Тюз адамгъа дуния айыбы ауур жюкдю

Тюз жолдан тайыу, белгилисича, аманлыкъ этиудю. Аманлыкъла уа кёп тюрлюдюле. Мурдарлыкъ этиуден башлап, тонау, урлау, тюйюшюу, хыйлалыкъ этиу дегенча ишлеге къатышыугъа дери да, ала огъурсузлукъгъа, кюйсюзлюкге жол сала, жамауат жашауну тынчлыгъын аладыла. Башхасын къойсакъ окъуна, ала киши ырысхысына сугъанакълыкъ этип, урлап, тонап, адамланы арасында ётюрюк сёз жюрютюп, биреуден биреуге тил этип, къаллай уллу жюрек къыйынлыкъ туудурадыла гюняхсыз инсанланы жанларына. Сёз ючюн, биреу жууугъуна, къоншусуна, тенгине алай бла жюрек къыйынлыкъ сала эсе, ол уллу аманлыкъды. Аны ючюндю сыйлы Къуранны «Анниса» сурасыны 1-чи аятында эт жууукъланы бир бирлерине тюз ниет тутмагъанлары, керексиз чурумла бла бир бирге кёлкъалды болгъанлары уллу гюняхха саналгъаны. Алайды да, жашауда тюзлюк деп айтылып келген багъалы зат, адам улу ёмюрледен бери кюсеп келген ахшылыкъ, бек алгъа жууукъланы бир бирлерине ырахмат этиулеринден, керек кюн болушургъа сюйгенлеринден, бир бирлерини къыйынларына хыянат этмеулеринден башланады десек, жангылмакъ. Баям, жамауат жашауну тутуругъу да олду. Юйюрле адепли, намыслы болсала, алада ёсген сабийле жууукъгъа, тенгнге иги кёзден къарарыкъларына, аман ишледен кеслерин сакъларыкъларына, тенглерине хар бир ишде иги юлгю кёргюзтюрюклерине не сёз.

   Бизни эрттегили огъурлу халкъыбыз юйюрню намысы бийикде болуруна аны ючюн алай сакъ эди. Жууукъланы кёллерин алыуну хар адам сыйлы борчуна санагъанды. Бютюнда бег а эт жууукъланы чынтты адамлыкъны шартларына кёре жюрютюуге уллу магъана бергенди. Андан эди юйюрден башланнган ол жорукъ, тёре тёлюден тёлюге, юйюрден юйюрге, тукъумдан тукъумгъа кёче, саулай элде тау адетни тамырларына алай кенг жайылгъанлары уллугъа, гитчеге да борч болуп тохтагъанлары.

  «Ахырат азабындан дуния айыбы къыйынды», деп айтылады халкъыбызда. Сагъыш этип къарасанг, бу нарт сёз, баям намыс, адеп-къылыкъ бла байламлы чыкъгъан болур. Биз башда айтхан тёрелеге, жорукълагъа боюн салмауду ахырат азабындан дуния айыбыны къыйын болгъаны. Аллай бир терен сингнгенди ол заманда адеп, намыс адамланы къанларына. Андан чыгъып хазна киши биреуню жанына тиймегенди, атына адепсиз деп айтдырмаз ючюн, намысына сакъ болгъанды.

    Жашауну ол уллу да, сыйлы да ниет хазнасы бусагъатда кёпледе сакъланмайды. Ала кёбюсюнде байлыкъгъа жан атхандыла. Жюреклерин ырысхы бийлегенле жууукъланы, тенглени бир бирлерине кёлкъалды болууларыны, сансыз къарауларыны баш сылтауу да. Къарап турсанг, жууукъланы араларында бир бирлерине ырызы болмазча аллай кёп чурум барды, кеси кесинге сейир этесе.

   Ырысхы, мюлк да керекдиле,  аласыз жашау жокъду. Алгъын заманда да уллу ырысхы жюрютгенле  байла болгъандыла. Бир бек кюйсюзлю, антсыз болмаса, намысларын атмагъандыла, жууукъларына болушхандыла, тенгликни багъалагъандыла. Андан айтханды акъыллы таулу «Хар элде бир ёгюзюм болгъандан эсе, бир тенгим болсун», деп. Кёресиз да, ол ырысхыны угъай, бек алгъа адамлыкъны багъалагъанды. Жамауат жашауда хар иги зат адамны сыйлы кёрюуден башланнганын билгенди, къалгъанлагъа да ол жорукъ бла жашауну аманат этгенди. Алай, мен ангылагъандан, бусагъатда кёпле хар элде бирер ёгюзлери болса сюерикдиле тенгден эсе,  ол а адамлыкъгъа ырысхы бла багъа бичилгенин кёргюзтеди. Анданды жууукъдан, тенгден да байлыкъ биринчи жерде болгъаны. Ырысхы къолайлары болгъанла андан ёхтемдиле алай. Ала алай базыныулудула, ахчагъа нении  да сатып алыргъа къолларындан келлик сунадыла. Болсада адамлыкъ бийик даражада тюйюл эсе, байланы ырысхы, мюлк бла табылгъан намыслары, суу быстыр кюнде келгенча, къуруп, бир ауукъ замандан башлары бедишге къалыучуду. Тойгъанын кётюрген алай тынч тюйюлдю. Хар затха философия оюм бла, тарых шартла бла къаралып, озгъан заманнга багъа бичилмесе, алгъа барыуну тутхучлу жорукъларына тюшюнюлмесе, бюгюн къолайлыма деп тургъан, тамбла «Жыл къыйыны конкурак», деп, таулула айтыучулай, болуп къалады. Бютюнда бек «Жаланнгач айбат, жарлы эсирик»  деген сёзлени унутургъа жарамайды. Рынок экономиканы жорукълары аллайланы кёрюп болмайды. Бусагъат заман этеклени, женглени ёрге къайырып, малчылыкъны, жерчиликни айнытыуну, алгъын заманладача сыртлада, къырлада къырыкъла бла суу келтирип, биченликлени сугъарыуну, бичен этип, мал ёсдюрюуню излейди. Таш, агъач, суу байлыкъланы оюмлу хайырланыу миллетни къытлыкъдан къутултууну баш мадарларыды  дерге боллукъду. Жер-жерли власть органла бюгюн ол борчларын ангылап, жокъдан бар этиуню амалына тюшюнмеселе, халкъыбызны къадары тамбла келир тёлюлени къууандырыр  деп айтырча тюйюлдю.

   Бюгюнлюкде, къайда да ишсизлик кенг жайылгъан кезиуде, тау элледе ол артыкъда уллу проблемады. Ол жаланда ырысхы къытлыкъ туудуруп къоймай, адамланы адеп-къылыкъларын, психикаларын, жашаугъа кёз къарамларын да тюрлендиреди. Аны алайлыгъы бусагъатда жамауат жашауда тюбеген чюйреликледен окъуна кёрюнюп турады.

   Бир кезиуде ичгичиликге къажау кюрешни юсюнден айтылгъанлай турду. Аны ызындан наркоманияны кенг жайылыуу битеу жамауатны армау этди. Энди уа аланы юслерине дин экстремизм, террорчулукъ деген огъурсуз сёзле къошулуп, адамланы тынчлыкъларын алгъанды. Ушкок атылыу, юйлени къармау, уллуну, гитчени да сагъайтханлай,  элгендиргенлей турады. Халкъыбызны аллында айланнган, миллетни аты бла къуллукъда тургъан адамларыбыз терсни, тюзню арасын айырырча, халкъны тюз жолгъа тизерча оноу этселе, эллеге барсала, уллугъа, гитчеге болумну ангылатсала, жамауат жашауда быллай чюйреликле болмаз эдиле. Бизни кёп къыйынлыкъ сынагъан халкъыбыз энтта да бир кере чалпыса, чайкъалса, андан къаллыкъ жокъду. Аны себепли, кеч болгъунчу, ангылатыу ишни къолгъа къаты алыргъа, болумгъа тюз багъа берирге заман болгъанды.