Гитче шарайыпла уллу жарсыугъа келтиредиле

Белгилисича, миллетибизни тарыхында кёп чайкъалыула болгъандыла. Ала уа адетлерибизни, тёрелерибизни унутула барырларына себеплик этмей къоймагъандыла. Аны алайлыгъы къууанчларыбызда, жарсыулада шарт кёрюнеди. Биз таматала бла ушакълада аланы шёндюгю жашаугъа кёз къарамларын билирге кюрешебиз. Жаннетли болсун, «Заман» газетни коллективин терк – терк жокълаучу сыйлы таматабыз Толгъурланы Бекмырза  бушууу болгъан юйюр къаллай жумушлагъа айырып эс бурургъа кереклисини эм дууагъа, къайгъы сёз берирге келген адамла кеслерин къалай жюрютюрге кереклисини юслеринден айтханлай тургъан эди. Бюгюн биз аланы эсгеребиз. Газет окъуучулагъа да ала сейир болурла дейбиз, нек дегенде Толгъур улу бек терен, акъыллы, халкъыбызны адетин, тёресин билген адам эди.

                                               Айып кёз чыгъармайды дегенлей...

Бушуу хар адамны башындан ётерик аллай бир шартды, сынауду. Ёлген адамны намысын кётюрюп, аны хар керегин тийишлисича этип асырау юйюрню сыйлы борчуду. Ол анга бир заманда уллу кёллю болмагъанды. Бусагъатда уа бютюнда. Къолундан келгенни этеди. Иймамла да аланы ол жарсыуларын женгиллетир, жапсарыр, алагъа кёл этдирир ючюн уллу къыйын салгъанларын энчи белгилерге керекбиз.

Болсада быллай жууаплы эм къыйын жумушланы тамамлауда учхара затла тюбегенлерин айтмай къойсакъ, тюз болмаз. Сёз ючюн, бушууну юсюнден жууукълагъа, ахлулагъа, танышлагъа заманында билдириуде бизни адамла бираз уллу кёллюдюле. Ол тюз тюйюлдю. Кеси эллеринде жамауатха билдирип къоймай, башха элледе жууукълагъа да не адам жиберип, неда телефон бла сёлешип, хапар берилсе, жууукъла дууагъа келмедиле, заманында къайгъы сёз бермедиле деп, адамланы арасында кёлкъалдылыкъ болмайды. Гитче шарайып эсе да, бу затха да бушуу болгъан жерде эс бурулмай къалмайды.

Уллайгъан адамла бёрксюз, къалпакъсыз дууагъа келселе бек эриши кёрюнеди. Жаланбашлай дууагъа келиу дин жаны бла дурус эсе да, тау адетге уа арталлыда келишмейди.

Айып кёз чыгъармайды дегенлей, бир-бир адамларыбыз бушуу болгъан жерлеге маллагъа къарагъанда кийген, кир кёнчеклери, чурукълары бла келип къаладыла. Ёлгени болгъан юйге уа узакъ жерледен кёп тюрлю адамла жыйыладыла, аланы арасында башха миллетлени келечилери да болмай къалмайдыла. Ала бизге тизгинсизлени юслери бла багъа бичериклерине не сёз. Жыйырма биринчи ёмюрде адам кесин алай къалай бошлап къояды? Былхымсыз къалай болады?

                                            Къучакълашыу адетибизге келишмейди

Жарсыуда дагъыда быллай шартха эс бурулса, тюз болур эди. Бир къауум адам бла неда кесинг жангыз бушуу болгъан жерге жууукълашханлай, тохтап, тёгерекге къарап, дууагъа келген адамланы эслесенг, аланы сакълап, арбазгъа ала бла кир.

Сизден алгъа болуп, дууа тутдура тургъанла бар эселе, ала жумушларын бошагъынчы арбазгъа кирген ушамайды. Арбазгъа киргенден сора дууа тутдургъан адамгъа, жууукъ барып, алгъа салам бер, кесинг биле эсенг, тутдур. Билмей эсенг а, иймамгъа айт. Андан сора сени нёгерлерингден тамата алгъа, къалгъанла ызындан къайгъы сёз бериллик адамланы къатларына барып, айтырларын айтадыла. Къолун къысар, силкиндирир кереги жокъду. Юйюрню къайгъы сёз аллыкъ адамлары дууа тутулгъан жерден узакъ болмай, бир жерде сюелирге тийишлидиле. Къайгъы сёз берген адам, нек ёлдю, не болуп къалды, кёпмю ауруду деп, болмачы соруула берип турургъа керек тюйюлдю. Айтыр сёзюнгю айтып, алайдан бир жанына кетсенг, тюз этериксе, сени ызынгдан келгенле да ол жумушларын тындырыр ючюн.

Бушуу болгъан жерде адам къолларын хуржунларына сугъуп неда жан сюеклерине салып турса, ушамайды. Бурун заманлада бизни миллетде адамгъа къайгъы сёз бере туруп, аны къолун тутхан, къучакълагъан болмагъанды. Ол затла арт кезиуде чыгъа башлагъандыла.

Дагъыда дууагъа келгенле, къауум-къауум болуп, лахор этип, даулашып, чамгъа, кюлкюге берилип, иймамны дууа тутдургъанын эшитмей тургъан кезиуле кёп боладыла. Ол да бек айыплы ишледен бириди.

                                                   Садакъа кёзбаугъа берилмейди

Онглары болгъанла ёлгенлерине садакъа этерге кёп минг сомла къоратадыла. Къолайлары болмагъанла уа, алагъа эришип, ёнкючге киредиле. Ол а адет-тёреге да, ислам диннге да келишмейди деп эфендиле, иймамла дайым айтханлай турадыла. Къабарты-Малкъарны Муслийманларыны дин управлениясы кесини бу затха атап чыгъаргъан бегиминде хар затны шарт тохташдырып ачыкълагъанды. Ол документде садакъа, тойгъанлагъа угъай, жарлылагъа бериледи деп сёз чорт салыннганды. Анда бек шарт айтылып турады, садакъа кёзбаугъа угъай, сууаплыкъгъа берилирге керекди деп.

Биз харкюнлюк жашауубузда кёребиз ёлгенни ызындан къара кийиу миллетибизни алгъа атлам этерине къалай уллу чырмау болгъанын. Алайсыз да жаш адамларыбыз юйдегили болмай, ата-аналаны жюреклерин къыйнап тургъанлары саулай миллетни жарсыуу болуп къалгъанды. Эллерибизде, шахарлада да 30-50 жыллары болгъан ненча жашыбыз, къызыбыз алыкъа юйюр къураргъа ашыкъмайдыла. Элде, тукъумда адам ёлсе, аны къарасы тешилмесе, той-оюн болмаса, жыр жырланмаса, жашла, къызла бир бири бла тепсемеселе, жюреклери жарып, юйюр къураялмасала, миллет къалай айнысын, ёссюн?!

Къууанч, бушуу да бир бирсиз болмайдыла. Аланы экисин да адет-тёреде болгъаныча ётдюре, бардыра билирге керекди. Бусагъатда бизде келин келген, киеу чакъырылгъан жерледе бек баш ишге столланы аракъы шешаладан толтуруу, эр кишилени, тиширыуланы да аны бла тежеу саналады. Ол ахшылыкъ угъай, халкъыбызны жокъ этип баргъан уллу палахды. Андан кесибизни сакълаялсакъ, ёлюмюбюз аз болуруна ишек жокъду. Аллах аллай акъыл, къарыу, кюч берсин бизни жаш адамларыбызгъа, битеу халкъыбызгъа.