Сыйлы Къуран адам улуну жашау жоругъуду

Къуран къалай берилгенини, аны сураларыны къуралыуларыны юслеринден Аль-Азхар ислам университетни бошагъан Аккайланы Хасим хажи айтады:

- Сыйлы Китап Мухаммад файгъамбаргъа, Аллахны саламы анга болсун, Рамазан айда берилип башлагъанды. Къуран  хар муслийманнга да жашау жорукъду. 
Мухаммад Аллахны эм сюйген файгъамбарыды. Ол динни жайыу бла 610-632 жыллада кюрешгенди. Биринчиден, Меккада (13 жыл), ызы бла уа Мединада (10 жыл). Бу кезиуде  анга Къуранны 114 сурасы берилгендиле, аланы меккалылагъа (90 сура) эмда мединалылагъа (24 сура) юлешедиле. Ол  Мухаммадны  бу шахарлада жашагъан кезиулери бла байламлыды. 

Аллахутала  биринчи суралада: «О, адамла» деп айланады, алай жылла озуп, ислам кенг жайылып башлагъандан сора уа «О, ийманлары болгъанла!» деп чакъырыладыла муслийманла. 
Сураланы магъаналарына эмда халларына кёре ислам алимле аланы тёрт къауумгъа юлешедиле:

Биринчиледе (610-613 жыллада берилгенле) – ийманнга жашырын чакъырыу барды. Ол кезиуде Мухаммадха ышанып, исламгъа бек жууукъ адамлары бурулгъандыла: юй бийчеси, къаршы жууукълары. Биринчи келген сурала къысхаладыла, кеслери да эсде терк къаладыла, назмуча шатык окъуладыла. Асламында алада Аллахны бирлигини, аны кючю неге да жетгенини, ол ырахматлы, жан аурутуучу болгъаныны юслеринден айтылады. Дагъыда сёз ийманны, хар ким да этген ишлери, жумушлары ючюн Аллахны аллында жууап тутарыкъларыны юслеринден да барады сёз. Бу заманда 48 сура берилгенди,  ала Къуранны ахыр бетлеринде басмаланыпдыла. 

Экинчи кезиу (614-615 жылла) Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, исламгъа чакъырыуну ачыкъ бардырып башлагъаны бла энчиди. Ол ууазларында Аллахны бирлигини, намыслылыкъны, адеплиликни, кертиликни юслеринден айтханды. Файгъамбар осуйлукъ этгенлени ёксюзлени жанларын къыйнаргъа жарамагъаныны, ала акъылбалыкъ болгъунчу ырысхыларын сакъларгъа, онг болгъанына кёре аны кёбейтирге кереклисине чакъыргъанды.

Бу кезиуде 21 сура берилгенди. Аладан бирлеринде «Аллахны»  орунуна «Рахман» деген ат тюбейди. Аны ючюн а бу суралагъа «рахманлыла» деп атагъандыла.

Ючюнчю кезиу (616-619 жылла). Бу жыллада муслийманланы Меккадан къыстагъандыла. Алагъа Мекканы тийресинде ёзенде орналыргъа тюшеди  – Мухаммадны атасыны къарындашы Абу Талибни юйюню къатында.

Бу жыллада да 21 сура берилгенди Мухаммадха. Алада Аллахны файгъамбарларыны, гюняхдан чыкъмагъан халкъланы къадарларыны юслеринден барады сёз. Бу сурала адамны гюняхладан сакълаугъа, Аллахны аллында жууап бериллигини, алай аны жорукъларына кёре жашагъанлагъа кёл этдириллигини, кечмекликге ышаныулукъну юслеринден да айтылады. 
619 жылда муслийманлагъа къысыулукъла тохтагъандан сора, ала Меккагъа къайтадыла. Алай кёп бармай жангы сынаула башланадыла: Абу Талиб ауушханы бла байламлы. Ол кеси исламны алмагъан эди, болсада къарындашындан туугъан Мухаммадны  жюрегинден сюйгенди, анга не жаны бла да болушургъа кюрешгенди.

Мухаммад эмда муслийманла Абу Талибни жанындан жакълаусуз къаладыла, алагъа этилген къысыулукъ ёседи.  Мекканы оноучусуна Абу Ал-Узз (халкъда аны аты Абу-Лахаб – «отну атасы» деп белгилиди) келгени бла уа ол бютюнда къатыланады.  Битеу бу сынауланы эсге алып, файгъамбар жашырын башха жерге кёчерге хазырланып башлайды. 

Тёртюнчю кезиу (622-632 жылла) – мединалы кезиу. Файгъамбар сахаблары бла   Мединагъа кёчюп, анда биринчи ислам къырал къурайды. Бу жыллада уа 24 сура тюшгенди. Ала Къуранны ал бетлеринде «ал-Фатиха» (алхам) сурадан сора басмаланыпдыла. Ала узунладыла, кеслеринде да тюрлю-тюрлю соруула кётюрюледиле. Ол санда женнетни, жаханимни юслеринден айтылады, аны бла бирге уа право, экономика, адеп, къылыкъ, мюлк, миллетле эм къыралла аралы халла да ангылатыладыла. 

Мухаммад    сурала барысы да жазылыргъа кереклисини юсюнден къайгъырады. Бу иш бла уа 40 къагъытчы кюрешгендиле. Жашаууну эм къыйын кезиулеринде, Меккадан Мединагъа кёчгенде, къазауатлада да ала файгъамбарны биргесине болгъандыла. Зейд ибн Сабит айтханына кёре, сурала жазылгъандан сора Мухаммад аланы жангыдан окъутханды. Дагъыда ол сахабла аланы кёлден билирлерин излегенди - Аллахдан саугъа табарыкъсыз деп.

 
Къуранны тазалыгъын сакълау жаны бла сау система къуралгъанды дерге да боллукъду. Жазылгъан сураланы кёлден окъуп, аланы тюзлюгю дайым да сюзюлюп тургъанды. Ол кезиуде Къуранны устазлары да болгъандыла. Ала уа жамауат бла тюбешип, аланы Сыйлы Китапха  юйретгендиле, ол тюз жазылырын, окъулурун да сакълагъандыла. 

Ол кезиуде алыкъа къагъыт болмагъаны ючюн сурала финик терекни чапыракъларында, териде, сыйдам ташлада жазылгъандыла. Ала уа бири бири ызындан келмегендиле,  сураны битеу аятлары бошалгъынчы, башхалары  берилип башлагъан кезиуле да болгъандыла. Ала барысы да тюшгенден сора файгъамбар къайсы аят къайры жазылыргъа кереклисин билдиргенди.
 

 

Тикаланы Фатима жазып алгъанды.
Поделиться: