Къызындырадыла эмда не затла сагъышландырадыла бюгюн кинематографмстлени?

Бу кюнледе республикада «Къабарты-Малкъар–100» деген  Битеуроссей кинофестиваль ётгенди. Аны чегинде тюрлю-тюрлю жанрлы фильмле  кёргюзтгендиле. Нени юсюнден эдиле ала? Не зат къайгъы этдиреди бюгюннгю кинематографияны?

Биринчи кюнде окъуна, 15  декабрьде, къараучула эки ишни кёргендиле. Аллында – «Жарсыудан къууанчха» («От печали до радости»). Аны сценарийин Алексей Бородачёв жазгъанды, режиссёру уа Эдуард Парриди. Анда ойнагъанла - барысы да къараучула таныгъан эм сюйген устала. Баш рольла уа Россейни халкъ артисти Фёдор Добронравовха, аны эки жашы Иваннга бла Викторгъа, Инга Оболдинагъа эм Ирина Пеговагъа жетгендиле. Бу мелодрама бир юйюрню юсюнденди. Ала–ата, ана, кичи жашлары Паша да вертолётла чыгъаргъан заводда ишлейдиле. Таматалары Роман а пилотду, ол  Шимал жанына учады, эки арада жашайды.

Хар не да иги эди, Паша юч сабийи болгъан, кесинден тамата тиширыуну сюймесе. Ала юйюр къурарларын унамай, кёп чырмаула излейди анасы. Артда, ала айырылгъанда уа, жашыны инжилгенин кёрюп, жарсыйды эмда кёчген жерин билгенлей, ол тиширыуну кесине келин этеди.

Бу совет заманны эсинге тюшюрген кино бек уллу жарсыу адамлада ахча азлыгъы угъай, сюймеклик жетишмегениди ансы деп  айтылады. Дагъыда  фильмге къарагъандан сора  насып байлыкъда тюйюлдю, юйюрде  урунууда, бир тёлюден бирси тёлюге ёте баргъан ниет хазнадады деген  оюм  келеди башынга. Ахырында предприятиялада  уялчакъ, ийменнген  ишчи адамланы кёргюзтгенлери уа урунуугъа  махтауну энчи хатыды.

Фестиваль келтирген экинчи чыгъарма  уа кеч сюймекликни юсюнденди, «Эльзаны жери» («Земля Эльзы») деп. Аны сценарийин драматург Ярослава Пулиновични драмасына кёре режиссёр Юлия Колесник бла Александр Русаков жазгъандыла. Баш рольланы  РСФСР-ни сыйлы артисти Ирина Печерникова бла Вениамин Смехов ойнайдыла.

Бири – немисли тамырлы болгъан Эльза, экинчиси – кёп жылланы географиядан устаз болуп туруп, солуугъа чыкъгъан Василийдиле. Алагъа  жетмиш жылдан атлагъанды. Кеч тюбегендиле, алай къадарларын бирлешдирирге  сюедиле. Ахлулары аланы ангыламайдыла. Кими юй, кими фатар сакълайды, ала дунияларын алышханда. Ала уа, болгъан затларын сатып, жер кёре айланыргъа излейдиле. Аланы ушакъларына тынгыласанг, экиси да насып  сынамагъандыла. Кеч келген сюймеклик жарытханды аланы ахыр кезиулерин.

Андан арысында режиссёр Полина Ольденбург  «Ad libitum» (кёчюргенде – «Кесинг къалай сюйсенг да») деген киносуна къарагъандыла фестивальгъа келгенле. Сценарийин да ол кеси жазгъанды. Аны баш жигити журналист  Гелла деген бир тиширыу бла келишим этип, бай адамла жыйылып, эрикгенлерин кетерген жерге кирирге онг табады. Анда аланы кеслерин насыплы сундургъан жашауларыны ич жанын кёреди. Хар не да жалгъан болгъанда, пластик, силикон заманлада, сюймеклик кертилей къалсын. Ма олду ёзек ниети кинону.

Фестиваль битеуроссейли болса да, халкъла аралыгъа тартады. Къазакълыла да кёргюзтгендиле ишлерин – «Жаным, ийнанырыкъ тюйюлсе» деген комедияны. Аны сюжет ызын Ернар Нургалиев, Жандос Айбасов эмда Алишер Утев жазгъандыла. Режиссёру да  Ернар Нургалиевди. Сабий тууарын  сакълап тургъан жаш бла къыз  тюйюшедиле да, юйню иеси  эки нёгери бла бир кюннге чабакъ тутаргъа – солургъа кетеди. Артха уа кеси жангыз къайтады. Анда болгъан ишлеге юй бийчесин  ийнандыралмайды – хапарлары  кертиге ушамайдыла.

«Экспонат бла болгъан ишле» (Приключения экспонатла) деген кинокомедияны режиссёр Алена Олейник алдыргъанды. Сценарийин а Екатерина Соболь, Илья Мотовилов эмда Мария Огнева жазгъандыла.

Анда музейде ишлеген эр киши тас болады. Жашы Паша нёгери бла аны излей чыгъады. Аланы ызларындан эки бандит айланадыла. Бир башха адам а – капитан Гик алагъа не этерлерин телефон бла айтып турады.

«Ант» (Клятва) деген уруш драманы режиссёр Роман Нестеренко алдыргъанды. Сценарий жазаргъа анга Татьяна Мирошник болушханды. Кинону жигитлери психбольницада ишлеген доктор Наум Балабан бла аны юйдегиси Елизавета Нелидовадыла.  Озгъан ёмюрню  отузунчу жылларында  бу доктор адамланы НКВД-дан къоруулап, ауруйдула деп къагъыт берип тургъанды. Уллу Ата журт урушну заманында да чюйютлюлеге алай болушханды.

Къысха метражлы «Артда болгъан ишле» (Последствия) деген кинону режиссёру Андрей Мышкинди. Сценарийни да ол Матвей Зубов бла бирге жазгъанды. Ол сабийликден бирге ёсген, чабакъ тутаргъа жюрюген,  биреуню  бахчасына тюшюп, алмала урлагъан эки шуёхну юслеринденди. Ала ёсюп, уллу кишиле болгъанда, бири биринден ахча ёнкюч алып, жокъ болуп къалады. Ала алты жылдан тюбешедиле.

«Бир суратны тарыхы» («История одной картины») деген мелодраманы режиссёр Руслан Магомадов алдыргъанды. Ол чечен урушну заманында анасы бла Франциягъа кетип, анда художник болгъан жашны юсюнденди. Ол сабий заманында этген биринчи суратын излей Чеченнге келеди. Анга мында ата журтун жангыдан таныргъа онг чыгъады.

«За любовь» дегенни осетинли режиссёр Сослан Макиев алдыргъанды. Сценарийин да кеси жазгъанды. Уллу Ата журт урушну кезиую. Хапар экеуленни юсюнденди. Бири Сергеев – жаш адам, экинчиси – аны командири. Биринчи биледи кёп бармай дуниядан кетеригин. Ол къабыргъада къаны бла бир зат жазып къояргъа излейди. Не жазаргъа уа билмейди. Тамата  жюрегингдегин жаз дейди. Ол а: «Анда сюймекликден сора жукъ жокъду, – дейди.

– Люба къоншу юйде жашаучу эди. Мен анга: «Биз бир юйюрлю болсакъ, атынг Любовь Сергеева – Сергейни сюйгени боллукъду», – деучю эдим…» Къабыргъада ол «За Любовь» деп жазады. Командири, кесини кёкюрегинден алып, анга Совет Союзну Жигитини Къызыл Жулдузун тагъады. Сора чыгъадыла ала, къолларын кётюрюп, душманны аллына, аланы къалыныракъ жерлеринде кеслерин атдырыр ючюн  гранатла тагъып.  

 «Къонакъ» деген трагедияны режиссёру Георгий Татоновду. Сценарийин да ол абхаз жазыучу Михаил Лакербайны хапарына кёре жазгъанды. Аны да Осетияда алдыргъандыла. Аны жашын ёлтюргенин билмей, ызындан къуугъун чапхан биреу бир юйге киреди. Зауурбек аны чардагъында букъдурады. Бир кесекден а сал болуп тургъан жашын алып киредиле арбазгъа. Ол, эрттеги тёрелеге кёре, къонагъындан къан алмайды, аны ашатып-ичирип, жашын басдыргъандан сора, жол азыкъ берип ашырады.

«Устаз» деген дагъыстанлы кинону режиссёру Максим Елагинди, сценарийни автору уа – Алексей Герман. Тюкенден алтын бууунлукъну урлагъанды деп, социал сетьледе сураты чыгъып, жалгъан дау айтылгъан устаз кеси кесин асады. Алтын бууунлугъ а жерге тюшюп табылады. Ол таза ниетли адамгъа киши ийнанмайды – юй адамы, атасы, анасы, къарындашы…

«Больше никто не умрёт» деген а Грузия бла Юг Осетияны арасында баргъан урушха аталгъанды. Режиссёру Ирина Гедровичди. Сценарийни Илья Куликов жазгъанды. Ара шахарда жашагъан инженер Алан, уруш хапарны эшитип, Москвада сабийден ауурлугъу болгъан юйдегисин къоюп, ата журтуна келеди. Атасы, анасы да къоркъадыла жангыз балаларына. Ол Цхинвалны къоруулай жоюлады… Артда жигит жашындан туугъанны къолундан тутуп айланады туугъан жеринде аппасы. Дагъыда фестивальны къонакълары, республиканы жамауаты Олег Хамоковну «Антигонасын» кёргендиле.

Былай къарагъанда, бу кинола барысы да адам улу сынагъан сезимледен къураладыла. Ала дуниялыкъдан – игини, аманны юсюнден сагъыш этдиредиле. Баям, инсан  кесин аллай тазалауну юсю бла ишлейди.

Пандемиядан къоркъуп, бирге элли адамдан кёп жыймагъандыла бу байрамны къурагъанла. Сюйгенле ол фестивальда баргъан жыйылыулагъа Къабарты-Малкъарны Маданият министерствосуну сайтында къараргъа боллукъдула.