруудан, къартлыкъдан сакълагъан кючлю антиоксидантладан байдыла. Черниканы энчи хайырлылыгъын да белгилейди эксперт.

Маки жилекни юсюнден айтханда, ол кезиулю маркетингли мадарды. Бизни улёкъу андан осал тюйюлдю! Маки жилекле аланы тюз юзгенлей ашаса хайырлыдыла. Аладан эсе кесибизде ёсген клюква, брусника, жабышмакъ (боярышник), жылны кезиуюнде наныкъ, жилекле, дугъум, къасмакъ эм башхала игидиле.

7. Эт угъай, чабакъ бла къозла

Алада болгъан омега-3 кислотала клеткаланы ишлерин эм алада алышыныу байламлыкъланы жалчытадыла. Эт ашамауну излеген антиэйдж-диета, италиялыланы оюмларына кёре, рак ауруугъа къажау диета бла келишеди.

- Жарсыугъа, аурууну къурутур амалы болгъан бирикдирилген бир диета жокъду, - дейди Людмила Денисенко. - Алай къызыл тюрсюнлю этни ашамау чегиледе рак болмазча себеплик этгенин белгилерчады.

Шимал долайда жюзген кийик чабакъ бек ахшыды. Алай аны къайдан аллыкъса? Бизни тюкенледе «шимал» чабакъ - ол жалгъан амалла бла ёсдюрюлгенди, аны жауу кийик чабакъдан эсе кёпдю, алай анда хайырлы омега-3 кислотала иги да аздыла. Дуния долайны кирленнгенини сылтауундан треска бла тунец да гинасуудан бла къоргъашинден байдыла. Aны сылтауундан бизникилеге чабакъны кёп ашагъыз дегенлик да бир жаны бла къоркъуулуду.

Кертиди, пациентлериме сельдьни кёбюрек алып хайырланыгъыз деп буюруучума - аны алыкъа жалгъан амалла бла ёсдюрюрге юйренмегендиле, кесин да тюз тутханлай биринчи суткада хазырлап къоядыла. Тузу кёбюрек болур деп къоркъа эсегиз, кесигизге тузларгъа онг да барды. Къалай-алай болса да, анда омега-3 кислотала эм D витамин асламдыла.

Басмагъа Айдаболланы Джамиля хазырлагъанды.