Жаяу жюрюуню хайырлылыгъы биз суннгандан эсе асламды

Кеслери ыразылыкълары бла сынаулагъа къатышып, юч кюнню жукъ этмей, ырахат жатып тургъанланы санларында кёзге туура тюрлениуле башланнгандыла. Биринчиден, аланы къанларында холестерин кёбейгенди. Ол а баш мыйыны, жюрекни эм башха ич органланы тамырларында атеросклерозну айныууну сылтауу болады, энергетикалы алышыныуда да чурумла чыгъадыла. Саулукъгъа осал эм ахшы болумланы юсюнден матерал «Московский комсомолец» газетни тинтиулерине кёре хазырланнганды.

Къыйналмай турса, клеткалада  бузулуу процессле башланадыла

Сингирлеге ауурлукъ бармаса, аланы ишсиз туруулары битеу органланы къан бла жалчытыуун къарыусузландырады. Европада бу шартны ангылагъанларыны хайырындан миокард инфарктны сынагъанланы реабилитация кезиулерине башхача къараргъа онг бергенди. Алгъа аллай саусузлагъа кёп заманны ичинде ахырысы бла да теберге къоймагъандыла. Аланы араларында ауушханла да бек кёп болгъандыла. Бюгюнлюкде къанны жюрюуюн тапландыргъан биринчи процедураладан сора окъуна туруп айланыргъа керекди, дейдиле.

Адамны санында тёрт жюзден артыкъ скелет сингир барды. Аланы битеу бирге ауурлугъу санны битеулю ауурлугъуну 40 проценти чакълы бирин къурайды. Кюн сайын бир кесек ауурлукъ таяндырса, сингирле жангыртылынадыла, санла да тапланадыла. Белокну синтези игиленеди. Алай адам ишинде асламысында олтуруп тура эсе, юйде да диванда жатаргъа излей эсе, 70 жылына аны мускулатурасы 40 процентге женгилирек болады. Ол аны сыфатын  тюрлендиргенден сора да (гуппуруракъ эм саны хыраракъ), саулугъун осалгъа айландырады.

Тири болмагъан адамланы жюреклерини ёлчеми, орталыкъ бла алып айтханда, спорт бла кюрешгенледен 36,5 процентге женгилирекди. Пульсларыны урууу уа тебип тургъанладан эсе 20 процентге кёбюрекди. Быланы жюреклери жарау этмейди дейдиле аллайлагъа. Аны ючюн ол, суткагъа 14 000 кере керексизине уруп, теркирек эскиреди. 

Бир-бир кёрюмдюлеге кёре, Россейде адамланы 70 проценти не физкультура, не башха спорт бла кюрешмейди. Эринчекле жаланда абаданла эм орта жыл санлыла тюйюлдюле, школчула (50 процентден кёбюреги), студентле да (90 процентден кёбюреги) бу жаны бла хомухдула.

Жыл сан кёбейе барса, осал къылыкъла да анга къошулсала (ичги, жаулу, тузлу аш-азыкъ эм д.а.к.), адамны чархында хаталы затла кёбейедиле. Жюрюгенде, упражненияла этгенде, ишлегенде молочная кислота ол заранлы затланы зарансыз къошулуулагъа айландырады - алай бла ала сандан чыгъарыладыла. Алай сингирлеге ауурлукъ бармаса, клеткалада  бузулуу-дистрофикалы процессле башланадыла.

Дагъыда тири ишлеп туруу жауланы «ашайды». Упражненияла къанны жюрюуюн терклендирип, коронар тамырла жангы бутакъчыкъла къурарча себеплик этедиле, алай бла жюрекге кереклиси тенгли бир кислород тапдырылады, ол а аны ишемия ауруу болмазча этеди. Сингирле къысылып къанны капиллярладан веналагъа барырча этедиле. Аллай болушлукъчуланы («периферия жюреклени») саны чархда 600-ге жетеди. Ала ишсиз турсала неда бузулсала, адамны баш «моторуна» – жюрегине – ауурлукъ эки кереге кёбейеди.

Кёп тепмеген адамда ууакъ къан тамырла хазна къалмай хар заманда да жабылыпдыла, аланы саны да азая барады. Ишлемей тургъан сингирде капиллярла да ырахатланып турадыла, ишлегенде уа ол тамырчыкъланы кёбюсю жараулудула. Аланы хар бири кеслеринден къанны жибереди, клеткаланы кислород бла жалчытып. Сосудланы мышцалы къабыргъаларыны осаллыкълары атеросклерозгъа, веналаны кенгертилиулерине, артериялы гипертензиягъа эм башха патологиялагъа келтиреди.

Солуу мышцала да хауаны излейдиле. Теберге сюймегенледе ич секрецияны безлери (гипофиз, богъурдакъ без, бюйрекле) осал ишлейдиле, адреналинни – стрессни женгил кётюрюрге себеплик этген гормонну – чыгъарылыуу азаяды. Аллай адамла аны синтезин тютюн, ичги бла къозгъайдыла. Ол а неге келтиргенин билесиз.

Таянчакъ-тутурукъ аппарат да къыйналады, аны хайырлы затла бла жалчытылыныуу осалланып. Кальций сюекледен жууулады, аланы чыдамлылыкълары азаяды. Тишле тозурайдыла: кариес, пародонтоз, остеопороз айныйды. Кальций алышыныу да бузулады, бюйрекледе бла къууукъда къанны осал жюрюгени эм тамырлада къан тугулла къуралгъанлары ючюн. Аны дарманы уа къыйын тюйюлдю - тебиу.

Эр кишиле, мардасыз ырахатланып туруудан къоркъугъуз

Бюгюнлюкде шахарлада кёп жаш адамла офиследе ишлейдиле, асламысында компьютер аллында олтуруп. Экспертлени оюмларына кёре, сингирле кереклиси чакълы бир тепмеселе, баш мыйыгъа ара нерва системаны ишине себеплик этген импульсла келмейдиле. Адам терк арыйды, кёп затны эсинде тутмайды,  логика сагъыш эте билиуюнде чурумла чыгъадыла.  Ол терк ачыуланып къалады, жукъусу да бузулады.

Андан сора да,  кюнню узунуна тепмей олтуруп тургъанлада сингирлени жашау тириликлери селейеди, санны тутууу  осалгъа айланады, ич органла окъуна жерлеринден тебедиле. Сёзсюз, алай болса,  къарында  процессле тохтатылынадыла, азыкъ аш орунда тыйылады, ол а саулукъгъа иги тюйюлдю. Адамны санында-чархында ууланыу башланады.

Ол «аламатладан» сора да, брюшной пресс да къарыусузланады.  Эр кишилени юсюнден айтханда, ол неге келтиргени ачыкъ кёрюнюп къалады: дунияны кючлюлерини санлары артдан-артха толу тиширыулагъа ушай барады.  Аланы беллери семиреди, жан сюеклери кенгереди, ёшюнлери  билинип, бетлери тёп-тёгерек болады.

Дагъыда артыкъ тепмей туруу гитче гыртгыныкны (малый таз)  органларында чурумла чыгъарады, эр кишилеге ол бютюн хаталыды. Сабий болмай къалыргъа, бюйреклени энишге тюшюулерине, потенция къоркъуу да чыгъады.

Ол жаны бла алып айтханда, быллай ырахатлыкъ тиширыулагъа да иги тюйюлдю. Тепмей тургъанла  ауурлукълары болгъан кезиуде бегирек къыйналадыла, сабийни да тынч табалмайдыла. Аны ючюн эр кишиледе, тиширыулада да, гиподинамияны профилактикасыны баш мадары – ол тебиудю.  Ата журтлу специалистле аны классикалы «ёлчемин» окъуна чыгъаргъандыла: ыйыкъгъа  жаяулай сегиз сагъатдан аз  жюрюмезге. Ишге бара тургъанда, бир-эки остановканы атлап барыргъа. 

Бу жаны бла тириликни уа акъырын-акъырын кёбейтиу тюздю, адамны жыл санына, аны саныны халына, хроникалы аурууларыны барлыгъына, жокълугъуна, жарау этгенине кёре.  Аны себепли чабып, секирип, жюзюп башлардан алгъа терапевт бла кенгеширге тийишлиди. Сёз ючюн, толу адамлагъа врачла чапмагъыз дейдиле, аланы жиклерине бла сырт сюеклерине заран тиймезча.

«Теберге керекди, ол чакъда кёлюнг да жарыкъ боллукъду»

Жаяу жюрюрге кимни да къолундан келликди. Ол хар адамгъа да хайырлыды. Заманы бек аз болгъан бусагъатдагъы адамгъа жаяу жюрюуню ахча къоранч излемеген дарманныча буюрургъа керекди. Миокард инфарктдан сора, гипертония, стенокардия къыйнагъан саусузлагъа хауада акъырын жюрюп башларгъа керекди. 

Къыйын аурууу болмагъан адам тышында 30 минут жюрюуден башласа игиди.  Аллай бир  заманнга 1-3 километрни айланып къайтыргъа боллукъду. Теркликни уа халигизге кёре сайлагъыз. Тюз башлагъаныгъызлай, пульсугъузну ёнчелегиз. Аны терклиги, харкюнлюк жашаудагъы бла тенглешдиргенде, хазна тюрленмезге керекди эмда тохтагъандан сора 5-7 минутдан артха жерине келирге.

Экспертле асыры бек кюрешмегиз, теркликге угъай, тёзюмлюлюкге себеплик жараула этигиз, дейдиле. Атлауучла бла кётюрюлюу – ол да жюрюудю, алай тюз жолда баргъандан эсе 15-18 кереге кёбюрек  къарыу излейди.

Жюрекни эм къан тамырланы  кёп ауруулары  ара нерва системадандыла, деп ийнандырадыла  кардиологла. Адамны кёл кётюрюлюулери терк-терк алышындырыла эсе, гипертония аурууу бар эсе, аны коронар тамырларында чурумла чыгъадыла. Жюрекге эм бирси органлагъа тютюн, ичги, жаулу, тузлу азыкъланы ашау заранлыды. Эмда, сёзсюз, кёп олтуруп туруу да.

Сейирди, аны юсюнден Лев Николаевич Толстой кесгин айтханды: «Олтуруп, тепмегенлей ишлеп туруу – керти да апчытады, - деп жазгъанды ол. –  Кюндюз бираз жюрюмесем, аякъларымы, къолларымы  ишлетмесем, ингирде жукъгъа жараялмайма: не окъуялмайма, не жазалмайма, башхалагъа уллу эс буруп тынгылаялмайма, башым айланып, кёзюме бир тюрлю жулдузла кёрюнедиле, кечени да жукъусуз  оздурама… Кесинги  тепдирирге керекди, кёлюнг жарыкъ болурча».