Ата юйге къайтып тансыкълау

Хапар

Тау  эллерибизден биринде  уллу кенг арбазда, къалпагъын да сол къолуна алып, кюмюшбет чачын да жел тарай, узун бойлу бир эр киши сюеледи. Энишге къарайды, ёрге къарайды. Ёнчелеген этгенча, арбазны энине, узунлугъуна да барады. Сора юй аллына келди. Аны эшиги къаты этилип, уллу кирит салынып. Терезелери уа уалып.

Ичине къарады, зат  кёрмеди. Къулакъ салып тынгылады. Жаланда тилсиз аяз бир терезе бла кирип, экинчиси бла сызгъырып чыгъады.

Жаш кёп сюелди алайда. Не сагъыш этди, не кёрюндю кёзюне. Энишге ийилди да, мурдор ташланы кезиу-кезиу уппа этди. Ёрге туруп, юй къабыргъасын къучакълап, кёп турду. Кёлю толду, мудах болду. Тамагъына тугул тирелгенча, сёз айталмай иги кесек сюелди. Битеу кючюн салып: «Атам, анам кечигиз мени, сизни жашау жоллары ажашдыргъан жашыгъызны,»-дегенлей, эр кишини жилямукълары шорхадан баргъан сууча тёгюлдюле.

Жюрек къарыусуз болду. Кёкюрек къысды, хауа жетмей башлады. Эр киши тынч-тынч жерге чёкдю. Башын энишге ийип бираз турду. Сора ёрге къобуп, арбазгъа дагъыда къарады. Жилямукъла уа тёгюледиле, къызыу жилямукъла, эки жаягъын да къыздыра.

Жаш аланы сыйпамады. Тёгюлме къойду. Жашау жолуна кёп къыйынлыкъла, сынаула кёре, барысына да тёзе келген инсан бюгюн биринчи кере акъгъан кёз жашларындан уялмады.

Аркъасын  къабыргъагъа тиреп, мурса басхан кенг арбазгъа кёп къарады. Майна, алайда кюн тууушда атасы чалгъы сап  жона, анасы арлакъда баппу бишире. Къубулчакъ келинчик арбаз сыйпай. Жаланаякъ жашчыкъ, сиркиу желчик бла эрише, чыбыкъ атына да минип, арбазда жортады.

Къачан эди бу кёз алгъа келген ариу сурат?

Тюнене, бирси кюн  огъесе кёп жыл мындан алда? Да къачан да болсун. Ол болгъанды да. Алай кетди да къалды. Узакъгъа, бек узакъгъа. Энди ол къайтмайды ызына. Ай, не медет! Бир такъыйкъагъа окъуна аны къайтарырча онг болса эди. Атамы сёзюне да тынгылап, анам да башымы бир сыласа  эди…

Ол сагъышла кетдиле. Жангы сурат келди жашны кёз аллына. Къарылгъач чипала терезе башында уялада ёседиле. Бирча ариу жырла айтадыла. Къанат къатдырсала уа, учадыла, кетедиле узакълагъа, жангы жерлеге, жангы уяла ишлерге, жангы жашау къураргъа. Хар инсанны да кеси жолу, къадары.

Ала кетселе уа, къаладыла атала, анала  балаланы ызларындан термиле. Кёз жаулары тауусулгъунчу,  кетген жолларына къарайдыла, келе болурламы деп. Ана кёлю- баллада, бала кёлю - талада. Аны уа башха  жол бийлегенди. Ата юйюнден узакъ элтип, тузакъ салгъанды, иймейди ызына.

Алай эте озадыла айла, жылла. Таудан эннген жылча, сызгъырып озуп кетедиле, бир такъыйкъача. Къалай кетгенлерин кёралмай окъуна къаласа. Сора бир кезиуде тюшер атанг, ананг эсинге, туугъан эллинг, журтунг. Унутурса ишинги, жумушунгу, жарсыуларынгы, къайгъаларынгы. Жол салырса ары.

Жарсыууна, къууанчына къайгъыра, тынгылай билген ата- ана сакълап турдула. Жашау жолу ажашдыргъан уланларын. «Энтта да бир кёрсек эди кёз жарыгъыбызны»,-дей, термиле кетдиле узакъ дуниягъа, ызларына къарай. 

Бутакъдан юзюлген кюз арты чапыракъча,  жаш элле, жерле ашыра, кёп айланды, жюрюдю. Ариуланы, игилени да кёрдю. Бай-бий да болду. Алай ата юйюндеча аны киши ангыламады, жылыу кёрмеди, къууанчына къууанмады. Жарсыуун ангылап, ауругъан жюрегин жапсармады.

Жашау жолу тёгерек тогъай кибикди. Сен былайда туудунг, ёсдюнг, къанат къатдыргъандан сора жолгъа чыкъдынг. Азмы-кёпмю айландынг. Ахырында уа къайтдынг ызынга.

Энди уа ата жокъ, ана жокъ. Эгеч, къарындаш да бирер жолну сайлап, арлакъ-берлакъ кетгендиле. Ким тынгылар ажашыудан къутулуп, юйюне къайтхан жашха? Алай ол тилсизди. Абери айталмаз. Ким тынгылар мында аны сёзюне.

Кёп сюелди узунбойлу арыкъсуу киши арбазда. Кюмюш бетли къалын чачын желге тарама къоюп. Кезиу-кезиу къарады арбазгъа, юйге журтха. Сора, къалпагъын да башына терен кийип: «Ким биледи къачан? Алай къайтырма мен бери. Тиргизирме тыпырда от. Тогъай-тогъай бурулуп алгъынча чыгъар ожакъдан тютюн. Ары дери уа жокълай тур арбазымы. Айтырса ата юйюнден ажашхан жашны жырын»-деп, аязгъа юйюн осуят этип, уллу-уллу атлап, арбаздан ашыгъышлы чыгъып кетди.

Жашау дегенинг алайды. Бирле келедиле, бирле кетедиле. Тёлюле бир бирлерин алышадыла. Жер башын кюн жылытхан къадар, кече къарангысын ай жарытхан къадар, кёк бийигинде жулдузла жаннган къадар дуния къалыр дуниялай. Къайда кенгде, узакъда болсанг да, жашау жолунг тауладан, тюзледен, тенгизледен аудурса да, ата юйюнг кетмесин жюрегингден.