Батыр аскерчи, фахмулу жазыучу, къайгъырыулу къырал эмда жамауат къуллукъчу

Быйыл 26 февральда  Катанчиев Таля Мемович ёлгенли 4 жыл болады. Ол  Биринчи Къызбурунда (Атажукино) 1922 жылда 1 январьда туугъанды. Школну бошагъандан сора, урушха дери КъМАССР-ни Наркомпросуну политика жаны бла жарыкъландырыу управлениясыны инспектору болуп уруннганды, Бахсан районда да ол ишни бардыргъанды, «Социалист Къараты-Малкъар» газетни энчи корреспонденти болуп тургъанды.

Ма ол къуллукъда ишлеп тургъанлай чакъырылгъан эди 115-чи Къабарты-Малкъар атлы дивизиягъа. Ол а 1942 жылда январьда болгъанды.  Бу аскерни къауумунда Таля Мемович Сальск эмда Къалмукъ тюзледе душман бла къаты сермешле бардыргъанды.  Къанлы къазауатлада дивизия иги да тозурагъандан сора, аны къалгъанын  алгъа 4-чю атлы корпусха, артда уа 7-чи гвардиялы атлы корпусха  къошхандыла.  

Т.М.Катанчиев Сталинградны къоруулаугъа, Курск дугада сермешлеге, Россейни, Украинаны, Польшаны душмандан азатлаугъа тири къатышханды. Алай бла гитлерчи аскерни аны куркасына –Германиягъа - дери къуугъанды.  1942 жылда октябрьден башлап 1945 жылны февраль айына дери къаты къазауатланы ичлеринде болгъанды, бек къоркъуулу жумушну толтургъанды – тасхачылыкъ этгенди.

Таля Мемовични аты тюрлю-тюрлю китаплада бла журналлада кёп кере сагъынылгъанды, аны юсюнден битеуроссей эмда дуния магъаналы чыгъармалада да жазылгъанды. Ол Россейде бла тыш къыраллада Уллу Ата журт урушну ветеранларыны тизмесине киргенди.  2015 жылда чыгъарылгъан «Сталинград сермешни энциклопедиясы» энчи магъананы тутады. Анга Къабарты-Малкъардан жаланда ючеулен киргендиле. Аладан бири Т.М.Катанчиевди.

Уллу Ата журт урушда ол юч кере жаралы болгъанды. Жигитлиги, кишилиги ючюн да 40 кере саугъаланнганды – Къызыл  Жулдузну бла Ата журт урушну 1-чи эмда 2-чи даражалы орденлери бла юч кере, майдалла эмда белгиле бла 31 кере, ол санда «За отвагу» деген сыйлы  майдал бла эки кере. Баш Главнокомандующий Сталинден  Ыспасын  да 6 кере алгъанды.   2010 жылда уа ол «Общественное признание» форумну лауреаты деген атха тийишли болгъанды.  

Таля Катанчиев  туугъан элин, эллилерин да бек сюйгенди. Жерлешлери да аны багъалагъандыла, хурмет этгендиле, урушда жигитлиги, урунууда жигерлиги, кеси аллына уллу жетишимлеге жетгени ючюн да сый-намыс бергендиле. Ол Сюдню, юстицияны эмда прокуратураны да органларында уллу къуллукълада ишлегенди, КъМАССР-ни Баш Советини депутатына 4 кере айырылгъанды.

Аны туугъан элине жюреги дайым тартханлай тургъанды. Урушдан сора ол Къызбуруннга  къайтып эл  Советде ишлегенди.  Къыйын  жыллада элни аягъы юсюне салыугъа тири къатышханды, эллилеге аш юлешгенди, къолайсызлагъа болушханды, дагъыда кёп жумушла тындыргъанды. КПСС-ни обкомуну оноуу бла Сталин атлы колхозну председателине салыннганда уа, тозурагъан мюлкню уллу къыйынлыкъ бла тирилтгенди. Аны хайырындан а эл да айныгъанды, анда тюкенле, хамам ишленнгендиле, жоллагъа асфальт салыннганды. Республиканы эллерини бла эл Советлерини араларында баргъан социалист эришиуню эсеплерине кёре эл биринчи кере  биринчи жерге тийишли болгъанды.
 
Таля Катанчиев 1986 жылда пенсиягъы чыкъгъынчы 38 жылны сюдню, прокуратураны эмда юстицияны органларында ишлегенди. Урушда болгъан жыллары бла бирге аны урунуу стажы 60 жылгъа жетеди.  Ол Битеусоюз юридический институтну заочно бошагъанды. Элбрус районну прокуратурасында халкъ следователь болуп ишлегенди, Нальчикде 1-чи номерли участкасыны судьясы болгъанды, КъМАССР-ни Баш Советини членине сайланнганды, КъМАССР-ни прокуроруну битеулю надзор жаны бла  тамата болушлукъчусу эди, 8 жылны республиканы прокуратурасыны следствие бёлюмюне башчылыкъ этгенди. 1967 жылда юстицияны тамата советниги деген класс чыннга тийишли болгъанды.

1971 жылда январьдан башлап беш жылны ичинде юстицияны министри болуп тургъанды.  Ма ол кезиуде ишленнген эдиле Бахсан, Урван, Май, Терк районлада бла Прохладный шахарда  халкъ сюдлени эки къатлы мекямлары.  КъМАССР-ни Баш сюдюню председатели болгъанда уа (10 жылны), тарыгъыулагъа заманында къарау, оноуланы тюз чыгъарыу да жалчытылгъанды.  Ол заманда бек къыйын эм уллу ишлеге къаралгъанды: Нальчикде ведомстводан тышындагъы охранада  иги кесек казна ахча урланнганыны юсюнден 120-томлукъ, шахар химкомбинатда  бузукълукъланы юсюнден 87-томлукъ (ол а СССР-ни Минюстуну бла КГБ-сыны контрольларында эди)  эмда башхала.

Уголовный ишле сюдге ётдюрюлгюнчю тамата барысына да кеси къарагъанды.  Россейни Баш сюдюне барлыкъланы да кеси тинтгенди, сюдню жыйылыууну протоколларын сюзгенди. Анга «РСФСР-ни сыйлы юристи» деген ат аталгъанды.  Пенсиягъа чыкъгъандан сора уа аны Къабарты-Малкъар агромелиоратив институтуна чакъырадыла. Анда ол преподаватель, доцент болуп да 1998 жылгъа дери ишлегенди.

Кёп жылланы бет жарыкълы уруннганы эмда ишинде жетишимле болдургъаны ючюн да Т.М.Катанчиев кёп кере саугъаланнганды. «Урунууну Къызыл Байрагъыны» орденине тийишли болгъанды.  Аны бла уа Совет Союзну заманында Къабарты-Малкъардан жаланда 2 судья саугъаланнганды. Аны башха орденлери, майдаллары бла айырмалы белгилери битеу да 36 боладыла.

 Таля Мемович республиканы жамауат жашаууна да тири къатышханды. КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну членине бир ненча кере айырылгъанды, депутатлыкъ ишин жууаплы халда бардыргъанды, облсовпрофну къауумуна да киргенди.  Онбеш жыл чакълы бирни уа 115-чи Къабарты-Малкъар атлы дивизияны ветеранларыны советине башчылыкъ этгенди. Аны башламчылыгъы бла урушну ветеранлары школлада бла вузлада, урунуу коллективледе  ангылатыу иш бардыргъандыла, радио, телевидение бла сёлешгендиле,  оюмларын басмалагъандыла. Дивизияны иги кесеги къорагъан Мартыновск район бла байламлыкъла жюрютгендиле. Таля Мемовични тилеги бла 115-чи атлы дивизияны аскерчилерине салыннган эсгертме да жангыртылгъанды. Аны КъМР-ни биринчи президенти В.М.Коков бла бирге да ачханды.

Аны бла бирге ол жазыу иш бла кюреширге да заман тапханды. Аны тёрт китабы барды – «В огне закаленные», «Правда о дивизии», «Адыгэ хабзэ» - къабартылы тёреча»,  «Къабартылы тёре эм аны энчилиги».  Бу ахыр китабы уа  даражалы битеуроссей «Мемориалгъа» киргенди. Бу библиотеканы хазнасына уа дунияны кёп тиллеринде чыгъарылгъан 30 минг чакълы китап киреди.

 Таля Мемович 94 жыл жашагъанды . Ол кезиуде элде андан тамата болмагъанды, республиканы  алгъыннгы къуллукъчуларыны, право низамны сакълаучу органлада ишлеген оноучуланы араларында да  андан уллу болмагъанды.  115-чи атлы дивизиягъы чакъырылгъан 5,5 мингден артыкъ адамдан ол ёлгенден сора жаланда бири къалгъан эди.

Бахсан муниципал районну жер-жерли администрациясыны оноуу бла Атажукинода 3-чю номерли школгъа Таля Катанчиевни аты аталгъанды. 2016 жылда 5 сентябрьде уа аны сураты эмда аты бла мермер къаннга ачылгъанды. Ол жыл 8 ноябрьде уа Нальчикде  Ленин атлы проспектде ол кеси жашагъан 12-чи номерли юйню ал къабыргъасында аллай къанга тагъылгъанды.