Юйде бир бирни къыйнамагъыз, ачыудан ауруу чыгъады

Пандемияны кезиуюнде кёп юйюрлени бизнеслери чачылгъанды,  адамла бюджет организациялада ишлерин тас этгендиле. Жашаудан тюнгюлюуге медицинада «депрессия» дейдиле, бу халдан шёндю кёпле чыгъалмайдыла. Тюнгюлюу бла жюрек аурууланы араларында байламлыкъны  эм кесибиз саулугъубузну сакълар амалланы юсюнден Кардиология араны поликлиникасыны кардиологу Жанатайланы Людмила бла ушакъ этгенбиз.

-Жюрек-къан тамырла бла байламлы ауруула кенг жайылгъанланы санларындамыдыла?

-Жарсыугъа, ала жыл сайын онжети  миллион адамны къыркъадыла эм бизни ёлтюрген сылтауланы араларында алчы жерни алгъанлай турадыла.  Бу аурууладан къорууланыр ючюн, алай уллу кюч салыргъа керек тюйюлдю. Алай  кёбюсюнде адамла врачланы, алимлени айтханларына эслерин бурмайдыла. Битеу профилактика ишлени  иги  бармагъанларыны сылтауу – аладан чыкъгъан хайыр  олсагъат окъуна сезилип къалмайды. Сабийликден башлап къартлыкъгъа дери жюрекни сакъларгъа керекди.

Хар абадан адам да жюрекни тутханыны эм инсультну  белгилерин билирге  борчлуду. Сизни  ол жаны бла билимигиз, «терк болушлукъну» кезиуюнде чакъырыргъа эм жууугъугъузну жашауун сакъларгъа болушурукъду. Жюрек тутууланы эм инсультланы жетмиш проценти юйюрлери кёре тургъанлай болады. Билегигиз, бутугъуз  терк окъуна къарыусузлансала, асламысында бир жаныгъыздагъыла, бир неда эки кёзюгюз да бирге осал кёрюп къалсала, жюрюшюгюз тюрленсе, башыгъыз  белгисиз сылтау  бла  ауруп башласа,  «терк болушлукъну» мычымай чакъырыгъыз.

-Медицина билими болмагъан адам жюреги ауруп башлагъанын къалай билаллыкъды? 

-Диабетден къыйнала эсегиз, артериялы  къан басымыгъыз бийик эсе, холестеринигиз мардадан озгъан эсе, артыкъ ауурлугъугъуз бар эсе, анга къошакъгъа уа тютюн да иче эсегиз, мычымай кардиологга барып жюрегигизни тинтигиз. Чертип айтыргъа сюеме, биринчиден,  бек магъаналы зат – психосоциал  шартды. Токъсанынчы къаугъалы жыллада алимле быллай  сынау бардыргъандыла: бир ненча поликлиниканы сайлап, алагъа жюрюгенлени  барысына да невропатолог къарагъан эди. Аладан къыркъ процентден асламырагъын  депрессия къыйнай эди, жыйырма юч проценти уа багъыуну излегенле эдиле. Депрессия уа бир талай органнга хата этеди, ол санда жюрекге да. Былайда экономика бизни къыралда бир айнымай къалгъанын  да айтыргъа  боллукъду, алай сиз кесигиз да сакъ болургъа - нерваларыгъызны  бузмазгъа кюреширге керексиз.

Экинчиси – юйюрдю: жюрек аурууланы юйюр къууанчла иги багъадыла! Юйде мамыр болум тохташыргъа керекди – сюймеклик, дагъыда  бир биригизни юсюнден къайгъырыулукъ. Юйюрню ичинде къаугъала – тюйюшле уа арталлыда осал ишледиле, ала саулукъну бек терк оядыла.

- Инфарктха, инсультха жетмез ючюн, не зат этерге керекбиз?

-Юйню ичинде тютюн ичиуню къояргъа. Бу излем толтурулса, хар юйюрню адамыны да жюрегини саулугъу терк окъуна игиленирикди.

-Ахшы качестволу аш-азыкъны сайларгъа. Кюнюгюзню терек неда бахча кёгетлени ашап башлагъыз. Тюш азыкъны юйюгюзде хазырлагъыз да, ишге да аны элтигиз. Ингир азыкъгъа уа тахта кёгетледен эки - юч порцияны жарашдырыгъыз, макарон гарнирден эсе, табада биширилген хобустаны ашагъыз.

Кючню-къарыуну излеген ишле бла кёбюрек кюрешигиз. Телевизорну аллында  эки сагъатдан  кёп олтурмагъыз. Хауада кёбюрек айланыгъыз, сабийлеригиз бла бирге ойнагъыз, битеу юйюрюгюз да велосипедлеге минип неда жаяу айланыгъыз,  барлыкъ жеригизге жаяу барыргъа кюрешигиз.

Поликлиникагъа барыргъа заман табыгъыз эм кесигизни юсюгюзде болгъан быллай затланы - артериялы къан басымыгъыз, холестеринигиз,  глюкозагъыз къаллай бир болгъанларын, ауурлугъугъузну   билигиз.

Сизни башыгъыз терк-терк ауруй эсе, къан басымыгъызны ёнчелегиз. Ол  артериялы гипертония бла байлымлы болургъа боллукъду. Аны башланнган кезиуюнде хорларгъа тынчды. Алайды да, сиз халыгъыз аман болгъанын эслегенлей, сакълап турмагъыз, доктордан болушлукъ излегиз.

Эсде тутаргъа керекди: саулукъ сизни жашауугъуз бла байламлы затды. Кюн сайын жаныгъыз къыйналып, инжилип жашай эсегиз, саулугъугъуз оюллукъду. Къатыгъызда сиз ышаннган, сизни къууандыргъан адамла бар эселе уа, ала кюч – къарыу берликдиле. Хау, насыплы адамла да ауруйдула, ёледиле, алай  къыйынлыкъланы, жиляу-сыйытны ызларындан ауруула чыкъгъанлары кимге да баямды. Бир бирибизге сакъ болайыкъ, ариу айтайыкъ, халаллыкъ, келишиулюк саулукъну кючлендиредиле.