Бий-Мырзаны къаласы

Экинчи кесеги.

Бий-Мырза, Салал айтхан ырандан къутулуп, ол бекленип тургъан жерге къарагъанды. Алайдан огъарыда экеу олтуруп солурча бир тырхыкны эслегенди. Салал  тургъан жерге ётерге уа онг жокъ. Кёнделени эки къулач, бийиклиги тёрт къулач болгъан сыйдам бетден Салалны къалай ётгени сейир эди.

Ахыр кючюн жыйып, Бий-Мырза  тырхыкга чыгъады да, алайдан Салалгъа аркъанны къыйырын атады. Бир атады да, не бурулургъа, не теберге къарыуу болмагъан жаш аркъанны туталмайды.

-Салал, мен аркъанны къыйырын илинмек этип атарма, сен а къолунгу ёрге тутуп, анга кирмеге къоярса, - деп, аркъанны экинчи да атады. Алай  арыгъан къол ёрге да не кётюрюлсюн! - Алай эсе, жаным, мен илинмекни башынг таба атарма, сен а къоркъгъан этме, бош къолларынг бла къаты тутуп, мен тартхан жанына мылыгынгы атарса, ёлтюрмем сени мен, жанчыгъым. Тартып къатыма чыгъарсам, жанынга къоркъуу болмаз, - деп ангылатады Мырза.

Алтын ай ёрге келгенди. Энди Бий-Мырза тургъан тырхыкдан Салал болгъан жерге ауана тюше башлагъанды. Заман ётюп барады, тюбюндеги адамла  жарсыйдыла. Абай къалада Салалны анасы бийчени сарнагъан тауушу Бий-Мырза тургъан тырхыкга да жетеди. Бийчени  сарнауу жаш жюрекни тарайды, анда Салалны санлары бютюнда бошланып башлайдыла.

-Салал, ай аман сен, башынгы алгъаракъ тут да, илинмекге тюшмеге къой, мычытмай тартып алайым, - дегенди Бий-Мырза.

Ючюнчю кере, илинмекни атып, Салалны башына кийиргенди да, тартып башлагъанды. Алай, уюгъан къолла кётюрюлюп, къыл аркъандан тап тутаргъа да хазна къарыу тапмайдыла. Андан ары сакъларгъа заман жокъ, энди бошалгъан санла  тёнгекни кётюралмай, жаш къаядан кетерге боллукъду.

Къарап къарагъынчы,  Салалны тартып тырхыкга чыгъаргъанды. Жыжым буугъан боюнун бошайтып, эрттенликден бери суутиймей тургъан тилине къая кертмени суучугъун тамдырды. Анда эси азгъан жаш жайыкъгъанды. Кёзлерин ачып, ётюп баргъан айгъа къарагъанды. «Саума да, Мырза?» - дегенни айтып, жаш шошайгъанды. Саулукъну, мархабатлыкъны сезген санла бошайып, Салал къая ыранда татлы жукълап къалады.

- Ой, адамла! Юйлеригизге барыгъыз! Салалны къутхардым. Бюгече былайда къалайыкъ. Эрттен бла тюшербиз, - деп къычырды Бий-Мырза.

Андан сора Бий-Мырзаны бла Абайланы араларында уллу шуёх жашау башланнганды. Абайладан адам келмей, Бий-Мырзада Салал болмай бир кюн да озмагъанды. Бий-Мырзаны жашы Толан Салалны туугъан къарындашы кибик кёргенди. Бир аякъдан бушто ашап, бир аякъдан боза ичип ёсгендиле. Салалны Асыл деген ариу эгечи да Толанны сюйгенди. Ишни алайгъа кетгенин Бий-Мырза да сезгенди.

«Ол ахшыды. Сюймекликден иги не зат барды дейсе! Сюйсюнле. Заман жетсе, Асылны келин этерме. Туугъаным, туудугъум да болуп, жарсыусуз жашарбыз. Атамы атасы Къарайттыны  жети жашындан ёлет ауруудан мени атам къалгъанды. Ол да, атасыча, уллу юйюр жаяргъа кюрешгенди.  Алай, ол да болмады. Тамата къарындашым Къагъанакъ бла мени кичим Орта къаядан кетип ёлген эдиле. Аладан туууп бирер-экишер жаш бардыла. Ма олду энди мени тукъумуму тамыры. Шёндю бу къалада  жыйырмадан артыкъ жан барды. Ол да игиди. Энди аланы къаты сакъларгъа керекди», - дегенди кеси кесине Бий-Мырза.

Бир жол Абайланы Салам-Герий жашы бла Бий-Мырзагъа къонакъгъа келгенди. Кёп да олтуруп, ашап, ичип бошагъандан сора  кетер заман жетгенди.

-Бий-Мырза, малынг кёпмюдю, къалайлада турады?- деп соргъанды Салам-Герий .

- Тейри, барды мал. Сукан башында мингден артыкъ къой, эки жюз ат, аллай бир да ийнек, былтыр, быйыл туугъан тёлюлери да турадыла, - дегенди Бий-Мырза.

Айырыла туруп, Салам-Герий жууукълукъну къаты тутаргъа кереклисини юсюнден айтханды. Артыкъ малны, жюнню, терини да бирге сата турургъа оноулашхандыла. Хоугамланы, Гюлчюню да сугъарып, биченин ишлеп, сабанын сюрюрге келишгендиле.

-Жашым, кетдик энди, - деп, ол Салалгъа сёлешди.

- Атам, бармайма мен. Мында къалама. Толан бла уугъа барлыкъма, - деп таукел айтханды.

- Угъай-угъай, кетмей амал жокъду бюгюн. Башха кюн келирсе да, барырса, - дегенди атасы.

- Угъай, атам, мен бюгюн сени бла бармайма. Къаты болуп кюрешме. Толан бла уугъа  барлыкъбыз, - дегенди дагъыда Салал.

Салалны кеси бла элталмазлыгъын ангылагъандан сора  Салам-Герий кетгенди.Салал а ингирде окъуна Толанны да алып, «уугъа барама» деп чыкъгъанды.

Баргъаны боллукъду.

Басмагъа Къасымланы Аминат хазырлагъанды.
Поделиться: