Сайлауну халкъ кеси этгенди

20 январьда Кърым Республиканы автономиясы къуралгъанды 

1991 жылда 20 январьда халкъ референдумдан сора кърымчыланы асламы автономиялары къайтарылыр жанлы къол кётюрген эдиле.  Ол кезиуде ала Украинаны къауумунда болгъандыла.

Алай 2014 жылда республиканы статусу алышыннганды. Кърым Севастополь бла бирге Россей Федерациягъа къошулгъанды. Бу ишни аллында уа  халкъны арасында соруу бардырылгъанды. Адамлагъа эки соруугъа жууап берирге керек эди: «Кърым Россейге къайтарылып, РФ-ни субъекти болуруна ыразымысыз?» эмда «Кърым Республиканы 1992 жылда Конституциясын жангыртыргъа эмда Украинаны къауумунда болургъа сюемисиз?»  Халкъны 97 проценти Россейге къайтырлары ючюн къол кётюрген эдиле.  Бу ишле бла байламлы артда  къаугъала, даулашла, гурушхала болгъан эселе да, экспертлени асламы ол оноу тарых, геополитика жаны бла да тюз болгъанын айтадыла.

Жылдан да аслам заман озгъандан сора да Украина бу документни къабыл кёрмегенине, кърымчылагъа тюрлю-тюрлю чырмаула этерге бу къырал бюгюн да хазырды. Болсада  Кърым РФ-ни субъектиди, анда россейли законла ишлейдиле. Севастополь  федерал магъаналы шахар болгъаны тохташдырылгъанды. Бюгюнлюкде уа Кърым Республикада эки миллиондан аслам адам жашайды. Ол кёп миллетлиди, анда оруслула, къырам татарлыла,  украинлыла, белорусла, полякла, татарлыла, азербайджанлыла, башха миллетлени келечилери да жашайдыла.

Кърым бурун заманладан бери кесини бай тарыхы,  айбат табийгъаты бла айтылып келгенди. Анда  158 табийгъат эсгертме бла заповедник бардыла. Бахчисарай дворец, Феодосияда генуэз къала, Карадаг заповедник, «Ласточкино гнездо» эм кёп башха эсгертмелени, килисаланы, межгитлени  юслеринден билмеген адам болмаз. Кърымны юг жанында дворецле бир бири ызындан уа тюз минчакълача тизилгендиле: Массандровский, Воронцовский, Юсуповланы дворецлери, Дюльбер … Бир сёз бла айтханда, Кърым сейир архитектураны эм табийгъат жерлени  хазнасыды. Мындагъы чучхурла, карст дорбунла, менгирле, долменле, агъачла, таула да адам кёзюн алмазча сейирдиле. 

Мени таныш тиширыуум юйюрю бла Кърымгъа Евпатория шахаргъа кёчгенли бир ненча жыл болады. Арт заманда телевиденияда, газетледе  кърымчыланы жашаулары бла байламлы кёп тюрлю оюмла айтыладыла – бирлери ала Россейге къошулгъанларына артыкъ ыразы тюйюлдюле деген оюмну жаядыла, башхалары анда жашауну къыйынлыгъын къара бояула бла кёргюзтедиле, дейдиле.

Алай мени танышым айтханыча, Украина Кърымгъа учуз курортхача къарагъанды – кеслери солуп, алай объектлени тап халгъа келтирирге уа ахча бёлюрге ашыкъмагъанды. «Кёчюп келгенибизде, мында кёп жерде болгъанбыз: санаторийле, курортла тюз совет замандача турадыла. Евпатория совет заманлада битеу къыралгъа айтылгъан курорт эди, алай ол да осал халгъа жетдирилген эди.  Кърымны табийгъаты сейирди, тамашады. Анда болгъан эсгертмелени, айбат жерлени кёрюр ючюн бир угъай, кёп жылла керекдиле. Алай аланы айнытыргъа, шёндюгю туристлени излемлерине келишдирирге адам да къайгъырмагъанды. Ол а бек ачыу тиеди», - дейди ол.

Аны айтханына кёре,  тюкенледе хар не да барды, багъала Нальчикден артыкъ башха тюйюлдюле.  «Бирле мында ачлыкъ жюрюген сунадыла, алай ол ётюрюк  хапарладыла. Башха жерге барсанг,   биринчиден миллет ашны кёресе да, мен да кърым татарлыланы янтык деген ашларын кёргенме. Ол чебурекге да ушайды, алай жауда угъай, отда къургъакъ табада бишириледи. Манга бек татыулу кёрюннгенди. Кърым татарлыла кеслери да тынч, жууаш, къонакъбай адамладыла.  Мен сёлешгенле  Россейге къошулгъанларына ыразыдыла,  жаланди жууукълары Украинада къалгъанларына, ала бла байламлыкъла жюрюталмагъанларына жарсыйдыла ансы», - дейди ол манга телефон бла.